พระพุทธเจ้าทรง "ด่า" ใคร และเพราะเหตุใด?

กรณีที่สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสถ้อยคำที่ดูเหมือนเป็นการ "ด่า" หรือตำหนิผู้อื่นในพุทธประวัติ ยกตัวอย่างกรณีของ สัจจกนิครนถ์ นักปราชญ์ที่มาท้าถกธรรมะกับพระพุทธเจ้า ซึ่งพระองค์ทรงใช้คำถามต้อนให้จนมุมและเปรียบเทียบว่าคำพูดของเขานั้นว่างเปล่าเหมือนตัดต้นกล้วยหาแก่นไม้

อีกกรณีคือการตำหนิพระภิกษุที่ไม่ประพฤติตนเหมาะสมด้วยคำว่า "โมฆบุรุษ" แปลว่าคนไร้ค่า และการเปรียบเทียบพระภิกษุที่ยึดติดในลาภยศสักการะกับ "หมาจิ้งจอกแก่ๆ ขี้เรื้อน" ที่มีแต่ความทุกข์

นอกจากนี้ ยังมีกรณีของ นางมาคันทิยา ที่พระพุทธเจ้าตรัสปฏิเสธการแต่งงานด้วยถ้อยคำที่ดูรุนแรง แต่กลับทำให้บิดามารดาของนางบรรลุธรรม ซึ่งแสดงให้เห็นว่าพระองค์ทรงมีศิลปะในการพูดและทราบจริตของผู้ฟัง

คำถามว่าการกระทำเช่นนี้บาปหรือไม่ โดยอธิบายว่าในศาสนาพุทธให้ความสำคัญกับ เจตนา มากกว่าการกระทำ หากมีเจตนาเพื่อประโยชน์ในการสั่งสอนให้ผู้ฟังตระหนักและเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีขึ้น ก็อาจไม่ถือว่าเป็นบาป มีกรณีเทียบเคียงของพระปิลินทวัจฉะที่พูดคำหยาบแต่ไม่มีเจตนา

ในฝั่งมหายานมีหลัก อุปายบารมี คือการใช้กลวิธีต่างๆ ในการสั่งสอนเพื่อการหลุดพ้น ซึ่งอาจรวมถึงการใช้คำพูดที่ดูรุนแรงได้ การตีความจึงขึ้นอยู่กับบริบทและเจตนาเป็นสำคัญ