โรคชอบสะสมขยะ

โรคชอบสะสมขยะ
เวลาเอ่ยถึงการเก็บสะสม ไม่ว่าจะเป็นการสะสมของที่ระลึก หรือของมีค่า เรามักนึกถึงการเก็บสะสมภาพวาด ตุ๊กตา เครื่องลายคราม เครื่องแก้ว ของเล่น อัญมณี แสตมป์ หรือพระพุทธรูป ฯลฯ สำหรับคนที่ชอบเก็บสะสม เขาก็มักพบว่า เมื่อเวลาผ่านไปนานๆ ปริมาณของที่ตนสะสมก็ยิ่งเพิ่มมาก จนต้องมีตู้เก็บหรือสถานที่เก็บ เพื่อให้เพื่อนฝูงเห็นความมุ่งมั่นและความมีฐานะของตน ซึ่งอาจทำให้คนดูรู้สึกชื่นชม หรือตื่นเต้นในความมี "รสนิยม" ของตนก็ได้

ยกตัวอย่างกรณีพระราชินี Christina แห่งสวีเดน ซึ่งประวัติศาสตร์ได้จารึกว่า พระนางเคยมีพระชนม์ชีพอยู่ระหว่างปี พ.ศ. 2175-2197 และทรงโปรดปรานการมีปราชญ์แห่งยุคมาอยู่เรียงเคียงข้างมาก Rene Descartes ก็เป็นปราชญ์ชาวฝรั่งเศส คนหนึ่งที่พระนางโปรดปราน แต่ความหนาวเหน็บของฤดูหนาวในสวีเดนได้ทำให้ Descartes ต้องสูญเสียชีวิตหลังจากที่ไปอาศัยอยู่นั่นได้ไม่นาน ซึ่งการมีพระอารมณ์ต้องการเก็บ "สะสม" ปราชญ์เช่นนี้ นักจิตวิทยาคิดว่า คงเกิดจากการที่พระนางทรงขาดความรักจากพระราชบิดา และพระราชมารดาตั้งแต่เยาว์วัย

หรือในกรณีสงครามสมัยโบราณที่มีการสู้รบกัน เมื่อสงครามสงบกษัตริย์ฝ่ายพิชิตจะขนสมบัติของฝ่ายปราชัยไปเก็บสะสม ดังที่ Napoleon ทรงกระทำ เมื่อพระองค์ทรงยึดครองอิตาลีได้ในปี 2339 จึงทรงขนโบราณวัตถุหลายชิ้นไปปารีส เพื่อทำให้ปารีสเป็นศูนย์กลางอารยธรรมของโลก ส่วนฟาโรห์ Ptolemy แห่งอียิปต์ เมื่อต้องการจะแสดงความเป็นอารยะของชาติ ได้ทรงโปรดให้สร้างห้องสมุดที่ใหญ่ที่สุดในโลกขึ้นที่เมือง Alexandria เพราะห้องสมุดนี้เก็บสะสมหนังสือ ตำราและเอกสารมากมาย ชนเผ่า Aztec ที่เมือง Tenochitlan ก็ชอบเก็บสะสมกะโหลกศีรษะคน โดยนำกะโหลกของเหยื่อมาวางเรียงกันอย่างเป็นระเบียบในห้อง เพื่อแสดงความศักดิ์สิทธิ์ของสถานที่นั้น ชาวเขมรแดงก็ชอบเรียงรายกะโหลกของศัตรูที่ตนสังหาร เพื่อให้คนที่เห็นรู้สึกขยาดหวาดกลัวนายพรานสมัครเล่นบางคนที่ชอบล่าสัตว์ ก็มักนำศีรษะสัตว์ที่ตนล่าได้มาวางแสดงในห้องรับแขก เพื่อแสดงความสามารถในการยิงปืนของตนเอง เป็นต้น

นักจิตวิทยาได้ให้ความสนใจเรื่องนิสัยการเก็บสะสมของคนมานานพอสมควรแล้ว โดยได้ตั้งคำถามเช่นว่า เหตุใดคนเราจึงชอบเก็บสะสมและการเก็บสะสมมีผลดีหรือผลร้ายอย่างไรบ้าง และในกรณีที่ความต้องการอยากมีสิ่งนั้น สิ่งนี้มากจนเกินความพอดี ความรู้สึกเช่นนี้อาจผลักดันให้คนกระทำโจรกรรมทรัพย์สมบัตินั้นๆ มาครอบครอง หรือในกรณีของคนที่เก็บสะสมสิ่งของน่ากลัว เช่น กะโหลกศีรษะ ฯลฯ ซึ่งถึงแม้จะวางเรียงเป็นระเบียบเรียบร้อย แต่ก็มีความน่ากลัว และน่าคิดในแง่ลบในขณะเดียวกันด้วย เหล่านี้คือประเด็นที่นักจิตวิทยาสนใจใคร่ศึกษา

