ตำนานดอยสุเทพฯ(ตอนที่1)

    ดอยสุเทพเป็นดอยหนึ่งในทิวเขาถนนธงชัยสูง 1,601 เมตรจากระดับน้ำทะเล เป็นแหล่งต้นน้ำ แหล่งวัฒนธรรมสำคัญของเชียงใหม่ และเป็นป่าเขตร้อนที่มีพืชไม้อุดมสมบูรณ์ จากการสำรวจของนักวิชาการของมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เมื่อช่วงต้นทศวรรษ 2530 พบพืชที่มีชื่อทางพฤษศาสตร์จำนวน 1,926 ชนิด กล้วยไม้มี 253 พันธ์(7 พันธ์ไม่เคยพบในป่าอื่น) นกมี 320 ชนิด ผีเสื้อกลางวัน 500 ชนิด ผีเสื้อกลางคืน 300 ชนิด สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม 50 ชนิด สัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำ 28 ชนิด สัตว์เลี้อยคลาน 50 ชนิด ( ดู รายงานการประชุมปฎิบัติการอุทยานแห่งชาติดอยสุเทพ-ปุย :การจัดการและการอนุรักษ์ 14-15 มีนาคม2534 หน้า 1 ) (อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ มรดกโลกปี 2548มีพื้นที่ประมาณ1.35ล้านไร่ พบพืชที่มีชื่อทางพฤษศาสตร์จำนวนกว่า 2 พันชนิดแมลงกว่า 5 พันชนิด สัตว์ต่างๆกว่า 800 ชนิด สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม 112 ชนิด นก 392 ชนิด ที่มา:กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่าและพันธุ์พืช 2558) 

    ชื่อดอยสุเทพมาจากชื่อของฤาษีวาสุเทพ ที่ตำนานกล่าวว่าเป็นผู้มีบทบาทในการเลือกที่ตั้งเมืองลำพูน สะท้อนถึงความสำคัญของดอยสุเทพที่มีสืบเนื่องมาตั้งแต่สมัยหริภุญไชย ร่อยรอยโบราณคดีบนดอยสุเทพจึงปรากฏเรื่องราวสมัยหริภุญไชยอันเป็นยุคก่อนสร้างเมืองเชียงใหม่เช่นที่สันกู่ โดยในระยะแรกตำนาน เช่นชินกาลมาลีปกรณ์หรือชินกาลมาลินี และตำนานมูลศาสนาเรียกชื่อดอยนี้เป็นภาษาบาลีว่าดอยอุจฉุปัพพตะ (แปลว่าดอยอ้อยช้าง) ยอดดอยเป็นที่ประดิษฐานพระบรมธาตุ 

    ตำนานเชื่อมโยงไปถึงปู่แสะย่าแสะและสุเทวกุมารได้ถวายภัตตาหารพระพุทธองค์ๆประทานเกศาธาตุให้ จากนั้นนางแสะและสุเทวกุมารมอบพระเกศาธาตุให้พระอินทร์ ผู้พิทักษ์ป่าเขา พระอินทร์เนรมิตผอบทองคำให้ใส่พระเกศาธาตุและรูปเต่าทองคำตัวหนึ่ง แล้วเอาผอบทองคำวางบนหลังเต่าบรรจุไว้ในอุโมงค์ที่เนรมิตขึ้นเพื่อเป็นที่สักการบูชาของคนและเทวดาทั้งหลาย ต่อมาสุเทวกุมารออกบวชเป็นฤาษีเฝ้ารักษาพระธาตุ ( ดู เครือมาส วุฒิการณ์ “เชียงใหม่และเกียวโต:สำนึกในสายสัมพันธ์กับธรรมชาติและวัฒนธรรม” เชียงใหม่และเกียวโต:ฝึกฟื้นใจเมือง สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มช.2539 หน้า111) 

    ขณะที่ในทางประวัติศาสตร์มีหลักฐานว่าพญากือนา กษัตริย์แห่งราชวงศ์มังรายองค์ที่ 6(พ.ศ.1898-1928) โปรดฯให้อัญเชิญพระบรมธาตุที่สุมนเถรอัญเชิญมาจากศรีสัชนาลัย กรุงสุโขทัยมาประดิษฐานที่วัดสวนดอกแล้วเกิดปาฎิหารย์แยกเป็นสองส่วน จึงโปรดฯให้อัญเชิญพระบรมธาตุอีกส่วนขึ้นช้างนำไปประดิษฐานบนยอดดอย 

    ก่อนหน้านั้น พญามังราย(พศ.1782-1860) แผ่อำนาจจากเชียงรายมายึดครองลำพูน เมื่อ พศ.1835 แล้วตั้งเวียงกุมกาม เมื่อ พศ.1837 เสด็จจากเวียงกุมกามมาหาสถานที่ที่ตั้งเมืองแห่งใหม่ที่เชิงดอยสุเทพ ได้เห็นสิ่งที่เป็นไชยมงคล เช่น 
(1)ได้ยินสืบมาก่อนว่ากวางเผือกสองตัวแม่ลูก ลุกแต่ป่าใหญ่หนเหนือมาอยู่ไชยภูมินี้ คนทั้งหลายยอ่มากระทำปูชาเป็นไชยมงคละ 
(2)กวางเผือก 2 ตัวแม่ลูกมาอยู่ไชยภูมินี้รบหมา หมาทั้งหลายพ่ายหนี 
(3)มีหนูเผือกกับบริวาร 4 ตัวออกมาแต่ไชยภูมินี้ 
(4)ภูมิฐานลาดเอียงสูงด้านตะวันตกหลิ่งมาทางด้านตะวันออก 
(5)เห็นน้ำตกที่ดอยสุเทพไหลลงเป็นแม่น้ำ ไหลไปทางเหนือแล้วไหลกระวัดทาง 
ตะวันออกและทางใต้แล้วไหลไปทางตะวันตกเกี้ยวเวียงกุมกาม ชื่อน้ำแม่ข่า (ดู ตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่ ฉบับเชียงใหม่ 700 ปี 2538 หน้า 34-35) จึงโปรดฯให้สร้างเมืองเชียงใหม่บนพื้นที่ระหว่างดอยสุเทพกับแม่น้ำปิง ดอยสุเทพและบริเวณเชิงดอยจึงเป็นพื้นที่ไชยมงคลของเชียงใหม่ตั้งแต่เริ่มต้นสร้างเมือง....
 

เรื่องเล่าชาวล้านนา

Cr.รศ.สมโชติ อ๋องสกุล 
ที่ปรึกษาอธิการบดี มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ (ด้านประวัติศาสตร์) 
ที่ปรึกษาสภาวัฒนธรรม ตำบลสุเทพ 
ศูนย์ล้านนาศึกษา คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่