ภาพประวัติศาสตร์: ช้างศึกสมัยรัชกาลที่ ๔ กับวิวัฒนาการการสงครามไทย

ในยุคสมัยรัชกาลที่ ๔ ของกรุงรัตนโกสินทร์ แม้การทำยุทธหัตถีจะไม่ได้ถูกใช้งานแล้ว แต่ช้างศึกยังคงเป็นส่วนหนึ่งของสัญลักษณ์ด้านอำนาจและการสงคราม ภาพช้างศึกในยุคนั้นเผยให้เห็นวิวัฒนาการที่น่าสนใจ ด้วยการติดตั้งอาวุธบนสัปคับคชาธาร หรือที่นั่งบนหลังช้าง ซึ่งออกแบบให้รองรับอาวุธหนักที่ทหารไม่สามารถถือได้ เนื่องจากน้ำหนักเกินกว่ากำลังคน

ภาพนี้ได้รับการบันทึกโดย ฟรานซิส จิตร หรือ หลวงอัคนีนฤมิตร ผู้ซึ่งได้รับการยกย่องให้เป็นช่างภาพชาวสยามคนแรก ภาพของเขาไม่เพียงแต่บันทึกประวัติศาสตร์ แต่ยังสะท้อนความก้าวหน้าในการประยุกต์ใช้เทคโนโลยีในยุคนั้น

ช้างศึกในสมัยรัชกาลที่ ๔ จึงไม่ใช่เพียงสัญลักษณ์ของสงคราม แต่ยังแสดงให้เห็นถึงความสามารถด้านการคิดค้นและพัฒนาเพื่อรับมือกับสถานการณ์ที่เปลี่ยนแปลงของโลก