ตามปกติถ้าคนที่เก็บสะสมของเป็นคุณระเบียบที่เก็บของทุกชนิดอย่างมีระบบ และวางสิ่งต่างๆ อย่างเป็นระเบียบ ปัญหาก็ไม่น่าจะมี แต่นักจิตวิทยาได้พบว่า โลกนี้มีคนบางคนที่ชอบเก็บสะสมของทุกชนิด ไม่ว่าของชิ้นนั้นจะแพงหรือถูก ไม่ว่าจะเก่าหรือใหม่ ไม่ว่าจะมีประโยชน์หรือไม่มีคือเก็บสะสมทั้งนั้น โดยนำมาวางกองในห้องนอนหรือห้องส่วนตัวอย่างไม่เป็นระเบียบ และกองเป็นพะเนินจนห้องเก็บแทบไม่มีพื้นที่จะเดินเลย เพราะห้องเต็มไปด้วยเศษกระดาษ หนังสือพิมพ์เก่าๆ จาน ชาม ของเล่นตั้งแต่สมัยเจ้าของห้องยังเป็นเด็ก ไม้เทนนิสเก่า จดหมายเก่า รองเท้าเก่า วิทยุที่เสียแล้ว กระเป๋าถือ ตุ๊กตา ปากกา ดินสอ แปรงสีฟัน ฯลฯ จนบริเวณเดียวในห้องที่พอนั่งได้คือ เตียงของเจ้าของห้องเท่านั้น

การมี "มหาสมบัติ" มากเช่นนี้ ทำให้คนใช้ทำความสะอาดห้องไม่ได้ ห้องจึงมีฝุ่นเขรอะจนใครก็ตามที่เห็นเหตุการณ์ทำนองนี้เขาก็จะอดคิดไม่ได้ว่า โลกมีคนที่ใช้ชีวิตเยี่ยงนี้ด้วยหรือ เพราะพฤติกรรมเก็บสะสมเช่นนี้ แสดงให้เห็นว่า เจ้าของห้องมีปัญหาทางจิตใจแน่ๆ

ตัวเจ้าของห้องเอง ตามปกติก็รู้ตัวว่า ตนมีนิสัย "บ้าเก็บ" ที่ทำให้ตนหยุดเก็บสะสมไม่ได้ ถึงแม้ว่าจะพยายามสักปานใด เพราะทุกครั้งที่ตนจะโยนอะไรทิ้งไปจากห้อง ใจของตนก็จะขาดรอนทุกครั้งไป จนทำให้ตัดใจทิ้งอะไรไม่ได้เลย

นักจิตวิทยายังตั้งข้อสังเกตอีกว่า คนประเภทนี้เวลาอยู่ในสังคมมักปรากฏเป็นคนที่มีบุคลิกดี รู้จักวางตัวชอบอุทิศตนช่วยเหลือผู้อื่น อย่างสม่ำเสมอ แต่ทันทีที่กลับถึงบ้าน เขาจะเปลี่ยนบุคลิกเป็นชอบมีความเป็นส่วนตัวสูง ไม่ชอบให้ใครเข้ามา "ก้าวก่าย" หรือ "แตะต้อง" ขุมทรัพย์แมคเคนน่าในห้องตนเลย เพราะคิดว่าคนที่เข้ามาล่วงล้ำอาณาจักรตน จะทำให้ของที่ตนรักมากสาบสูญหรือแตกหักหรือไม่ก็นำพฤติกรรมของตนไปเมาท์ต่อ ซึ่งจะทำให้ตนเสียหาย

การห้ามไม่ให้คนอื่นเข้ามาในโลกส่วนตัวของตน ทำให้ปัญหาจิตใจที่ตนมีไม่ได้รับการแก้ไข และนานๆ ไปปัญหาก็ยิ่งทวีความรุนแรง เพราะกองสมบัติที่มีมากมหาศาลจะมากขึ้นๆ จนอาจถล่มทับเจ้าของห้องถึงตายได้ ดังในปี พ.ศ. 2490 ที่สองพี่น้องตระกูล Collyer ถูก "ขยะ" หนัก 136 ตัน ในบ้านทับตาย เมื่อคนทั้งสองเข้าไปรื้อหาของในบ้านตน

