พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

          23 ตุลาคม 2453  ณ ชั้น 3 พระที่นั่งอัมพรสถาน  พระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 5  ทรงพระประชวรเรื่อยมาจนกระทั่งพระอาการมิสู้ดีนัก  เริ่มหนักขึ้นเรื่อย ๆ   ถึงกับหายพระทัยดังยาว ๆ และหายพระทัยทางพระโอษฐ์ (ทางปาก)  แรง ๆ  สังเกตดูพระเนตรไม่จับใครเสียแล้ว   ลืมพระเนตรคว้างอยู่อย่างนั้นเอง   แต่พระกรรณยังได้ยิน

 

 

 

 

                           

สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระบรมราชินีนาถ  / 

พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมขุนสุทธาสินีนาฏ

           …... สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาฯ ทรงกราบทูลว่า   “ทรงเสวยน้ำยังเพคะ”  พระเจ้าอยู่หัวก็ยังทรงพยักหน้ารับได้ และกราบทูลต่อว่า  “ จะถวายพระโอสถแก้พระศอแห้ง   ของพระองค์เจ้าสายฯ  เพคะ ”  พระเจ้าอยู่หัวก็ยังรับสั่งว่า  “ ฮือ”  

 

 

 

 

     

  พระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระราชเทวี

          .....แล้วพระเจ้าอยู่หัวก็ทรงยกพระหัตถ์ขวาและซ้ายที่สั่น ขึ้นเช็ดน้ำพระเนตรของพระองค์เอง คล้ายทรงพระกันแสง แล้วพระนางเจ้าสุขุมาลฯ   ก็ใช้ผ้าขึ้นมาซับน้ำพระเนตรถวาย

 

 

 

 

 

สมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนา  พระบรมราชเทวี

.......ในส่วนสมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนาฯ   ทรงประทับอยู่ปลายพระแท่น   ถวายงานนวดอยู่มิคลาย 

 

 

 

 

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

......ตั้งแต่เวลานี้ต่อไป  หมอฝรั่งนั่งคอยจับชีพจร  ตรวจพระอาการผลัดเปลี่ยนกัน   จากนั้นการหายพระทัยของพระองค์ก็ค่อย ๆ  เบาลงทุกที  พระอาการกระวนกระวายอย่างหนึ่งอย่างใดก็ไม่มีเลย       ยังคงบรรทมหลับอยู่อย่างเดิม      สักพักหมอจึงทูลกับเจ้านายทุกพระองค์ว่า     “ เสด็จสวรรคตเสียแล้ว ”

......เจ้านายพระราชโอรสพระราชธิดา  ทั้งฝ่ายหน้า และ ฝ่ายใน  สนม เจ้าจอม  ที่เฝ้าอยู่ตามเฉลียง บันได พื้นพระที่นั่ง  ต่างก็แย่งกันกรูเข้าไปดูร่างพระบรมศพ  แล้วก็พากันล้มลงกับพื้น  ร้องไห้คร่ำครวญอยู่ระงมเซ้งแซ่   และโดยเฉพาะพระราชธิดาที่ทอดกายนอนกรรแสงเป็นลมกันยกใหญ่ ณ เวลานั้น  "ประดุจต้นไม้ใหญ่ที่ถูกลมพายุพัดต้นและกิ่งก้านหักล้มราบ"

 

 

 

 

 

สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระบรมราชินีนาถ   

........สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาฯ  ก็ทรงประชวรพระวาโย (เป็นลม)   มีอาการชักกระตุกตามมาและหมดพระสติ  หมอต้องรีบถวายยาฉีด  จากนั้นพนักงานได้ทูลเชิญขึ้นบนพระเก้าอี้  แล้วหามกลับพระตำหนักสวนสี่ฤดู

 

 

 

 

                                                           

สมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนา  พระบรมราชเทวี

......สำหรับสมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนาฯ  ก็ทรงพระประชวรพระวาโย (เป็นลม) ล้มลงพระกรรแสงยกใหญ่  มิได้พระสติ  ข้าหลวงต้องเชิญขึ้นพระเก้าอี้  หามกลับตำหนักสวนหงส์

 

 

 

                

 เจ้าจอมมารดาชุ่ม/พระองค์เจ้าหญิงอาทรทิพยนิภา/พระองค์เจ้าหญิงสุจิตราภรณี

........ เจ้าจอมมารดาชุ่มและพระธิดาทั้งสอง  (พระองค์เจ้าหญิงอาทรทิพยนิภาและพระองค์เจ้าหญิงสุจิตราภรณี)  ฟุบลงกับพื้นร้องไห้เสียงระงม

 

 

 

 

 

