ประวัติมณฑลยูนนาน

ยูนนานเคยเป็นถิ่นที่อยู่อาศัยของมนุษย์ก่อนประวัติศาสตร์ และยังคงมีร่องรอยความเจริญทางวัฒนธรรมของมนุษย์ในยุคแรกหลงเหลืออยู่ มีการขุดพบโครงกระดูกของมนุษย์โบราณบริเวณทะเลสาบเตียนฉือ (Dianchi) (ชานเมืองคุนหมิง) และทะเลสาบเอ๋อไห่ (Erhai Lake) (เขตต้าหลี่) ซึ่งมีอายุนับย้อนหลังไปได้ 15 ล้านปี -1 ล้านปี เช่น โครงกระดูกมนุษย์ Kaiyuan dryopithecus โครงกระดูกมนุษย์ Lufeng ramapithecus และ Yuanmou man และมีการขุดพบหลุมฝังศพทางตอนใต้ของทะเลสาบเตียนฉือซึ่งคาดว่าจะมีอายุอยู่ในราวยุคสัมฤทธิ์ (Bronze Age)

ราวปี 286 ก่อนคริสตศักราช นายพลจ้วง เฉียว (Zhuang Qiao) แห่งอาณาจักรฉู่ (Chu Kingdom) ซึ่งตั้งอยู่ทางตอนกลางของแม่น้ำแยงซีได้นำทหารเข้าบุกยึดยูนนาน และรวบรวมชนเผ่าต่าง ๆ ที่อาศัยอยู่บริเวณทะเลสาบเตียนฉือ ซึ่งได้แก่ เผ่าเตี้ยน (Dian) เย่อหลาง (Yelang) คุนหมิง (Kunming) และอ้ายลาว (Ailao) เข้าด้วยกัน รวมทั้งได้นำวัฒนธรรมจากบริเวณราบลุ่มแม่น้ำแยงซี ซึ่งมีความเจริญมากกว่า มาเผยแพร่ในยูนนาน

ราวปี 221 ก่อนคริสตศักราช ราชวงศ์ฉิน (Qin Dynasty) ได้รวบรวมจีนให้เป็นปึกแผ่นได้สำเร็จ โดยจักรพรรดิ์จิ๋นซีฮ่องเต้ ราชวงศ์ฉิน ได้ส่งข้าราชสำนักมาปกครองยูนนานและบริเวณตะวันตกเฉียงใต้ของจีน จึงถือได้ว่ายูนนานเป็นส่วนหนึ่งของประเทศจีนนับแต่นั้นมา ตั้งแต่สมัยราชวงศ์ฉิน จนถึงราชวงศ์ฮั่น (Han Dynasty) ราชสำนักทั้งสองได้ให้ความสำคัญในการพัฒนาเขตเมืองชายแดน โดยเฉพาะยูนนานเป็นอย่างยิ่ง จึงได้มีการจัดตั้งเขตอีโจว (Yizhou Prefecture)ขึ้นให้เป็นเขตการปกครองของโอรสแห่งยูนนาน (Prince of Yunnan) ในปี 109 ก่อนคริสตศักราช มีการตั้งเขตหยงชาง (Yongchang Prefecture) ปัจจุบันคือ เขตเป่าซาน (Baoshan) ซึ่งกินบริเวณพื้นที่ส่วนใหญ่ของภาคตะวันตกและตะวันตกเฉียงใต้ของยูนนาน

ปีค.ศ. 707 กองทัพราชวงศ์ถัง (Tang Dynasty) มีชัยชนะเหนือกองทัพทิเบตในเขตทะเลสาบเอ๋อไห่ และได้ช่วยให้เจ้าหญิงแห่งน่านเจ้า (Nanzhao Princesses) ปกครองดินแดนแถบดังกล่าว อาณาจักรน่านเจ้าได้ถือกำเนิดขึ้น โดยมีกษัตริย์ พีล่อโก๊ะ (Piluoge) เป็นผู้ปกครอง ตลอดระยะเวลา 247 ปี

