วิหารเยฮา (Yeha Temple) วิหารแสงจันทร์ ในเอธิโอเปีย

ค้นพบในเมืองเยฮา ซึ่งตั้งอยู่ในเขตเมฮาเคลเอนาว ของภูมิภาคติเกรย์ทางตอนเหนือ หอคอยหินนี้ ถูกสร้างขึ้นในสไตล์ซาเบียน ซึ่งพบเห็นได้ทั่วไป ในพื้นที่ซับซาฮาราแอฟริกา

เยฮา (ภาษาเกอเอซ: ይሐ yiḥa,) เป็นเมืองในเขตตอนกลาง ตอนเหนือของภูมิภาคติเกรย์ ในประเทศเอธิโอเปีย คาดว่า เคยเป็นเมืองหลวงของอาณาจักรก่อนยุคอักซุม ที่เรียกว่า Dʿmt

โครงสร้างที่เก่าแก่ที่สุดในเอธิโอเปียคือ วิหารเยฮา ซึ่งตั้งอยู่ในเมืองเยฮา โครงสร้างนี้เป็นหอคอยที่สร้างขึ้นในสไตล์เซเบีย และมีการเปรียบเทียบกับโครงสร้างโบราณ ในอาระเบียใต้ ซึ่งสามารถระบุอายุได้ราว 700 ปีก่อนคริสตกาล แม้ว่าจะยังไม่มีการทดสอบการหาค่าอายุโดยคาร์บอน-14 บนตัวอย่างจากสถานที่ดังกล่าว แต่วันที่ของหอคอยนี้ได้รับการสนับสนุน โดยจารึกท้องถิ่น เดวิด ฟิลลิปสัน ชี้ว่า สภาพการอนุรักษ์ที่ดีเยี่ยม ของโครงสร้างนี้ เกิดจากสองปัจจัย คือ "ความใส่ใจ ที่ผู้สร้างยุคแรก ให้กับการสร้างฐานที่มั่นคง บนพื้นหินที่ไม่เรียบ" และ "การเปลี่ยนวิหาร ให้เป็นโบสถ์คริสเตียน ในช่วงต้นศตวรรษที่ 6"

นอกจากนี้ ยังมีแหล่งโบราณคดีอีกสองแห่งในเยฮา ได้แก่ Grat Beal Gebri ซึ่งเป็นซากของโครงสร้าง ที่มีลานเสาที่กว้าง 10 เมตร และเสาสี่เหลี่ยมสองชุด และสุสานที่มีหลุมฝังศพหิน ที่ถูกขุดสำรวจในช่วงต้นทศวรรษ 1960 โดยมีนักวิชาการบางคนคาดการณ์ว่า อาจเป็นสุสานของราชวงศ์ อีกคนหนึ่งเชื่อว่าบริเวณที่อยู่อาศัยโบราณ น่าจะอยู่ทางตะวันออกของหมู่บ้านปัจจุบัน ประมาณหนึ่งกิโลเมตร

ตั้งแต่ช่วงต้นของสหัสวรรษแรกก่อนคริสตกาล ทางตอนเหนือของเอธิโอเปียในภูมิภาคติเกรย์ ชุมชนที่เรียกว่า D'MT ซึ่งได้รับอิทธิพลจากวัฒนธรรมชาวสะบาได้พัฒนาขึ้น จนถึงปัจจุบัน ยังคงมีหลักฐานจำนวนมาก เกี่ยวกับวัฒนธรรมที่เรียกว่า "เอธิโอ-สะบา" โดยมีอาคารอนุสรณ์ที่ยังคงอยู่บางส่วน หนึ่งในนั้นคืออาคารกึ่งไม้ในเมืองเยฮา ซึ่งน่าจะเป็นศูนย์กลางของ D'MT ได้รับการขุดค้น และบูรณะใหม่ ตั้งแต่ฤดูใบไม้ร่วงปี 2009 โดยสาขาในซานา ของสถาบันโบราณคดีเยอรมัน ภายใต้การดูแลของไอริส เกอร์ลาช ร่วมกับหน่วยงานท้องถิ่น

