แหวนนะโม

เครื่องถมเป็นงานช่างชั้นสูงสำหรับเครื่องราชูปโภค และเครื่องบรรณาการ โดยเฉพาะเครื่องถมทองส่วนเครื่องถมเงินเป็นสิ่งของประทานสำหรับขุนนางในสมัยกรุงศรีอยุธยา สมเด็จพระนารายณ์มหาราช ได้โปรดรับสั่งให้เจ้าเมืองนครศรีธรรมราช จัดช่างถมชาวนครศรีธรรมราชที่มีฝีมือเข้าไปทำเครื่องถม เพื่อส่งไปบรรณาการแด่พระเจ้าหลุยส์ ที่ 14 ที่กรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส และในรัชกาลนี้ยังได้ส่งราชทูตสยามไปถวายบรรณาการ “ไม้กางเขนถม” ต่อสันตะปาปา ณ กรุงโรมด้วย ทำให้ช่างถมเฟื่องฟูมาก จนถึงสมัยกรุงศรีอยุธยาแตก ต่อมาในสมัยรัตนโกสินทร์ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ได้ทรงฟื้นฟูศิลปหัตถกรรมขึ้นอีก พร้อมกับสร้างเครื่องราชูปโภค เครื่องถมจึงพัฒนามาตลอดจนสามารถนำไปทำเครื่องบรรณาการแก่พระมหากษัตริย์และราชาบดีต่างประเทศ

แหล่งผลิตเครื่องถมที่เฟื่องฟูมากที่สุด อยู่ที่จังหวัดนครศรีธรรมราช และยังเป็นที่เลื่องลือกันมาจนถึงปัจจุบันว่า ช่างถมฝีมือดีมีอยู่ที่นี่เพียงแห่งเดียวเท่านั้น โดยที่เจ้าเมืองในเป็นผู้ให้การสนับสนุนส่งเสริมมาตลอด ส่วนช่างฝีมือชาวนครศรีธรรมราช ก็ได้พัฒนางานเครื่องถมของตนเรื่อยมาจนกลายเป็นเอกลักษณ์ประจำท้องถิ่น จนเรียกกันติดปากว่า “เครื่องถมนคร” ซึ่งมีอยู่ 2 ชนิด คือ เครื่องถมเงิน และเครื่องถมทอง โดยที่เครื่องถมเป็นศิลปหัตถกรรมที่สำคัญและสวยงามอย่างหนึ่งจากช่างฝีมือจากช่างฝีมือของคนไทย สมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินีนาถได้ทรงอนุรักษ์เครื่องถมไว้ในกองศิลปาชีพและได้ทรงเผยแพร่ไปให้ชาวโลกได้เห็นและชื่นชมในความสามารถของคนไทย ด้านศิลปหัตถกรรมและวัฒนธรรมไทย

 อักขระนะโมเป็นอักขระศักดิ์สิทธิ์แห่งอาณาจักรทะเลใต้ เชื่อว่าถ้ามีติดตัวติดบ้านแล้วจะป้องกันคุณไสย เสนียดจัญไรและสิ่งชั่วร้ายทั้งหลายไม่ให้เข้ามาได้ เป็นเครื่องราง ลักษณะของเงินตรานะโม เป็นเม็ดกลม ๆ เล็ก ๆ เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๓-๖ มิลลิเมตร ด้านหนึ่งประทับด้วยอักษรอินเดีย ส่วนอีกด้านหนึ่งเป็นร่องคล้ายเมล็ดกาแฟ

ลักษณะเด่น เงิน ทอง และนาก หลอมนวโลหะเรียบร้อยแล้วจึงตอกตรานโมลงไป พิธีในการจัดทำมีขึ้นที่วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร เงินตรานะโมเริ่มแรกสร้างโดยพราหมณ์ของรัฐตามพรลิงค์ (ชื่อเดิมของจังหวัดนครศรีธรรมราช) ในสมัยพุทธศตวรรษที่ 14-15 เงินตรานะโมผูกพันอยู่กับคนท้องถิ่นจังหวัดนครศรีรรมราชร่วมพันปี ต่อมามีการปรับใช้ประโยชน์อย่างสูงสุด ซึ่งก่อนหน้านี้ใช้เป็นเครื่องรางของขลังและยังใช้เป็นเงินตราในขณะเดียวกัน ต่อมาได้เกิดโรคระบาดมีผู้คนล้มตายเป็นจำนวนมากจึงได้นำเงินตรานะโมมาโปรยปรายไปรอบกำแพงเมืองและศาสนสถานเพื่อเป็นการขับไล่โรคห่า ซึ่งโรคห่าก็ได้ลับหายไปจากเมืองนครศรีธรรมราช

