เพื่อนๆรู้หรือไม่...สาเหตุที่จักรยานทุกคันมีโซ่อยู่ด้านขวา คืออะไร ?

เมื่อเรามองจักรยานสักคัน อาจไม่ค่อยมีใครตั้งคำถามว่าเหตุใดโซ่จึงอยู่ด้านขวาแทบทุกครั้ง ไม่ว่าจะเป็นจักรยานเด็ก จักรยานแม่บ้าน จักรยานเสือภูเขา หรือจักรยานแข่งราคาแพง แต่เบื้องหลังตำแหน่งเล็ก ๆ นี้กลับซ่อนประวัติศาสตร์ยาวนานและตรรกะที่สืบทอดมานานกว่าศตวรรษ จุดเริ่มต้นทั้งหมดเกี่ยวพันกับ “ทิศทางการสัญจรของมนุษย์” มากกว่าที่เราคิด

ย้อนกลับไปในยุคที่จักรยานคันแรก ๆ เริ่มถือกำเนิดขึ้นในยุโรป ผู้คนจำนวนมาก—โดยเฉพาะในอังกฤษ—ยังเดินทางโดยยึดกฎการสัญจรแบบ “เดินและขับชิดซ้าย” ซึ่งเป็นวัฒนธรรมที่เกิดขึ้นก่อนรถยนต์เสียอีก จักรยานยุคแรกจึงถูกออกแบบให้สอดคล้องกับพฤติกรรมนี้ ผู้ขับขี่มักจะขึ้น–ลงจักรยานจาก ด้านซ้าย เพราะสะดวก ปลอดภัย และเคยชินกับการสัญจรริมถนนที่รถม้าหรือผู้คนจะผ่านทางด้านขวา

ด้วยเหตุนี้ วิศวกรยุคแรกจึงต้องคิดถึงปัญหาใหญ่ที่อาจตามมา: หากนักปั่นขึ้นจักรยานจากฝั่งซ้าย แล้วบังเอิญถูกรถม้าหรือผู้เดินถนนสวนมา การที่ต้องเอียงตัวหลบข้ามโซ่จักรยานย่อมไม่ใช่เรื่องปลอดภัย รวมถึงโซ่ที่มีคราบน้ำมันและสิ่งสกปรกก็อาจเลอะเสื้อผ้าได้ง่าย เมื่อนำปัจจัยเหล่านี้มารวมกัน วิศวกรจึงเลือก ติดตั้งชุดระบบขับเคลื่อน—โซ่ เฟือง และจานหน้า—ไว้ทางขวา เพื่อให้ฝั่งซ้ายของจักรยานโล่งและปลอดภัยที่สุดเวลาขึ้นหรือลง

แม้เมื่อเวลาผ่านไป หลายประเทศรวมถึงบางพื้นที่ของโลกจะเปลี่ยนมาใช้ระบบขับขี่ชิดขวา แต่การออกแบบจักรยานกลับแทบไม่เปลี่ยนแปลง การวางโซ่ไว้ด้านขวากลายเป็นมาตรฐานสากลที่ผู้ผลิตทั่วโลกยึดตาม ทั้งเพราะความคุ้นเคยจากอดีต ความเข้ากันได้ของอะไหล่ และการผลิตเชิงอุตสาหกรรมที่ต้องการมาตรฐานเดียวเพื่อประหยัดต้นทุน ผลลัพธ์คือจักรยานเกือบทุกคันในโลกยังคงมีโซ่อยู่ทางด้านขวา แม้หลายคนอาจไม่รู้ว่าที่มานั้นมาจากวัฒนธรรมการขับขี่ชิดซ้ายในอดีตนั่นเอง

ทุกวันนี้ เวลาที่เราหยิบจักรยานขึ้นมาขี่ ไม่ว่าบนถนน ทุ่งหญ้า หรือเส้นทางในเมืองใหญ่ เราก็ยังพกพาประวัติศาสตร์ชิ้นเล็ก ๆ นี้ไปด้วย บางที อาจจะเรียกได้ว่าโซ่ด้านขวาคือ “ร่องรอยของอดีต” ที่ยังทำงานอยู่อย่างสง่างามในโลกยุคปัจจุบัน เป็นเครื่องเตือนใจว่ารายละเอียดเล็ก ๆ ของวิศวกรรมสามารถส่งผลต่อวัฒนธรรมการใช้ชีวิตของมนุษย์ได้อย่างคาดไม่ถึง และบางครั้ง เรื่องที่เรามองว่าเป็นมาตรฐาน อาจเริ่มต้นจากเหตุผลเรียบง่ายเพียงข้อเดียว—เพื่อให้คนคนหนึ่งขึ้นจักรยานจากด้านซ้ายได้โดยไม่เลอะคราบน้ำมันนั่นเอง

อ้างอิงจาก นิตยสาร Science Illustrated