อาคารกึ่งไม้หลายชั้นแห่งนี้ ได้รับการยกย่องว่า เป็นโครงสร้างกรอบไม้หลังคา ที่คงสภาพดีที่สุดในภูมิภาคอาระเบียใต้ และแอฟริกาตะวันออก และอาจเป็นหนึ่งในโครงสร้างที่เก่าแก่ที่สุดในแอฟริกาตะวันออก เทคนิคการก่อสร้าง ที่ใช้คานแนวนอนประกอบเข้าด้วยกัน มีความแตกต่างอย่างชัดเจน จากต้นแบบในอาระเบียใต้ แต่ยังคงปรากฏในสถาปัตยกรรมยุคอักซุม เช่น เสาสเตลา ที่มีชื่อเสียงในเมืองอักซุม และต่อมา ในธรรมเนียมการก่อสร้างโบสถ์ของเอธิโอเปียในยุคปัจจุบัน ด้วยเหตุนี้ ความสำคัญทางวัฒนธรรมและประวัติศาสตร์ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง สำหรับประวัติศาสตร์การก่อสร้างของเอธิโอเปีย จึงได้รับการชื่นชมอย่างสูง

ผลการวิจัยล่าสุดของสาขาซานา ในบริเวณอาคารนี้ จะแสดงให้เห็นในเชิงเปรียบเทียบกับอาคารในอาระเบียใต้ ที่คล้ายคลึงกัน และเทคนิคการก่อสร้างกึ่งไม้ในเอธิโอเปีย ทางเข้าขนาดใหญ่ ที่มีเสาหินขนาดมหึมาหกต้น แต่ละต้นมีความสูงประมาณสิบเมตร พร้อมกับพื้นที่เชื่อมต่อทางเข้า แสดงให้เห็นถึงอิทธิพลของต้นแบบทางสถาปัตยกรรมในอาระเบียใต้ และช่างฝีมือชาวอาระเบียใต้ ได้อย่างชัดเจน ตัวอักษรภาษาอาระเบียใต้ ที่พบในบล็อกของฐานรากขนาดใหญ่ ซึ่งสร้างเป็นแท่นและในดินเหนียวของผนังครึ่งไม้ ก็เป็นหลักฐานเพิ่มเติม ที่บ่งชี้ถึงการมีส่วนร่วมของช่างฝีมือจากอาระเบียใต้ ผนังทั้งหมด ที่ยังคงอยู่สร้างจากหินแตกที่เรียงและฉาบด้วยปูนโคลน โดยวัสดุเหล่านี้ สามารถพบได้ใกล้กับเมืองเยฮา คานไม้ของโครงสร้างครึ่งไม้ ที่อยู่ระหว่างผนังหิน ถูกจัดเรียงในแนวนอนทั้งหมด เพื่อทำหน้าที่เป็นตัวเสริมความแข็งแรง ให้กับการก่อสร้างผนังหิน

เนื่องจากอาคารถูกทำลาย ด้วยเพลิงไหม้ครั้งใหญ่ โครงสร้างสถาปัตยกรรม จึงตกอยู่ในอันตรายอย่างมาก การขุดค้นทางโบราณคดี ที่ครอบคลุมโครงสร้างสถาปัตยกรรมครึ่งไม้ ที่เปราะบางอย่างยิ่งนี้ จึงเป็นไปได้ พร้อมทั้งการบันทึก การอนุรักษ์ และการบูรณะสถาปัตยกรรม แนวคิดสำหรับการอนุรักษ์ และการป้องกันในระยะยาว จะได้รับการแนะนำและอธิบายในเร็วๆ นี้

นอกจากนี้ เยฮา ยังเป็นที่ตั้งของอารามของศาสนาคริสต์ นิกายเอธิโอเปียออร์โธดอกซ์ ตามตำนาน อารามนี้ ก่อตั้งโดยอับบาอัฟเซ หนึ่งในนักบุญเก้าคน ในการบันทึกเรื่องราวเกี่ยวกับเอธิโอเปีย ฟรานซิสโก อัลวาเรซ กล่าวถึงการเยี่ยมเยือนเมืองนี้ ในปี ค.ศ. 1520 (ซึ่งเขาเรียกว่า อับบาฟาเซ็ม (Abbafaçem)) และบรรยายถึงหอคอยโบราณ อาราม และโบสถ์ท้องถิ่น

