คนจนกับคดีโลกร้อน

นับตั้งแต่คำว่า ‘โลกร้อน’ ถูกบรรจุลงไปประเด็นสาธารณะ (อีกครั้งหนึ่ง) ความตื่นตัวในการพยายามแก้ไขปัญหาก็กลับมาเป็นวาระเร่งด่วนที่หลายฝ่ายพยายามหาทางออกให้โลก

แม้จะไม่มีรูปแบบชัดเจนในการแก้ไข แต่สิ่งหนึ่งที่นานาประเทศ หลายต่อหลายฝ่ายเห็นชอบตรงกันจากหลายๆ เวทีการประชุม คือ ต้องมี “ผู้รับผิดชอบ” ในผลการกระทำที่ส่งผลให้เกิด “ภาวะโลกร้อน”

ถ้าในเวทีระดับโลก คงต้องพูดถึงการซื้อขายที่นำเอาหลักเศรษฐศาสตร์มาประยุกต์เข้ากับเรื่องโลกร้อน อย่าง “คาร์บอนเครดิต” โดยใช้หลักการ ตีค่าปริมาณก๊าซคาร์บอนฯ ออกมาในรูปแบบตัวเงิน แล้วซื้อขายแลกเปลี่ยนก๊าซคาร์บอนฯ กันในระดับประเทศ

ขณะเดียวกันในเวทีระดับโลกนั้น ประเทศที่ปล่อยคาร์บอนฯ น้อย ก็พยายามจี้ให้ประเทศที่ปล่อยคาร์บอนฯ จำนวนมาก ลดจำนวนการปล่อย ซึ่งจะเป็นผลดีในระยะยาวมากกว่า

ในส่วนประเทศไทยเอง ก็ตื่นตัวที่จะพยายามหา “คนรับผิดชอบ” ต่อเรื่องนี้เช่นกัน แต่กลวิธีออกจะแปลกไปสักหน่อย

หากยังจำกันได้ เมื่อปีที่แล้ว มีข่าวที่ว่า กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ฟ้องชาวบ้านที่จังหวัดพัทลุงแก่ศาลในข้อหา ตัดต้นไม้ ซึ่งส่งผลให้เกิดภาวะโลกร้อน คิดเป็นค่าเสียหายหลายแสนบาท

โดยตอนนั้น กรมอุทยานฯ ได้แจงหลักเกณฑ์การฟ้องเรียกเอาค่าเสียหายจากชาวบ้าน โดยคำนวณออกมาเป็นจำนวนเงิน อาทิ การคิดคำนวณค่าเสียหายมีหลักเกณฑ์ วิธีการดังนี้ 

1) การสูญหายของธาตุอาหาร 4,064.15 บาทต่อไร่ต่อปี

2) ทำให้ดินไม่ดูดซับน้ำฝน 600 บาทต่อไร่ต่อปี

3) ทำให้น้ำสูญเสียออกไปจากพื้นที่โดยการแผดเผาของรังสีดวงอาทิตย์ 50,800 บาทต่อไร่ต่อปี

4) ทำให้ดินสูญหาย 1,800 บาทต่อไร่ต่อปี

5) ทำให้อากาศร้อนมากขึ้น 45,453.45 บาทต่อไร่ต่อปี

6) ทำให้ฝนตกน้อยลง 5,400 บาทต่อไร่ ต่อปี

7) มูลค่าความเสียหายทางตรงจากป่าทั้ง 3 ชนิด ได้แก่ การทำลายป่าดงดิบ 61,263.36 บาท การทำลายป่าเบญจพรรณ 42,577.75 บาท การทำลายป่าเต็งรัง 18,634.19 บาท รวมมูลค่าความเสียหายจากป่าทั้ง 3 ชนิด 40,825.10 บาทต่อไร่ต่อปี

ซึ่งการกระทำดังกล่าวเป็นความผิดตาม พ.ร.บ.ส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมพ.ศ.2535 มาตรา 97 โดยเป็นกฎหมายของกรมป่าไม้ที่ระบุว่าผู้ใดทำให้ทรัพยากรเสียหายโดยผิดกฎหมายจะต้องคิดค่าทรัพยากรนั้น

จากเรื่องนี้ ทำให้เกิดข้อกังขาขึ้นว่า เอาเข้าจริงแล้ว วิธีการที่กรมอุทยานฯ ฟ้องชาวบ้านนั้นเป็นเรื่องเห็นสมควรหรือไม่

ในความผิดของคนที่ตัดต้นไม้ (ไม่ใช่เพื่อการค้า และลักลอบตัดอย่างผิดกฎหมาย) คนที่ใช้สารเคมีในแปลงเกษตรกรรม กับโรงงานอุตสาหกรรมปล่อยสารพิษลงแหล่งน้ำ ปล่อยคาร์บอนฯ ลอยขึ้นท้องฟ้า รถยนต์ในเมืองใหญ่ ดูเหมือนจะกลายเป็นคนละเรื่องเดียวกัน