เจ้าจอมเอิบ

.......เจ้าจอมเอิบคนโปรดมาอยู่ข้างพระแท่นเบื้องขวาของพระบรมศพ

 

 

 

 

 

พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์

.......พระอรรคชายาเธอพระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์   ก็ทรงพระกรรแสงประทับราบ  เกาะพระแท่นจับพระหัตถ์พระเจ้าอยู่หัวโดยตลอด

 

 

 

 

 

    พระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระราชเทวี

 .......เห็นจะมีพระนางเจ้าสุขุมาลฯ  ที่ยังทรงคลุมพระสติได้  แต่ยังพระกรรแสง  นั่งเป็นประธานอยู่ปลายพระแท่นพระบรมศพ

 

 

 

 

                                                  

                   สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอฯ กรมพระภาณุพันธุวงศ์วรเดช /

          สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร

.........ในเวลานั้น สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอฯ กรมพระภาณุพันธุวงศ์วรเดช  เชิญเสด็จสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ   ให้เสด็จกลับลงไปชั้นล่าง  ประทับห้องแป๊ะต๋ง   พร้อมด้วยพระบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายหน้า  โดยมีเสนาบดีผู้ใหญ่  องคมนตรี  ข้าราชการผู้ใหญ่  ผู้น้อย  รอเฝ้ารับเสด็จอยู่ ณ ที่นั้น จากนั้น  สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอฯ กรมพระภาณุพันธุวงศ์วรเดช  ทรงคุกพระชงฆ์  (คุกเข้า)  ลงกราบถวายบังคมแทบพระบาทสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ  อัญเชิญขึ้นเถลิงวัลยราชสมบัติเป็นพระเจ้าแผ่นดินองค์ต่อไป

 

 

 

 

 

สมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนา  พระบรมราชเทวี

.........เช้าวันต่อมา สมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนาฯ  หายจากพระอาการประพระวาโยแล้ว  เสด็จพระราชดำเนินมาประทับเป็นประธานในการถวายน้ำสรงพระบรมศพเป็นส่วนฝ่ายใน

 

 

 

 

 

พระบรมโกศทองใหญ่

........พระบรมโกศทองใหญ่ประดิษฐานพระบรมศพ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทในพระบรมมหาราชวัง

 

 

 

 

 

หม่อมเจ้าหญิงพูนพิศมัย ดิศกุล

         หม่อมเจ้าหญิงพูนพิศมัย ดิศกุล  เล่าเรื่อง   สวรรคตของรัชกาลที่ 5  ตอนหนึ่งความว่า

         ข้าพเจ้าไปคอยเฝ้าพระบรมศพ  พวกราษฏรเอาเสื่อไปปูนั่งกันเป็นแถวตลอดสองข้างทาง  จะหาหน้าใครที่มีแม้แต่ยิ้ม  ก็ไม่มีสักผู้เดียว   ทุกคนแต่งดำน้ำตาไหล  อย่างตกอกตกใจด้วยไม่เคยรู้รส     ไม่ช้าก็ได้ยินเสียงปี่ในกระบวน เสียงเย็นใสจับใจมาแต่ไกล ๆ  แล้วได้ยินเสียงกลองรับเป็นจังหวะใกล้เข้ามา ๆ  ในความมืดที่เงียบสงัด  และที่เงียบก็เพราะไม่มีใครพูดจากันว่ากระไร

          ข้าพเจ้าตกใจสะดุ้งทั้งตัวเมื่อเห็นพระมหาเสวตฉัตรกั้นมาบนพระบรมโกศ  สีขาวกับสีทองเป็นสง่า  ทำให้รู้ทันทีว่าพระบรมศพ  แล้วก็ร้องไห้ออกมาโดยไม่ทันรู้ตัว  เหลียวไปดูทางอื่น  เห็นแต่แสงไปจากเทียนที่จุดถวายสักการะอยู่ข้างถนนแวม ๆ  ไปตลอด 2 ข้างถนนนั้น  " น้ำตาของเขากำลังหยดลงแปะ ๆ  อยู่บนหลังมือของเขาเอง   ทหารผู้อยู่ในยูนิฟอร์มอันแสดงว่ากล้าหาญ  ยังร้องไห้  เพราะเสียดายประมุขอันเลิศของเขา"  

 

 

 

 

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

      พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคตด้วยโรคพระวักกะ  (ไต)  เมื่อวันที่ 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 เวลา 2.45 นาฬิกา ณ พระที่นั่งอัมพรสถาน  พระราชวังดุสิต  รวมพระชนมพรรษาได้  57 พรรษา  ดำรงสิริราชสมบัติมาได้ 43 พรรษา