“ครั่ง” ที่ปิดผนึกจดหมายทำมาจากอะไร
หลายคนน่าจะเคยเห็นหรือเคยดูละครย้อนยุคที่เวลาเค้าเขียนจดหมาย แล้วจะต้องใช้ปิดซองด้วยของเหลวคล้ายเทียนหยดลงบนซองจดหมายและใช้ตราประทับลงไป นั่นแหละค่ะเค้าเรียกว่า “ครั่ง” ซึ่งมันมีหลากหลายสี ครั่งเอามาจากไหน ทำจากอะไร วันนี้มีคำตอบค่ะ
ครั่ง (Lac) เป็นของที่ได้จากตัวครั่งค่ะ มันเป็นแมลงจำพวกเพลี้ย โดยปกติแล้วครั่งจะขับสารที่มีลักษณะคล้ายยางเหนียว ๆ ออกมาเพื่อป้องกันตัวเอง เรียกยางนั้นว่า "ครั่งดิบ" จะมีสีแดง ลักษณะคล้ายขี้ผึ้งสีเหลืองแก่ โดยสารสำคัญในครั่งคือกรดแลคคาอิก (Laccaic acid) เป็นสีย้อมที่อยู่ในตระกูลหมู่ให้สี (Chromogen) อย่างแอนธราควิโนน และมีสารสีเหลืองที่ เรียกว่า Erythrolaccin
สามารถนำมาย้อมผ้าได้ ซึ่งกรดแลคคาอิกในธรรมชาติจะมี 4 ชนิด คือ กรดแลคคาอิก ชนิด A, B, C และ D แต่ที่พบในครั่งจะมีแค่ A และ B เท่านั้น ซึ่งมันละลายน้ำได้ดี โดยเฉพาะในน้ำที่เป็นด่าง นำมาย้อมเส้นใยหรือขนสัตวฺในสภาวะกรดได้ดี แต่ถ้าต้องการเพิ่มความคงทนของสีครั่งก็แกว่งสารส้มลงในน้ำก่อนย้อม สีจะติดทนและในโทนสีตั้งแต่แดงไปจนถึงโทนม่วงเปลือกมังคุด
อย่างที่บอกว่าสมัยก่อนจะใช้ครั่งปิดผนึกซองจดหมาย จุดประสงค์หลักก็เพื่อเช็คว่าจดหมายได้ถูกเปิดออกก่อนถึงมือผู้รับหรือไม่ เพราะถ้ามีคนเปิดดู ตัวครั่งที่ปิดผนึกก็จะถูกแกะออก ซึ่งสมัยโบราณจะใช้ตราประทับจากครั่งในจดหมายราชการเท่านั้น นอกจากนี้ยางจากครั่งยังสามารถใช้เป็นสารให้ความฝืดกับไวโอลินด้วย ทำให้เวลาสีแล้วเกิดเสียงออกมา เหมือนการใช้ยางสนกับเครื่องดนตรีไทยประมาณนั้นแหละค่ะ ปัจจุบันครั่งมีราคาไม่ธรรมดาเลยนะคะ ถึงขนาดมีการเพาะเลี้ยงเพื่อการค้าขายเลย