🦋ผีเสื้อที่สาบสูญจากประเทศไทย🦋

ผีเสื้อเป็นสัตว์ที่สวยงาม ยามได้มองเห็นทำให้เรารู้สึกถึงความอ่อนโยน อิสระ และสง่างาม และมีหลายสายพันธุ์ที่ลดจำนวนลงอย่างรวดเร็ว รวมถึงบางสายพันธุ์ที่ได้หายสาบสูญจากประเทศไทยเราไปแล้ว วันนี้เราจะพาท่านมารู้ดูกันว่าผีเสื้อชนิดไหนที่ " หายสาบสูญไปจากประเทศไทย " เราไปแล้ว

ก่อนอื่นเราต้องขอท้าวความถึงเรื่องที่ กรณีชุดปฏิบัติการเหยี่ยวดง กรมอุทยานแห่งชาติสัตว์ป่าและพันธุ์พืช จับและยึดการลักลอบขายผีเสื้อคุ้มครองหายากใกล้สูญพันธุ์ ผ่านทางเฟซบุ๊ก ซึ่งถือเป็นการจับและได้ของกลางผีเสื้อหายากถึง 6 ชนิดในรอบนับสิบปี ทำให้เกิดความตื่นตัวในแวดวงนักกฎีวิทยาอีกครั้ง

ภาพผีเสื้อขยับปีกในกรอบรูปขนาดใหญ่ ซึ่งนักกีฏวิทยา ระบุว่ามันคือผีเสื้อไกเซอร์อิมพีเรียล ของกลางในคดีสัตว์ป่าคุ้มครองเชียงใหม่ เมื่อวันที่ 23 มิ.ย.2548 หากพวกมันยังมีชีวิตในธรรมชาติ นั่นหมายความว่า เราจะเห็นผีเสื้อโบยบินในผืนป่าบนยอดดอยสูงในพื้นที่ภาคเหนือของไทยนับ 1,000 ตัว แต่น่าเสียดายว่าเราไม่มีโอกาสพบเห็นตัวมันมานานมากแล้ว 

" ถ้าจะบอกว่ากลุ่มผีเสื้อ แมลงคุ้มครองทั้ง 20 ชนิดที่อยู่ในบัญชีสัตว์คุ้มครองของไทย ทุกตัวอยู่ในสถานะหายากมาก ไม่เจอตัวในธรรมชาติมานานแล้ว โดยเฉพาะผีเสื้อภูฐาน หรือผีเสื้อสมิงเชียงดาว ที่มีรายงานการพบเห็นครั้งสุดท้ายเมื่อเกือบ 30 ปีที่ผ่านมา "

"ผีเสื้อภูฐาน" ไม่พบตัวนาน 30 ปี 

ดร.แก้วภวิกา รัตนจันทร์ นักกีฏวิทยาชำนาญการพิเศษ หัวหน้าฝ่ายวิจัยด้านกีฎวิทยาป่าไม้ กรมอุทยานแห่งชาติสัตว์ป่าและพันธุ์พืช ให้สัมภาษณ์ไทยพีบีเอสออนไลน์เกี่ยวกับสถานการณ์ผีเสื้อและแมลงคุ้มครองในไทย เธอบอกว่า ภายใต้ พ.ร.บ.สงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ.2562 มีแมลงคุ้มครองจำนวน 20 ชนิด ประกอบด้วย ผีเสื้อ 16 ชนิด ด้วงปีกแข็ง 4 ชนิด ซึ่งทั้งหมดอยู่ในสถานภาพหายากใกล้สูญพันธุ์เกือบทั้งหมด แม้แต่นักกีฎวิทยาก็ยังไม่เคยเจอตัวมานานแล้ว 

" ทุกวันนี้ถ้าดูจาก 20 ตัว ที่อยู่ในบัญชีคุ้มครอง ที่ถือว่าวิกฤต และไม่มีข้อมูลทางวิชาการมาแล้ว 30 ปี ก็คือ ผีเสื้อภูฐาน หรือ ผีเสื้อสมิงเชียงดาว ไม่ได้เจอมานานแล้ว สมัยก่อนตามคำบอกเล่าของอาจารย์เคยมีแถวดอยเชียงดาว จ.เชียงใหม่ ทำให้นักกีฎวิทยากังวลว่าน่าจะสูญพันธุ์ไปแล้ว "