มาปี 2553 มีข้อมูลที่น่าสนใจออกมาว่า มีชาวบ้านกว่า 500 รายโดน 131 คดีโลกร้อน เรียกค่าเสียหายเป็นเงินกว่า 17 ล้านบาท จำนวนนี้เป็นข้อหาทำให้โลกร้อน 30 ราย ซึ่งนอกจากถูกฟ้องคดีอาญาข้อหาบุกรุกพื้นที่ป่าของรัฐ ยังถูกฟ้องเรียกค่าเสียหายทางแพ่งตามมาอีกรวมกว่า 17,559,434 บาท

เสียงจากนักวิชาการมองว่า รากเหง้าคดีโลกร้อนเกิดจาก “ฐานวิธีคิดที่ผิดพลาด”

ธีรยุทธ บุญมี ผอ.สถาบันสัญญา ธรรมศักดิ์ เพื่อประชาธิปไตย ได้แสดงทรรศนะต่อเรื่องนี้ว่า กระบวนทัศน์การพัฒนาแบบตะวันตกเข้ามาโดยไม่คำนึงถึงความเหมาะสมกับสังคมไทย ทำให้เกิดการเอารัดเอาเปรียบกดขี่ขูดรีด

“การคำนวณค่าโลกร้อนของกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพรรณพืช เป็นวิธีคิดที่ใช้ไม่ได้ เพราะไม่ได้มองภาพรวมทั้งทางประวัติศาสตร์ สังคม เศรษฐกิจ ตามสภาพความเป็นจริง คือปัญหาโลกร้อนเกี่ยวข้องกับหลายตัวแปรทั้งด้านทรัพยากร วิถีชุมชนทั้งเมืองและชนบท ทั้งคนใช้ปุ๋ยและคนใช้เครื่องปรับอากาศ”

อย่างที่กล่าวไประหว่างชาวบ้านที่ใช้ชีวิตกับป่ากับคนเมืองที่อยู่เดินทางด้วยรถยนต์อยู่ในบ้านที่มีเครื่องปรับอากาศ เหมือนจะเป็นคนละเรื่องเดียวกัน 

ดร.เดชรัต สุขกำเนิด คณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ กล่าวว่า ถ้าใช้หลักการ “ใครก่อให้เกิดความเสียหาย ต้องเป็นผู้จ่าย” กรณีอากาศร้อนขึ้นหรือการสูญเสียน้ำ ก็ต้องวางระบบคิดค่าเสียหายสำหรับผู้ก่อเหตุในทุกภาคส่วนอย่างเท่าเทียม มิใช่คิดเฉพาะเกษตรกรรายย่อย บริษัทยักษ์ใหญ่ที่จ้างชาวบ้านทำการเกษตรก็ต้องจ่ายค่าเสียหายที่เกิดขึ้นในด้วย ซึ่งขณะนี้ยังไม่เกิดขึ้นอย่างเป็นธรรม

แน่นอนว่าชาวบ้านตามชนบท หรือชาวบ้านหลายคนที่ใช้ชีวิตตามวิถีธรรมชาติ หากินอยู่กับป่ามาตั้งแต่เกิด ตัดไม้สร้างบ้าน หาเหน็ดหาหน่อไม้ตามชายป่า ย่อมถูกมองมาเป็นลำดับต้นๆ ว่าเป็นผู้บุรุกป่า

แต่ในขณะเดียวกัน คนที่ถูกกล่าวหาว่าบุกรุกป่านั้น นอกจากการตัดต้นไม้ อันถือเป็นเครื่องมือในการดูดซับ แล้วเขาได้ปล่อยคาร์บอนฯ หรือทำอะไรที่จะเป็นตัวกระตุ้นให้เกิดภาวะโลกร้อนอย่างอื่นอีกหรือไม่

ถ้าไม่ แล้วใครกันเป็นคนทำ ทำอย่างไร 

ตอนนี้นักวิทยาศาสตร์ระดับโลกได้ลงความเห็นชอบในการปรับเวลาบน “นาฬิกาโลกาวินาศ” ไว้ว่า เหลืออีกแค่ 5 นาที โดยมีสาเหตุการปรับเข็มนาฬิกามาจาก “ภัยนิวเคลียร์” และ ”สภาพแวดล้อมโลก” ที่ไม่มีท่าทีว่าจะดีขึ้น

ใช่ วันนี้แทบจะไม่มีเวลาเหลือแล้ว จำเป็นต้องแก้ไข ต้องเยียวยาโลก

แต่การเยียวยาแบบไม่ลืมหูลืมตา ตั้งหน้าปรับกันเพียงอย่างเดียว ก็คงไม่ใช่คำตอบของการแก้ไขปัญหา

สุดท้ายแล้ว หากวิธีนี้ มันไม่ใช่ จะยอมรับข้อผิดพลาด เพื่อหาทางแก้ไขใหม่หรือไม่ หรือปล่อยให้มันเป็นไปอย่างที่เป็นอยู่ 

ลองมองดูอีกที ระหว่างผู้ประกอบการรายใหญ่ที่ปล่อยคาร์บอนที่ละมากๆ กับชาวบ้านที่ใช้ชีวิตเรียบง่าย แต่ขอต้นไม้ 1 ต้นไปสร้างบ้าน กับหน่อไม้ 1 หัว ไปใส่ท้อง ใครกันสมควรต้องเสียค่าปรับ