พิธีสามีจิกรรม (ทำวัตร)
พิธีสามีจิกรรม (ทำวัตร)
การทำสามีจิกรรมเป็นธรรมเนียมของสงฆ์อย่างหนึ่งที่ภิกษุสามเณร พึงความชอบต่อกันเพื่อความสามัคคี อยู่ร่วมกันโดยสงบสุข การ ทำความชอบนี้เรียกว่า สามีจิกรรม หมายถึงการขอขมาโทษกัน ให้อภัยกัน ทุกโอกาสไม่ว่าจะมีโทษขัดข้องหมองใจกันหรือไม่ก็ตาม ถึงโอกาสที่ควรทำสามีจิกรรมกันแล้ว ทุกรูปไม่พึงละโอกาสเสีย จึงได้ชื่อภิกษุสามเณรที่ดีปฏิบัติชอบตามระบอบพระธรรมวินัย โอกาสควรทำสามีจิกรรมนั้น โดยนิยมมีดังนี้
๑. ในวันเข้าพรรษา ทั้งภิกษุและสามเณรที่อยู่ร่วมวัดเดียวกันควรทำสามีจิกรรมต่อกันเรียงตัว ตั้งแต่ผู้มีอาวุโสมากที่สุดถึงสามเณรรูปสุดท้ายในวัด ไม่ควรเว้น เพื่อความสามัคคีในวัด
๒. ในระยะเข้าพรรษา เริ่มแต่วันเข้าพรรษาและหลังวันเข้าพรรษา ระยะเวลาประมาณ ๗ วัน ควรทำสามีจิกรรมต่อท่านที่ตนเคารพนับถือ ซึ่งอยู่ต่างวัดโดยทั่วถึงกัน
๓.ในโอกาสจะจากกันไปอยู่วัดอื่นหรือถิ่นอื่น นิยมทำต่อท่านผู้มีอาวุโสกว่าตนในวัดและต่อท่านที่เคารพนับถือทั่วไป เป็นการลาจากกัน
ทั้ง ๓ กรณีนี้ เป็นการทำสามีจิกรรม แบบขอขมาโทษ นอกจากนี้ยังมีสามีจิกรรมแบบถวายสักการะเป็นการแสดงมุทิตาจิตอีกแบบหนึ่ง นิยมทำต่อท่านที่ตนเคารพนับถือ ในโอกาสที่ท่านผู้นั้นได้รับอิสริยศักดิ์หรือได้รับยกย่องในฐานันดรศักดิ์ เป็นการแสดงจิตใจที่พลอยยินดีให้ปรากฏ
ระเบียบพิธี
ด้วยความมุ่งหมายและเหตุผลของการทำสามีจิกรรมดังกล่าวข้างต้นนี้ จึงเกิดระเบียบพิธีทำสามีจิกรรมขึ้น โดยนิยมกันเป็นแบบๆ ดังนี้
(๑) สามีจิกรรมแบบขอขมาโทษนอกโรงอุโบสถหรือนอกวัด
จัด เครื่องสักการะ คือ ดอกไม้ ธูป เทียน ใส่พานหรือภาชนะที่สมควร ธูป เทียนที่นิยมกัน ใช้ธูปเทียนที่มัดรวมกันเป็นแพผูกโบว์วางบนพาน ดอกไม้จัดใส่กระทงขนาดพอเหมาะกับธูปเทียนแพ วางกระทงดอกไม้ลงบนแพธูปเทียนนั้น หรือจะใช้ดอกไม้ธูปเทียนเป็นเล่มๆ หรือเป็นดอกๆ ก็ได้ สุดแต่จะจัดได้อย่างไร ครองผ้าเรียบร้อยตามนิยมของวัดที่สังกัด ถ้าเป็นภิกษุพาดสังฆาฏิด้วย
ถือ พานดอกไม้ ธูป เทียน ประคองสองมือเข้าไปหาท่านที่ตนจะขอขมา คุกเข่าลงตรงหน้าระยะห่างกันประมาณศอกเศษ วางพานทางซ้ายมือของตน กราบด้วยเบญจางคประดิษฐ์ ๓ ครั้ง แล้วยกพานขึ้นประคองสองมือแค่อก กล่าวคำขอขมาตามแบบนิยม
เมื่อ ท่านที่ตนขอขมากล่าวคำให้อภัยโทษแล้ว พึงรับคำตามแบบนิยม ต่อนี้ ถ้าท่านที่ตนขอขมาให้พรต่อท้าย พึงสงบใจรับพรท่านจนจบ และรับคำด้วยว่า "สาธุ ภนฺเต" ถ้าไม่มีให้พรต่อ หรือให้พรและรับพรเสร็จแล้ว พึงน้อมพานสักการะนั้นเข้าไปประเคน และกราบอีก ๓ ครั้ง เป็นเสร็จพิธีขอขมา
(๒) สามีจิกรรมแบบถวายสักการะ
จัดเตรียมเครื่องสักการะอย่างเดียวกับแบบขอขมา แต่ในกรณีนี้อาจเพิ่มเติมของใช้หรือสิ่งอื่นใดที่ควรแก่สมณบริโภคด้วยก็ได้
ในแบบนี้การทำไม่นิยมว่าผู้ที่ตนทำจะต้องแก่อาวุโสกว่าตนเหมือนในแบบขอขมาแม้ ผู้นั้นอ่อนอาวุโสกว่า ก็ทำได้ครอง ผ้าเรียบร้อยดังกล่าวในเรื่องขอขมาถือเครื่องสักการะเข้าไปหาท่านที่ตนจะทำ แล้วประเคนทันที ถ้าตนอ่อนอาวุโสกว่าพึงกราบ ๓ ครั้ง ถ้าแก่กว่าไม่ต้องกราบ เพียงแต่รับไหว้โดยนั่งพับเพียบประนมมือในเมื่อผู้อ่อนกว่าทราบ เท่านี้เป็นอันเสร็จพิธี