เช่นเดียวกับผีเสื้อไกเซอร์อิมพีเรียล ดร.แก้วภวิกา บอกว่า เป็นแค่คำบอกเล่าของเจ้าหน้าที่ และชาวบ้านที่เคยบอกว่าพบตัวในป่าลึก แต่ไม่รู้พิกัด แม้แต่นักกีฎวิทยา กรมอุทยานฯ ก็ยังไม่มีใครพบตัวผีเสื้อชนิดนี้ มานานแล้วเช่นกัน ดังนั้น ถ้าบอกว่าตัวไหนหายาก คิดว่าหายากน่าจะเกือบทั้ง 20 ชนิด 

มาดูพี่เสื้อทีี่เป็นแมลงคุ้มครองกัน

ปัจจัยผีเสื้อสูญพันธุ์-ถิ่นอาศัยถูกคุกคาม-ถูกจับสะสม

นักกีฎวิทยา บอกว่า ปัจจัยที่ทำให้แมลงคุ้มครอง โดยเฉพาะกลุ่มผีเสื้อและด้วงเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ เพราะความเป็นสัตว์หายาก ด้วยตัวมันเอง ประชากรที่ลดลงแล้ว ที่สำคัญสัตว์กลุ่มนี้ ต้องมีแหล่งอาศัยเฉพาะถิ่นและพืชอาหาร ถือเป็นปัจจัยสำคัญที่สุดต่อการดำรงชีวิตอยู่ และการขยายพันธุ์ของแมลงคุ้มครอง

" สภาพพื้นที่ป่าบางแห่ง มีความอุดมสมบูรณ์ลดลง บางแห่งถูกบุกรุกทำลาย และการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศที่รุนแรงมากขึ้น ทำให้ไม่เหมาะสมกับการดำรงชีวิตของแมลงบางชนิด จึงไม่มีรายงานการพบตัวมานาน "

นอกจากนี้การถูกลักลอบจับเพื่อไปสะสมและจำหน่าย เป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้แมลงสวยงามหลายชนิดถูกคุกคามและใกล้สูญพันธุ์ เนื่องจากแมลงกลุ่มนี้มีขนาดใหญ่ แต่ละตัวจะมีลักษณะเฉพาะตัว บวกกับความหายาก จึงกลายเป็นที่ต้องการของตลาด อย่างผีเสื้อไกเซอร์อิมพีเรียล ด้วยเชฟปีกล่างจะมีส่วนหางที่พลิ้วเวลาบิน และโทนสีธรรมชาติ มีความคลาสสิกในตัวเอง ส่วนด้วงดินคีมยีราฟ ตัวนี้จะมีเชฟขาที่ยาว และตัวมีสีแวววาว หรือแม้แต่ตัวด้วงดินปีกแผ่น จะมีเอกลักษณะตัวคล้ายกับไวโอลีน ทำให้เป็นที่ต้องการของนักสะสม ดร.แก้วภวิกา บอกว่า ตอนนี้สถานภาพของผีเสื้อภูฐานที่น่าจะสูญพันธุ์ และผีเสื้อไกเกอร์อิมพีเรียล ที่ใกล้จะสูญพันธุ์ ได้มีการขึ้นบัญชีรายการหายากใกล้สูญพันธุ์ไว้ ภายใต้ พ.ร.บ.สงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า 

มูลค่าการซื้อขายแพงแค่ไหน?

นักกีฎวิทยา ยอมรับว่าไม่สามารถประเมินราคาค้าขายของแมลงคุ้มครองแต่ละชนิดได้ เพราะไม่มีการจับยึดในคดีแบบนี้มานานแล้ว เพิ่งมีในรอบนับสิบปี จากการจับในคดีเชฟร้ายอาหารที่นำซากผีเสื้อคุ้มครอง 6 ชนิดหากยากมาขายรวม 8 ซากมาประกาศขายออนไลน์ และทางชุดปฏิบัติการเหยี่ยวดง สามารถจับได้ครั้งนี้ มีการประเมินมูลค่าไว้ที่จำนวน 17,400 บาท เนื่องจากทั้ง 8 ซากที่อยู่ในกรอบที่นำมาโพสต์ขาย มีผีเสื้อนางพญาพม่า ผีเสื้อนางพญากอดเฟรย์ ผีเสื้อหางดาบปีกโค้ง ผีเสื้อไกเชอร์อิมพีเรียล ผีเสื้อหางยาวตาเคียวปีกลายตรง จำนวน 1 ซาก ผีเสื้อหางยาวตาเคียวปีกลายหยัก ซึ่งเป็นสัตว์ในบัญชีคุ้มครองทั้งหมด  