ปีค.ศ. 937 อาณาจักรน่านเจ้า ได้ล่มสลายลง และถูกแทนที่โดยอาณาจักรต้าหลี่ (Dali Kingdom) ซึ่งมีอายุถึง 300 ปี อย่างไรก็ดี การปกครองอาณาจักรต้าหลี่ยังคงขึ้นตรงต่อราชสำนัก ส่วนกลาง และยังคงเป็นเมืองหน้าด่านให้แก่ราชวงศ์เช่นเดียวกับอาณาจักรน่านเจ้า

ในปีค.ศ. 1253 อาณาจักรต้าหลี่ ถูกโจมตีโดยกองทัพกษัตรย์กุบไลข่าน (Kublai Khan) แห่งมองโกล นำทัพโดย Sayyid Ajall Sham Suddin และพ่ายแพ้แก่กองทัพดังกล่าว หลังจากนั้นจึงย้ายเมืองหลวงจากเมืองต้าหลี่ไปยังนครคุนหมิง

ระหว่างศตวรรษที่ 14 ราชวงศ์หมิง (Ming Dynasty) ได้นำวิธีการปกครอง 2 ส่วน ใช้ปกครองยูนนาน โดยการให้ข้าราชสำนักจากส่วนกลางเดินทางมาปกครองดินแดนชั้นในที่ไม่ติดทะเล (hinterland) และให้ผู้ปกครองท้องถิ่น (chieftains) และผู้นำชาวฮั่น (Han leader) ปกครองดินแดนห่างไกล และเขตชายแดน

ช่วงกลางศตวรรษที่ 17 กองทัพแมนจูเรียได้เข้ายึดครองพื้นที่ส่วนใหญ่ของภาคกลางของจีน ราชวงศ์ชิง (Qing Dynasty) ได้เข้าปกครองยูนนาน และยกเลิกระบบการปกครอง 2 ส่วน มาใช้ระบบการปกครองแบบรวมอำนาจที่ส่วนกลาง ซึ่งเพิ่มความเป็นปึกแผ่นให้ประเทศจีนมากขึ้น

ต้นศตวรรษที่ 20 ยูนนานมีบทบาทสำคัญในการต่อสู้เพื่อเปลี่ยนแปลง (overturned) ระบบการปกครองแบบศักดินาและจักรวรรดิ์ (feudalistic and imperial system) ของราชวงศ์ชิง โดยมีกลุ่มต่อต้านราชวงศ์เพื่อการก่อตั้งรัฐใหม่ขึ้นหลายกลุ่ม เช่น กลุ่ม Hekou Uprisings ในปี ค.ศ. 1907 กลุ่ม September 9th Uprisings ในปี ค.ศ. 1911 และการรณรงค์ต่อสู้เพื่อตั้งรัฐให้ (Republic Defending) ในปี ค.ศ. 1916 เป็นต้น ในปีค.ศ. 1911 ราชวงศ์ชิงได้ล่มสลายลง จีนได้เปลี่ยนแปลงการปกครองมาเป็นระบบสาธารณรัฐ ภายใต้การนำของ ดร. ซุน ยัดเซ็น เมื่อสิ้นทศวรรษที่ 1920 ได้มีการแต่งตั้งผู้ว่าการมณฑลยูนนานขึ้น โดยนายหลง หยุน (Long Yun) ได้รับการแต่งตั้งเป็นผู้ว่าการมณฑลยูนนานเป็นคนแรก

ระหว่างสงครามต่อต้านญี่ปุ่น คุนหมิงถือเป็นเขตพื้นที่ยุทธศาสตร์ของจีนแห่งหนึ่ง และมีการเคลื่อนย้ายโรงงานและโรงเรียนจำนวนมากจากชายฝั่งทะเลตะวันออกและภาคกลางของจีน มายังนครคุนหมิง

