ประเทศหนึ่ง ยืมเงินอีกประเทศหนึ่ง เอาอะไรมารับประกันว่าจะไม่เบี้ยวหนี้?

หนี้รัฐต่อรัฐ: หลักประกันที่ไม่ใช่แค่ "เงินค้ำประกัน" แต่คือ "ความน่าเชื่อถือ" และ "อนาคตของชาติ"

คุณเคยสงสัยหรือไม่ว่าเมื่อประเทศหนึ่งยืมเงินอีกประเทศหนึ่ง หรือแม้กระทั่งจากสถาบันการเงินระหว่างประเทศขนาดใหญ่ เช่น IMF หรือ World Bank อะไรคือ "หลักประกัน" ที่แท้จริง? ในทางเศรษฐศาสตร์ระหว่างประเทศ การกู้ยืมระหว่างรัฐ (Sovereign Debt) ไม่ได้ใช้หลักประกันแบบเดียวกับการจำนองบ้านหรือรถยนต์ หากแต่เป็นเรื่องของ "ความน่าเชื่อถือ" และ "ผลประโยชน์ร่วมกัน" ที่ซับซ้อนกว่ามาก บทความนี้จะเจาะลึกถึงหลักการที่ใช้ค้ำประกันหนี้รัฐต่อรัฐ ผลที่จะตามมาหากเกิดการผิดนัดชำระหนี้ (Default) และกรณีศึกษาจริงทางประวัติศาสตร์

การยืมเงินรัฐกับรัฐ จะเชื่อได้ไงว่ารัฐที่ยืมจะไม่เบี้ยวหนี้?

หลักประกันที่สำคัญที่สุดคือ "อำนาจอธิปไตย" และ "ผลประโยชน์ในอนาคต" ของรัฐบาล

ในการกู้ยืมระหว่างประเทศ รัฐบาลผู้กู้ไม่ได้นำสินทรัพย์ทางกายภาพ (เช่น ท่าเรือ หรือสนามบิน) มาวางค้ำประกันเป็นหลัก แต่สิ่งที่ค้ำประกันคือ ความสามารถในการชำระหนี้ (Solvency) และ ความเต็มใจที่จะชำระหนี้ (Willingness to Pay) ซึ่งมาจากหลายปัจจัย:

1. ความน่าเชื่อถือในตลาดการเงินโลก (Reputation): หากรัฐบาลเบี้ยวหนี้ จะถูกจัดอันดับความน่าเชื่อถือโดยสถาบันจัดอันดับชั้นนำ (เช่น Moody’s, S&P, Fitch) ลดลงอย่างรุนแรง ส่งผลให้การกู้ยืมเงินในอนาคตยากขึ้นมากและมีต้นทุนดอกเบี้ยที่สูงลิ่ว (Penalty Rate)

   • อ้างอิง: นักเศรษฐศาสตร์อย่าง Agnes Leonello (2017) ชี้ให้เห็นว่าการค้ำประกันของรัฐต่อสถาบันการเงินอาจส่งผลกระทบต่อความสามารถในการชำระหนี้ของรัฐเอง ซึ่งเน้นย้ำถึงความเชื่อมโยงระหว่างระบบการเงินภายในและความมั่นคงของหนี้รัฐ (Source: ECB working paper on Government guarantees and the bank-sovereign nexus)

2. อำนาจในการจัดเก็บภาษีและควบคุมเศรษฐกิจ (Fiscal and Monetary Power): รัฐบาลมีอำนาจในการเพิ่มภาษีหรือปรับลดการใช้จ่ายเพื่อสร้างเงินมาชำระหนี้ นี่คือแหล่งที่มาหลักของการชำระหนี้

3. การค้ำประกันทางตรง (Sovereign Guarantees): แม้จะไม่ได้จำนองสินทรัพย์ทั้งหมด แต่บางครั้งรัฐบาลอาจออก "Sovereign Guarantee" เพื่อค้ำประกันหนี้ที่รัฐวิสาหกิจหรือโครงการเฉพาะเจาะจงกู้ยืมมา ซึ่งถือเป็นการรับรองอย่างเป็นทางการของรัฐบาล (Source: World Economic Forum, MIGA) 

หากรัฐที่เป็นหนี้เบี้ยวหนี้ (Sovereign Default)?