เมื่อถามว่ายังมีการศึกษาวิจัยแมลงสวยงามชนิดอื่น ๆ เพิ่มเติมหรือไม่ ดร.แก้วภวิกา กล่าวว่า ขณะนี้กังวลกลุ่มแมลงสวยงามที่อยู่ท้ายกฎกระทรวงการนำเข้า-ส่งออก ต้องขออนุญาต เพราะเริ่มหายากแล้ว เช่น กลุ่มด้วงดิน กลุ่มผีเสื้อหางติ่งสวยงามในวงศ์ PAPILIONIDAE 

เสน่ห์ในการวิจัยผีเสื้อ

นักกีฎวิทยา กรมอุทยานฯ บอกว่า ความสนใจที่ต้องศึกษาแมลง เพราะเป็นสิ่งมีชีวิตใกล้ตัว แค่ในบ้านก็เจอตัวแล้ว และแต่ละตัวจะมีความเฉพาะในรูปลักษณ์ และความสวยงาม ซึ่งในภารกิจของนักกีฏวิทยา ต้องศึกษาสถานภาพของผีเสื้อ และแมลงชนิดที่มีความสำคัญต่อระบบนิเวศและชนิดที่ใกล้สูญพันธุ์

เลี้ยงผีเสื้อผิดกฎหมายหรือไม่?

ส่วนข้อกังวลที่พบว่าผู้ปกครองฮิตให้ลูกเลี้ยงหนอนผีเสื้อ มีการนำสายพันธุ์ต่างประเทศเข้าแล้วหรือไม่ นักกีฎวิทยา ระบุว่า สายพันธุ์ที่เด็ก ๆ นิยมเลี้ยง และมีจำหน่ายเป็นชุดเลี้ยง เพื่อการศึกษาวงจรชีวิตผีเสื้อ ส่วนใหญ่เป็นชนิดพันธุ์ที่พบได้ทั่วไปตามธรรมชาติ หาพืชอาหารได้ง่าย เช่น กลุ่มผีเสื้อหนอนมะนาว ผี เสื้อใบรักธรรมดา ผีเสื้อจรกา และผีเสื้อถุงทองธรรมดา ไม่น่ากังวลกับผีเสื้อที่เด็ก ๆ นำมาเลี้ยง ความเห็นส่วนตัวกลับมองว่าการใช้ผีเสื้อเป็นโมเดล จะช่วยปลูกฝังให้เด็กรักสัตว์และธรรมชาติ ส่วนเรื่องการนำเข้าผีเสื้อสายพันธุ์ต่างประเทศจะเป็นเอเลี่ยนสปีชีร์หรือไม่ ตาม พ.ร.บ.สงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า จะต้องได้รับอนุญาตจากอธิบดีกรมอุทยานแห่งชาติสัตว์ป่าและพันธุ์พืช ผ่านทางกองคุ้มครองพันธุ์สัตว์ป่าและพืชป่าตามอนุสัญญา แต่ที่ผ่านมายังไม่เคยมีผู้มาขออนุญาตนำเข้าผีเสื้อที่มีชีวิต มีเพียงขออนุญาตนำเข้าซากผีเสื้อต่างประเทศ จะนำมาใช้ในการสะสมเป็นที่ระลึก แต่ยังย้ำว่าต้องเฉพาะที่อนุญาตท้ายกฎกระทรวงเท่านั้น   

เสื้อในกทม.หายไปจริงหรือไม่?

