ประเพณี "ทอดกฐิน" ประเพณีสำคัญทางพระพุทธศาสนาที่มีมาตั้งแต่สมัยพุทธกาล และสืบทอดกันมายาวนานกว่า 2,500 ปี

เมื่อย่างเข้าสู่ช่วงหลังออกพรรษาของทุกปี เสียงกลองกฐินและบรรยากาศแห่งความศรัทธาจะเริ่มก้องกังวานไปทั่วทุกวัดในเมืองไทย ผู้คนแต่งกายด้วยชุดสุภาพ บ้างถือพานดอกไม้ธูปเทียน บ้างแบกต้นกฐินสีสดพร้อมเครื่องบริวาร เดินตามขบวนแห่ที่เต็มไปด้วยรอยยิ้มและเสียงดนตรี ความคึกคักเหล่านี้ไม่ใช่เพียงงานบุญธรรมดา หากคือพิธีกรรมที่สืบทอดกันมาแต่สมัยพุทธกาล—พิธี “ทอดกฐิน” ซึ่งถือเป็นหนึ่งในบุญใหญ่แห่งพระพุทธศาสนา

คำว่า “กฐิน” นั้นมีรากมาจากภาษาบาลี แปลว่าไม้สะดึงหรือกรอบไม้แม่แบบที่ใช้ขึงผ้าเพื่อเย็บจีวรของพระภิกษุในยุคพุทธกาล เดิมทีเป็นเพียงเครื่องมือเรียบง่ายสำหรับตัดเย็บผ้า แต่เมื่อเวลาผ่านไป ความหมายของคำนี้กลับขยายกว้างออกไปจนกลายเป็นสัญลักษณ์ของศรัทธา “กฐิน” จึงหมายถึงทั้งผ้าไตรจีวรที่นำไปถวายแด่พระภิกษุ สังฆกรรมที่เรียกว่า “กรานกฐิน” และในที่สุดก็กลายเป็นชื่อของงานบุญใหญ่ที่เรารู้จักกันในปัจจุบัน

ตำนานของกฐินเริ่มต้นขึ้นในสมัยพุทธกาล มีบันทึกอยู่ในพระวินัยปิฎกว่า ครั้งหนึ่งพระภิกษุชาวเมืองปาไฐยรัฐ จำนวนสามสิบรูป ได้ออกเดินทางไกลเพื่อไปเฝ้าพระสัมมาสัมพุทธเจ้าที่วัดพระเชตวัน เมืองสาวัตถี แต่ระหว่างทางนั้นเองกลับตรงกับช่วงเข้าพรรษา ทำให้คณะภิกษุต้องหยุดพักจำพรรษาที่เมืองสาเกตตลอดสามเดือนเต็ม จนเมื่อถึงวันออกพรรษา พวกท่านจึงออกเดินทางต่อไปยังที่ประทับของพระพุทธเจ้า การเดินทางในฤดูฝนทำให้จีวรที่นุ่งห่มอยู่เปียกชุ่มไปด้วยน้ำ เปรอะเปื้อน และเปื่อยขาด พระพุทธเจ้าทรงเห็นถึงความลำบากของเหล่าพระภิกษุ จึงทรงมีพุทธานุญาตให้ภิกษุที่จำพรรษาครบไตรมาสสามารถรับผ้ากฐินได้ เพื่อผลัดเปลี่ยนจีวรเก่าที่ชำรุด และทรงกำหนดช่วงเวลาการถวายไว้เพียงหนึ่งเดือนหลังออกพรรษา คือระหว่างแรม 1 ค่ำ เดือน 11 ถึงขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12

ผู้ที่ถวายผ้ากฐินเป็นคนแรกในประวัติศาสตร์คือ นางวิสาขามหาอุบาสิกา หญิงผู้มีศรัทธาแรงกล้าในพระพุทธศาสนา การถวายของเธอจึงกลายเป็นต้นแบบของกุศลกรรมอันยิ่งใหญ่ ซึ่งภายหลังได้สืบเนื่องมาเป็นประเพณีทอดกฐินในทุกปี กฐินจึงไม่ใช่การทำบุญทั่วไป แต่เป็น “กาลทาน” หรือทานที่มีเวลาจำกัด ต้องถวายเฉพาะในช่วงที่กำหนดเท่านั้น และต้องทำโดยหมู่สงฆ์ร่วมกัน การทอดกฐินจึงมีวัตถุประสงค์สำคัญเพื่อถวายผ้าจีวรแก่พระภิกษุที่ผ้าชำรุดทรุดโทรมจากการจำพรรษา อีกทั้งยังเป็นกิจกรรมที่ส่งเสริมความสามัคคีในหมู่พระภิกษุ เพราะต้องมีการประชุมปรึกษาและลงมติร่วมกันว่าจะมอบผ้ากฐินแก่พระรูปใด

เมื่อพระพุทธศาสนาเผยแผ่มายังสุวรรณภูมิ ประเพณีทอดกฐินก็ถูกสืบทอดต่อมาไม่ขาดสาย และได้พัฒนาให้มีความยิ่งใหญ่อลังการมากขึ้น ในประเทศไทยมีทั้ง “กฐินหลวง” ซึ่งเป็นกฐินพระราชทานจากพระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์ และ “กฐินราษฎร์” ที่ประชาชนทั่วไปจัดขึ้นด้วยแรงศรัทธาไม่ยิ่งหย่อนไปกว่ากัน ทุกปีเราจะเห็นขบวนแห่กฐินที่เต็มไปด้วยความเบิกบาน ชาวบ้านจากหลายถิ่นมาร่วมแรงร่วมใจกันจัดงาน วัดที่เคยเงียบเหงาก็กลับมีชีวิตชีวาอีกครั้ง

แต่เหนือสิ่งอื่นใด แก่นแท้ของกฐินไม่อยู่ที่ความครึกครื้นของขบวนหรือเครื่องบริวารแสนวิจิตร หากอยู่ที่ “จิตศรัทธา” ที่ผู้คนร่วมกันหล่อหลอมขึ้นเพื่อถวายเป็นพุทธบูชา การทอดกฐินจึงเป็นเครื่องเตือนใจให้เราระลึกถึงความกตัญญู ความเสียสละ และความสามัคคีในหมู่ชน เป็นช่วงเวลาที่ผู้คนละทิ้งความเร่งรีบของชีวิต เพื่อหันกลับมาสร้างบุญกุศลร่วมกันอย่างสงบงาม

ดังนั้น “กฐิน” จึงมิใช่เพียงผ้าผืนหนึ่งที่ถวายแด่พระภิกษุเท่านั้น แต่คือสัญลักษณ์ของความศรัทธาอันเชื่อมโยงระหว่างสงฆ์กับฆราวาส และคือมรดกทางจิตวิญญาณที่สืบต่อกันมาหลายพันปี มันคือเรื่องราวที่เริ่มต้นจากไม้สะดึงธรรมดาในสมัยพุทธกาล แต่กลับขึงร้อยหัวใจของผู้คนไว้ด้วยด้ายแห่งบุญ และยังคงเย็บต่อกันไม่ขาดสายจนถึงทุกวันนี้.