การผิดนัดชำระหนี้ของรัฐบาล (Sovereign Default) ไม่ได้นำไปสู่การยึดประเทศหรือการยึดทรัพย์สินทางกายภาพในทันที แต่ผลที่ตามมานั้นรุนแรงและซับซ้อนกว่า:

1. การตัดขาดจากตลาดทุนโลก: ผลกระทบที่ชัดเจนที่สุดคือประเทศนั้นจะถูก กีดกัน จากการเข้าถึงแหล่งเงินกู้ระหว่างประเทศใหม่ๆ หรือพันธบัตรที่ออกโดยรัฐบาลจะไม่มีใครยอมซื้อ เป็นการจำกัดโอกาสในการพัฒนาประเทศ

2. วิกฤตเศรษฐกิจภายใน: การเบี้ยวหนี้มักนำไปสู่วิกฤตการธนาคาร (Banking Crisis) และวิกฤตค่าเงิน (Currency Crisis) เนื่องจากนักลงทุนทั้งในและต่างประเทศขาดความเชื่อมั่น ส่งผลให้เงินทุนไหลออก ค่าเงินอ่อนตัว และเศรษฐกิจเข้าสู่ภาวะตกต่ำรุนแรง (Source: Investopedia, Wikipedia on Sovereign Default)

3. การถูกฟ้องร้องทางกฎหมาย: เจ้าหนี้เอกชน (เช่น ผู้ถือพันธบัตร) สามารถฟ้องร้องรัฐบาลในศาลต่างประเทศเพื่อพยายามยึดทรัพย์สินของรัฐบาลที่อยู่นอกประเทศได้ (เช่น บัญชีธนาคาร หรือสินทรัพย์ของรัฐวิสาหกิจในต่างประเทศ)

4. ความช่วยเหลือภายใต้เงื่อนไข (IMF Bailout): หากเป็นหนี้กับสถาบันอย่าง IMF/World Bank มักจะมีการให้ความช่วยเหลือทางการเงินใหม่ภายใต้เงื่อนไขที่เข้มงวด เช่น การปรับลดการใช้จ่ายของรัฐบาล (Austerity Measures) ซึ่งอาจนำไปสู่ความไม่พอใจของประชาชน

---

บทความที่น่าสนใจ by DeeSigns
✪ รู้หรือไม่? ปัจจุบันประเทศฝรั่งเศสมีพรรคคอมมิวนิสต์อย่างเป็นทางการอยู่

✪ เกาหลีเหนือ เปิดตัวโดรนพลีชีพ AI รุ่นใหม่ คิม จอง อึน ร่วมสังเกตการณ์ทดสอบ

---

หากรัฐที่เป็นหนี้เบี้ยวหนี้ และมีหลักประกันก่อนยืม แต่ปฏิเสธให้ยุ่งเกี่ยวกับหลักประกันหลังผิดสัญญา 🔒

แม้ว่าหลักประกันโดยตรงจะหาได้ยาก แต่ก็มีกรณีที่หนี้ถูกค้ำประกันด้วย รายได้ในอนาคต หรือ สินทรัพย์เชิงยุทธศาสตร์ ซึ่งมักเกิดขึ้นในการกู้ยืมจากรัฐบาลเดียว (Bilateral Loans) หรือเอกชนรายใหญ่:

• หลักประกันที่ผูกกับรายได้ (Secured Debt): ในบางสัญญากู้ยืมเงินก้อนใหญ่ โดยเฉพาะที่เกี่ยวข้องกับโครงการโครงสร้างพื้นฐาน (เช่น ท่าเรือ หรือแหล่งทรัพยากรธรรมชาติ) อาจมีการระบุเงื่อนไขให้ นำรายได้จากโครงการนั้นๆ มาชำระหนี้โดยตรง หรือให้ สิทธิ์ในการจัดการ/เก็บเกี่ยวผลประโยชน์จากสินทรัพย์นั้น หากผิดนัดชำระหนี้