ต่อมามีการคันพบเงินตรานโมเป็นจำนวนมากบรรจุอยู่ในไหพบที่ใต้พื้นพระราชวังโบราณในอุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา รวมอยู่กับเงินพดด้วงจำนวนหนึ่ง วิเคราะห์ว่าเป็นเงินตราที่เมืองนครศรีธรรมราชส่งไปเป็นส่วยหรือเป็นเครื่องบรรณาการให้กับราชธานีในสมัยอยุธยา และพบอยู่ในท้องแม่น้ำในจังหวัดราชบุรี พิษณุโลก และอีกหลายแห่งที่อยู่นอกถิ่นเมืองนครศรีธรรมราช เป็นการแสดงให้เห็นว่า ในระดับสากล (ภายในอาณาจักรสยาม) เงินตรานะโมนั้นต่างเป็นที่ยอมรับและมีมูลค่าในตัวเอง ส่วนการที่เรียกเงินตราชนิดนี้ว่า นะโม อาจหมายถึงว่า ตัวอักษร น หมายถึงความนอบน้อม หรืออาจหมายถึงหัวใจของคาถาพุทธศาสนาที่ว่า นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมา สมฺพุทธสฺส ซึ่งแปลว่า “ความนอบน้อม (ของข้าพเจ้า) จงมีแต่พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น” ก็เป็นได้

สร้อยนะโมและสร้อยสามกษัตริย์เป็นหัตถศิลป์เอกลักษณ์ของเมืองนครอีกอย่างหนึ่งนั้น สามารถสืบเรื่องราวได้ว่า เริ่มจากช่างทอง ช่างเงินจากเมืองไทรบุรี ที่ถูกกองทัพเจ้าพระยานครศรีธรรมราชยกไปตีและกวาดต้อน มาหลายครั้งหลายหนในช่วงต้นกรุงรัตนโกสินทร์ โดยชาวไทยมุสลิมเหล่านี้รวมกลุ่มตั้งหลักแหล่งอยู่ที่บริเวณท่าช้างหลังสนามหน้าเมือง ซึ่งต่อมาวัดท่าช้างอารามหลวงร้างลง จึงได้สร้างมัสยิดซอลาฮุดดีนขึ้นแทน และบริเวณตลาดแขก โดยยังคงประกอบหัตถศิลป์เครื่องทองเงินสืบมา ไม่เพียงแต่สายสร้อยสามกษัตริย์อันประกอบด้วย เงิน ทอง นาค และเงิน ช่างชาวนคร ได้ประยุกต์และผลิตเครื่องประดับเงินออกมามากมายทั้งสายสร้อยประดับพลอยประกอบชุดไทยพระราชนิยม สายสร้อยที่มีตุ้มห้อยน่ารักหลายรูปแบบทั้งรูปหัวใจ รูปตะกร้อ รูปตรานโม กระทั่งที่ประดับด้วยเพชรหน้าทั่ง ลูกประคำ กังไสต่างๆ กำไลและต่างหูก็เป็นงานที่พัฒนารูปแบบทันสมัย เช่น เลช ซึ่งเป็นที่นิยมอย่างมากนั้น ช่างเงินเมืองนครก็สามารถสลักถักออกมานานา ลวดลาย หาซื้อได้ทั่วทั้งเมืองนครโดยเฉพาะอย่างยิ่งในชุมชนถนนท่าช้าง หลังสนามหน้าเมือง ซึ่งเป็นแหล่งผลิตดั้งเดิมมาจนถึงปัจจุบัน แหล่งที่พบเงินตรานโม นอกจากจะพบทั่วไปในจังหวัดนครศรีธรรมราชแล้ว ยังพบในที่อื่นอีกบางแห่ง เช่นที่อำเภอไชยาจังหวัดสุราษฎร์ธานี แถบจังหวัดพิษณุโลก หรือที่เกาะชวาประเทศอินโดนีเซีย