เมื่อวันที่ 9 ธันวาคม ค.ศ. 1949 กองทัพประชาชนจีนนำโดยนายพล หลู ฮั่น (Lu Han) ได้เดินทางมายังนครคุนหมิง และได้รับชัยชนะในที่สุด จากนั้นประเทศจีนได้เปลี่ยนแปลงการปกครองมาเป็นระบบสังคมนิยม โดยสถาปนาประเทศสาธารณรัฐประชาชนจีนขึ้นเมื่อวันที่ 1 ตุลาคม ค.ศ. 1949 ในเดือนมีนาคม ค.ศ. 1950 ได้มีการจัดตั้งรัฐบาลประชาชนมณฑลยูนนานขึ้น โดยมีนายพล หลู ฮั่น ได้รับการแต่งตั้งเป็นผู้ว่าการมณฑลยูนนานต่อจากนายหลง หยู

ยูนนานมีพรมแดนอยู่ติดกับกลุ่มประเทศเอเชียอาคเนย์  โดยจีนได้เข้าสู่ยูนนานครั้งแรกในศตวรรษที่ 4 ก่อนคริสตกาล  แต่เกิดการเปลี่ยนแหลงทางการเมืองจึงทำให้ทหารหันมาตั้งบ้านเมืองขึ้นในเมืองคุนหมิง  ต่อมาในราชวงศ์ถังยูนนานแตกออกเป็นอาณาจักรเล็กๆ หลายอาณาจักร  และมีเจ้าผู้ครองนครผู้หนึ่งเดินทางมายังฉางอาน  จักรพรรดิจีนได้ตรัสถามว่าเสด็จมาจากที่ใด  เจ้าผู้ครองนครก็ทรงตอบว่า  มาจากดินแดนถิ่นไกลทางตอนใต้ซึ่งอยู่เลยหมู่เมฆและลมฝนในเขตซื่อชวนออกไปอีก  จักรพรรดิจึงตั้งชื่อให้ดินแดนนั้นว่า ยูนนาน ซึ่งแปลว่า เมฆใต้

ในศตวรรษที่ 8 อาณาจักรน่านเจ้าได้ถือกำเนิดขึ้นในเขตตอนกลางของยูนนาน  แต่ต้องทำศึกกับทิเบตและราชวงศ์ถึงเรื่อยมาจนถึงปี 1253  กุบไลข่านจึงพิชิตอาณาจักรต้าหลี่ซึ่งสืบสานต่อมาจากอาณาจักรน่านเจ้าลงได้อย่างราบคาบ   แม้จะมีชาวฮั่นอพยพเข้ามาตั้งรกรากกันมากแต่ทางราชสำนักก็ยังถือว่ามณฑลนี้เป็นดินแดนบ้านป่าเมืองเถื่อนที่อันตรายและไร้ความเจริญ  เหมาะแก่การที่จะเนรเทศพวกที่ต้องอาญาแผ่นดินมาอยู่  ราษฎรที่ประสบภัยธรรมชาติไร้ถิ่นฐานบ้านช่องก็มักจะถูกส่งให้มาตั้งถิ่นฐานกันที่นี่