• การปฏิเสธหลังผิดสัญญา: หากรัฐบาลผู้กู้ใช้ "อำนาจอธิปไตย" (Sovereign Immunity) ปฏิเสธการเข้าถึงหรือการจัดการหลักประกันหลังผิดสัญญา เจ้าหนี้จะเผชิญกับความท้าทายอย่างมาก เนื่องจากไม่มีศาลระหว่างประเทศใดที่มีอำนาจบังคับโดยตรงให้รัฐบาลต้องทำตามสัญญา แต่เจ้าหนี้สามารถใช้มาตรการทางกฎหมายเพื่อ เรียกร้องค่าชดเชย หรือ ยึดทรัพย์สินที่อยู่นอกประเทศ แทน ซึ่งเป็นเครื่องมือที่ใช้กดดันให้เกิดการเจรจาปรับโครงสร้างหนี้ (Debt Restructuring) ในที่สุด

ตัวอย่างการกู้เงินแบบ รัฐต่อรัฐ แล้วมีการเบี้ยวหนี้ 📉

 ตลอดประวัติศาสตร์ มีการเบี้ยวหนี้รัฐต่อรัฐมากมาย ซึ่งแสดงให้เห็นถึงผลกระทบในโลกแห่งความเป็นจริง:

• กรีซ (Greece, 2012 และ 2015): กรีซผิดนัดชำระหนี้ครั้งใหญ่หลายครั้ง โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับเจ้าหนี้เอกชนและ IMF (ผิดนัดชำระหนี้ IMF ในปี 2015) การเบี้ยวหนี้ครั้งนี้นำไปสู่การเข้าสู่โปรแกรมช่วยเหลือทางการเงิน (Bailout) ภายใต้มาตรการรัดเข็มขัดที่เข้มงวดของสหภาพยุโรปและ IMF เพื่อแลกกับการได้รับเงินกู้ก้อนใหม่

• รัสเซีย (Russia, 1998 และ 2022): รัสเซียผิดนัดชำระหนี้ครั้งใหญ่ในปี 1998 ในช่วงวิกฤตการเงินเอเชีย โดยการประกาศพักชำระหนี้ (Moratorium) ต่อพันธบัตรรัฐบาล (GKOs) และใน ปี 2022 รัสเซียถูกประกาศให้เกิดการผิดนัดชำระหนี้ต่างประเทศทางเทคนิค (Technical Default) เนื่องจากมาตรการคว่ำบาตรทำให้ไม่สามารถชำระหนี้เป็นเงินสกุลต่างประเทศได้ แม้ว่าจะมีเงินทุนเพียงพอ (Source: Investopedia, Bank of England-BoC Sovereign Default Database)

• อาร์เจนตินา (Argentina): เป็นประเทศที่มีประวัติการเบี้ยวหนี้บ่อยครั้ง การผิดนัดชำระหนี้ซ้ำๆ ทำให้อาร์เจนตินาเข้าถึงตลาดทุนยากลำบาก และต้องเผชิญกับภาวะเงินเฟ้อสูงต่อเนื่องและวิกฤตเศรษฐกิจ

สรุปบทความ: กลไกค้ำประกันที่มองไม่เห็น ⚖️

การค้ำประกันหนี้รัฐต่อรัฐนั้นไม่เหมือนกับการกู้ยืมทั่วไป แต่คือกลไกของ ความน่าเชื่อถือระหว่างประเทศ ที่ถูกขับเคลื่อนด้วยผลประโยชน์ในระยะยาว หลักประกันที่แท้จริงคือ "ความกลัวที่จะถูกตัดขาดจากระบบการเงินโลก" และ "ความเสียหายต่อเศรษฐกิจและชื่อเสียงของประเทศ" ซึ่งทำให้รัฐบาลส่วนใหญ่ต้องพยายามอย่างถึงที่สุดเพื่อหลีกเลี่ยงการเบี้ยวหนี้ เพราะผลที่ตามมานั้นรุนแรงยิ่งกว่าการถูกยึดทรัพย์ใดๆ