จิตวิทยาของการเก็บสะสม
นักจิตวิทยาถือว่าพฤติกรรม "บ้าเก็บสะสม" (hoarding) เป็นความผิดปกติชนิดหนึ่งของจิตใจ (obsessive-compulsive disorder OCD) ที่เกิดในคนประมาณ 1% ซึ่งอาการ OCD นี้มีหลายรูปแบบ เช่น เวลาจะออกจากบ้านก็เช็กประตูว่าลงกลอนหรือไม่ เช็กแล้วเช็กอีก ชอบล้างมือบ่อยหรืออยู่ห้องน้ำนานเป็นชั่วโมง เป็นต้น และเมื่อคนที่มีปัญหาประเภทนี้ไม่ชอบปรับทุกข์ ดังนั้น โลกภายนอกจึงไม่รู้จนกระทั่งคนคนนั้นมีอายุมาก การศึกษาประวัติคนที่มีนิสัยเช่นนี้ทำให้เรารู้ว่า 80% ของคนที่ชอบเก็บสะสมไม่เลือกนี้มีญาติผู้ใหญ่ที่มีนิสัยแบบเดียวกัน และคนเหล่านี้ถ้าได้รับการรักษาทางจิตบำบัดด้วยวาจาเพียง 17% จะหายขาด

อนึ่ง การที่คนบางคนไม่แสดงนิสัยบ้าเก็บ "สะสม" เวลาอยู่ในสังคม เพราะกฎเกณฑ์ของสังคมบังคับไม่ให้ตนเก็บทุกสิ่งทุกอย่าง แต่เวลาอยู่ในบ้านตนเอง ซึ่งเป็นสถานที่ที่ตนเป็นเจ้าของที่ไม่มีใครบังคับ นิสัยบ้าเก็บก็จะปรากฏทันที และจะยึดติดวัตถุที่เก็บมาก คือจะถือว่าของทุกชิ้นสำคัญหมด ดีหมด และยิ่งใหญ่หมด ซึ่งทุกอย่างต้องอยู่ในที่ของมันตลอดไป และห้ามใครเคลื่อนย้ายนอกจากตนเองเท่านั้น

ในการทำจิตบำบัดคนประเภทนี้ นักจิตวิทยาได้พบว่าไม่ควรแตะจับอะไร ในห้องขยะนั้นก่อนได้รับอนุญาต และถ้าจะเอาอะไรทิ้งต้องให้เจ้าของห้องอนุมัติก่อน ซึ่งก็ต้องใช้เวลาที่อาจจะนานถึง 30 นาที กว่าจะตัดสินใจได้ว่า กระดาษจดหมายที่ได้รับเมื่อ 20 ปีก่อนนั้น ควรจะทิ้งได้แล้ว เป็นต้น ประสบการณ์การใช้เวลานานเช่นนี้กับของหลายชิ้นในห้องนั้น อาจทำให้นักจิตวิทยาที่ต้องการรักษาคนไข้ ในที่สุดอาจต้องรักษาอาการบ้าของตนด้วยก็ได้ แต่ในกรณีที่อาการบ้าเก็บ "สะสม" ไม่รุนแรง การทำจิตบำบัดที่นาน 12-18 เดือนอย่างสม่ำเสมอ อาจทำให้คนไข้หายได้ แต่นั่นก็หมายความว่า คนไข้ต้องให้ความร่วมมือ และกระตือรือร้นด้วย เพราะถ้าคนไข้คิดว่าจิตใจตนปกติ การรักษาก็จะไม่มีประสิทธิภาพ

จิตแพทย์บางคนใช้ยา Prozac ในการรักษา ซึ่งก็ช่วยได้ระดับหนึ่ง แต่พอหยุดยา 90% จะหวนกลับมามีนิสัยเหมือนเดิม

สำหรับการหาสาเหตุการมีนิสัยเช่นนี้ ณ วันนี้นักจิตวิทยามีหลักฐานที่แสดงให้เห็นว่า การถูกกระทบกระเทือนทางจิตใจอย่างรุนแรง และยีน (gene) ในร่างกายคือสาเหตุหลักที่ทำให้คนมีนิสัยบ้าเก็บสะสม