ยูนนาน หรือหยุนหนาน  หรือที่คนจีนเรียกสั้น ๆ ว่า “เตียน” (Dian) ซึ่งเป็นชื่อของทะเสสาบในนครคุนหมิง  ยูนนานมีพื้นที่ทั้งหมด 394,000 ตารางกิโลเมตร มีขนาดใหญ่เป็นอันดับ 8 ของจีน พื้นที่ส่วนใหญ่ราวร้อยละ 90 เป็นภูเขาและที่ราบสูง มีพื้นที่เพาะปลูกเพียงร้อยละ 7 พื้นที่ของมณฑลยูนนานจากทิศตะวันออกไปยังทิศตะวันตกมีระยะทางทั้งหมด 864.9 กิโลเมตร และจากทิศเหนือไปยังทิศใต้มีระยะทางทั้งหมด 990 กิโลเมตร ภาคเหนือและภาคตะวันตกเฉียงเหนือ เป็นที่ราบสูงและลาดต่ำลงมาทางภาคใต้และตะวันออกเฉียงใต้ มณฑลยูนนานมีความแตกต่างในความสูงเหนือระดับน้ำทะเลมาก กล่าวคือ มีความสูงเหนือระดับน้ำทะเลสูงที่สุด 6,740 เมตร ที่อำเภอเต๋อชิน(Deqin) เขตตี๋ชิ่ง (Diqing) และต่ำสุด 76.4 เมตร ที่อำเภอเหอโข่ว (Hekou) เขตหงเหอ (Honghe) ส่วนนครคุนหมิงมีความสูงเหนือระดับน้ำทะเลเฉลี่ย 1,891 เมตร  อีกทั้งยูนนานยังเป็นมณฑลที่มีชนกลุ่มน้อยอาศัยอยู่มากเป็นอันดับที่ 3 ของประเทศ เพราะมีชนชาติต่างๆถึง 22 เชื้อชาติ  คนจีนหรือชาวฮั่นมักจะตั้งถิ่นฐานอยู่ในเมือง  และชนชาติอื่นๆจะอาศัยอยู่ในหมู่บ้านบริเวณบนดอย  ชาวยี่  ชาวนาซีหรือหน่านซี  ชาวไป๋และชาวไตเป็นชนกลุ่มน้อยที่มีจำนวนมากที่สุดในมณฑลยูนนาน  นอกจากนี้ยังมีชนเผ่าอื่นๆ  อาทิ  เผ่าปูมิ  เผ่านู่  มองโกล และทิเบตเป็นต้น  ที่นี่ไม่มีโบราณสถานหรือโบราณวัตถุที่น่าสนใจนัก  แต่มีธรรมชาติและชนบทที่งดงาม  สัตว์หายาก  พันธุ์พืชที่หลากหลายและวัฒนธรรมของชนกลุ่มต่างๆ เป็นสิ่งดึงดูดให้หลั่งไหลเข้ามา

ยูนนานอยู่ทางตะวันตกเฉียงใต้ของประเทศ  ห่างจากกรุงปักกิ่ง  เมืองหลวงของจีนประมาณ  2,300 กิโลเมตร    เป็นมณฑลเขตชั้นในที่ไม่มีทางออกทะเล มีอาณาเขตติดต่อกับ 2 มณฑล และ 2 เขตปกครองตนเอง (มีฐานะเทียบเท่ามณฑล) คือ ทิศเหนือติดกับมณฑลเสฉวน (Sichuan) ทิศตะวันออกติดกับมณฑลกุ้ยโจว (Guizhou) และเขตปกครองตนเองกว่างซี (Guangxi) ทิศตะวันตกเฉียงเหนือติดกับเขตปกครองตนเองทิเบต (Xizang) ยูนนานมีพรมแดนติดต่อกับ 3 ประเทศ คือ ทิศตะวันตกเฉียงใต้ และทิศตะวันตกมีพรมแดนติดกับประเทศเมียนมาร์ (1,997 กม.) ทิศตะวันออกเฉียงใต้ และทิศใต้ติดกับเวียดนาม (1,353 กม.) และลาว (710 กม.) รวมระยะทางพรมแดนที่ติดต่อกับต่างประเทศ 4,060 กม. หรือเท่ากับ 1 ใน 6 ของพรมแดนทางบกทั้งประเทศ

มณฑลยูนนานประกอบด้วยเทือกเขาและที่ราบสูง 94% ของพื้นที่  มณฑลยูนนานมีสัณฐานลาดเอียงลงมาเป็นชั้นๆ มีจุดสูงสุด  ทางด้านตะวันตกเฉียงเหนือที่ยอดเขาคาเกโบ (Kagebo)  เทือกเขาเหมยลี่ชาน (สูง 6,740 เมตร)  ผืนแผ่นดินค่อยๆลาดเอียงลงไปที่จุดต่ำสุด  ทางทิศใต้บริเวณจุดบรรจบแม่น้ำแดง (Red River) กับแม่น้ำหน่านซี (Nanxi River) ที่เมืองเหอกู่ (Hekou) สูงจากระดับน้ำทะเล 76.4 เมตร  และยูนนานเป็นส่วนหนึ่งของแผ่นเปลือกโลกยูเรเซียอีกด้วย