นักกีฎวิทยา กรมอุทยานฯ กล่าวว่า เป็นที่น่าสังเกตว่าในเขตเมืองผีเสื้อที่เราเคยพบเห็นได้ทั่วไปหายากมากขึ้น ปัจจัยอาจมาจากพื้นที่สีเขียว สวนสาธารณะที่เคยเป็นแหล่งอาหารของผีเสื้อมีน้อย แต่กลับพบผีเสื้อที่หาไม่ได้บ่อยปรากฎ เช่น ผีเสื้อค้างคาว ตั้งข้อสังเกตว่าอาจจะมีการนำตัวหนอน หรือนำพืชอาหารหรือต้นไม้แปลก ๆ เข้ามาปลูก การพบผีเสื้อบางชนิดที่ไม่น่าจะเจอในเขตเมือง ยังไม่ถือว่าผิดปกติ และไม่กระทบต่อระบบนิเวศ แต่มองว่าคนเมืองเจอผีเสื้อแปลก ๆ จะรู้สึกตื่นเต้น และทำให้มีคนกลุ่มหนึ่งหันมาสนใจผีเสื้อมากขึ้น อย่างช่วง WFH ก็มีผู้ปกครองที่ลูกต้องเริ่มเรียนวิชาวิทยาศาสตร์มากขึ้น

รู้จัก " เสื้อภูฐาน " หรือ " สมิงเชียงดาว  "

อาจจะเห็นแค่ซากที่อยู่ในกรอบรูปเท่านั้น แม้แต่นักกีฎวิทยาของกรมอุทยานฯ ก็ไม่เคยเห็นตัวเป็น ๆ ในธรรมชาติ นั่นคือ ผีเสื้อภูฐาน หรือ สมิงเชียงดาว ผีเสื้อที่คาดว่าจะสูญพันธุ์ไปแล้ว ข้อมูลจากสํานักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้ ระบุว่า ถิ่นอาศัยของผีเสื้อสมิงเชียงดาว มีอยู่แห่งเดียวคือ ดอยเชียงดาว จ.เชียงใหม่ ซึ่งอยู่สูงจากระดับน้ำทะเล 1,900 เมตร

      สาเหตุที่ผีเสื้อชนิดนี้สูญพันธุ์ มาจากการบุกรุกป่าที่เป็นถิ่นอาศัยของผีเสื้อ ที่มีความจำเพาะเจาะจง และมีความอ่อนไหวต่อการคุกคามต่าง ๆ ซึ่งมักเกิดจากมนุษย์ รวมถึงการเข้าไปเก็บผีเสื้อมาเป็นของสะสม 

    ลักษณะของผีเสื้อภูฐาน ผีเสื้อเชียงดาว ผีเสื้อสมิงเชียงดาว ผีเสื้อภูฏานขนาดกางปีกเต็มที่ 9.5 - 10.0 ซม. เป็นผีเสื้อที่มีรูปร่างของปีกที่เรียวยาว สีน้ำตาล มีลวดลายสีครีมระบายขวางปีกเป็นริ้ว ที่ปีกคู่หลังปลายปีกมีติ่งแหลม 3 ติ่งที่ขอบปีกด้านล่างใกล้กับโคนปีกมีแต้มสีเหลือง 3 จุด ถัดขึ้นไปมีแถบสีดำที่ภายในมีจุดกลมสีม่วง ที่เห็นชัด 2 จุด ขณะที่อีกจุดหนึ่งเห็นจาง ๆ ถัดขึ้นไปมีแถบแดงส้มอยู่บริเวณกลางปีก

     เขตแพร่กระจาย ภูฏาน, สิกขิม, ภาคเหนือของอินเดีย ภาคเหนือของประเทศเมียนมาร์ จีน และไทย (เชียงใหม่) ปัจจุบันอยู่ในสถานภาพ สูญพันธุ์ไปแล้วจากประเทศไทย และสถานภาพทางกฎหมายสัตว์ป่าคุ้มครอง ภายใต้ พ.ร.บ.สงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ.2535 และบัญชีหมายเลข 2 อนุสัญญาว่าด้วยการค้าระหว่างประเทศซึ่งชนิดสัตว์ป่า และพืชป่าที่ใกล้สูญพันธุ์ (CITES) 

ถ้าท่านได้เคยได้พบเห็นผีเสื้อดั่งกล่าวมาแชร์ประสบการณ์ไว้ใต้คอมเม้นเลยนะคับ และช่วยกันดูแลอนุรักษ์น้องๆพี่เสื้อเหล่านั้นด้วยนะคับ