โบสถ์นี้ อาจเป็นวิหารใหญ่ที่ถูกเปลี่ยนเป็นโบสถ์ หรือเป็นโครงสร้างที่ถูกทำลายไปแล้ว ซึ่งเคยได้รับการบันทึก โดยคณะสำรวจโบราณคดีแห่งเยอรมนี ในช่วงต้นศตวรรษที่ 20 (โครงสร้างปัจจุบัน มีลักษณะสถาปัตยกรรมแบบอักซุม และสร้างขึ้นระหว่างปี ค.ศ. 1948 ถึง 1949)

วิหารแห่งนี้ตั้งตระหง่านเหนือเมืองเล็กๆ ซึ่งหลายคนเชื่อว่า เคยเป็นเมืองหลวงก่อนยุคอักซุมของประเทศ วิหารแห่งดวงจันทร์ถูกสร้างขึ้น เพื่อถวายแด่เทพอัลมูกาห์ และมีอายุย้อนไปถึงราว 700 ปีก่อนคริสต์ศักราช ในสมัยการปกครองของดัมท์

จารึกที่แกะสลักจากหิน ซึ่งพบทั่วบริเวณสถานที่แห่งนี้ บอกเล่าเรื่องราวอันยิ่งใหญ่ของพระสิริแห่งอัลมูกาห์ และพลังของพระองค์ ในการขับไล่แสงแดดที่แผดเผาอย่างไม่ปรานี

แม้โครงสร้างด้านนอก จะทรุดโทรมไปตามกาลเวลา ความรู้สึกแห่งความยำเกรง ยังคงปกคลุมผู้ที่เดินผ่านประตูสูงห้าฟุต เข้าสู่พื้นที่กว้างใหญ่ภายใน ซึ่งมีสระน้ำลึกอยู่กลางพื้นที่ ใช้สำหรับประกอบพิธีกรรม และการบูชายัญ

หินปูนทั้งหมดที่ใช้ในการก่อสร้าง ถูกขุดมาจากเหมืองหินในท้องถิ่น ซึ่งอยู่ห่างจากสถานที่เพียง 90 ไมล์ และถูกสร้างขึ้นโดยไม่ใช้ซีเมนต์หรือปูน ทำให้ความทนทานของมัน เป็นเรื่องน่าประหลาดใจ

เมื่อศาสนาคริสต์ แพร่กระจายไปทั่วดินแดน สถานที่แห่งนี้ ถูกดัดแปลงโดยผู้ติดตามยุคแรกๆ ให้กลายเป็นอารามนักบุญอับบาอัฟเซ ซึ่งยังคงอยู่จนถึงปัจจุบัน

มีการขุดค้นทางโบราณคดีหลายครั้ง ในพื้นที่ดังกล่าว ซึ่งหลายแห่งยังดำเนินการอยู่ โดยการขุดค้นเหล่านี้ ได้เผยให้เห็นประวัติศาสตร์ที่ยาวนานหลายพันปี ท่ามกลางทะเลทราย ที่เปลี่ยนแปลงรูปทรง วิหารเยฮาและประวัติศาสตร์อันรุ่งโรจน์ของเธอ กำลังถูกเปิดเผยอย่างช้า ๆ

เยฮา ได้รับการสำรวจโดยนักสะสมโบราณวัตถุชาวอังกฤษ ธีโอดอร์ เบนต์ และภรรยาของเขา เมเบล ในเดือนกุมภาพันธ์ 1893 นอกจากนี้ ยังเป็นสถานที่ของการขุดค้นทางโบราณคดีหลายครั้ง เริ่มตั้งแต่ปี 1952 โดยสถาบันโบราณคดีเอธิโอเปีย แม้ว่าจะหยุดชะงักในช่วงยุคเดิร์ก แต่การขุดค้นก็กลับมาเริ่มใหม่ ในปี 1993 โดยทีมโบราณคดีชาวฝรั่งเศส