FAQ: คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับหลักประกันเงินกู้ระหว่างรัฐ ❓

Q1: "อำนาจอธิปไตย" ป้องกันไม่ให้ประเทศถูกฟ้องร้องได้หรือไม่?

A: อำนาจอธิปไตยของรัฐ (Sovereign Immunity) มักจะคุ้มครองรัฐบาลจากการถูกฟ้องร้องในศาลต่างประเทศ อย่างไรก็ตาม ในสัญญากู้ยืมระหว่างประเทศส่วนใหญ่ รัฐบาลผู้กู้มักจะต้อง สละสิทธิ์ ในการใช้อำนาจอธิปไตยเพื่อป้องกันการฟ้องร้องในส่วนของหนี้สินที่เกี่ยวข้อง ทำให้เจ้าหนี้สามารถฟ้องร้องในศาลที่เป็นกลาง เช่น ศาลในนิวยอร์กหรือลอนดอนได้

Q2: หากประเทศเบี้ยวหนี้ เจ้าหนี้สามารถส่งทหารมายึดทรัพย์ได้จริงไหม?

A: ในยุคสมัยใหม่ (ตั้งแต่ศตวรรษที่ 20 เป็นต้นมา) การใช้กำลังทหารเพื่อทวงหนี้ถือว่า ผิดกฎหมายระหว่างประเทศ และไม่เคยเกิดขึ้น การลงโทษจะเป็นไปในรูปแบบของการ แซงก์ชันทางการเงิน (Financial Sanctions) การกีดกันทางการค้า การถูกยึดทรัพย์สินของรัฐบาลที่อยู่นอกประเทศ และการถูกตัดขาดจากตลาดทุนโลกเท่านั้น

Q3: การปรับโครงสร้างหนี้ (Debt Restructuring) คืออะไร?

A: การปรับโครงสร้างหนี้คือ การเจรจา ระหว่างรัฐบาลที่เป็นหนี้กับเจ้าหนี้ เพื่อเปลี่ยนแปลงเงื่อนไขของหนี้เดิม เช่น การขยายเวลาชำระหนี้ (Maturity Extension) การลดจำนวนเงินต้นหรือดอกเบี้ยที่ต้องจ่าย (Haircut) หรือการเปลี่ยนประเภทของหนี้ เพื่อให้ประเทศผู้กู้มีความสามารถในการชำระหนี้ได้

Q4: ใครคือเจ้าหนี้รายใหญ่ที่สุดของประเทศต่างๆ ในโลก?

A: เจ้าหนี้ของประเทศต่างๆ มีหลายกลุ่ม ได้แก่:

1. เจ้าหนี้เอกชน (Private Creditors): เช่น ผู้ถือพันธบัตรรัฐบาล

2. เจ้าหนี้ทวิภาคี (Bilateral Creditors): รัฐบาลของประเทศอื่นๆ (เช่น จีน ญี่ปุ่น สหรัฐอเมริกา) ซึ่งมักเป็นเจ้าหนี้รายใหญ่ที่สุด

3. เจ้าหนี้พหุภาคี (Multilateral Creditors): สถาบันระหว่างประเทศ เช่น กองทุนการเงินระหว่างประเทศ (IMF) และธนาคารโลก (World Bank)

Q5: การยืมเงินจาก IMF/World Bank แตกต่างจากการยืมเงินจากประเทศอื่นอย่างไร?

A: การยืมเงินจากสถาบันพหุภาคี (IMF/World Bank) มักมาพร้อมกับ เงื่อนไขทางนโยบาย (Conditionality) ที่เข้มงวด เช่น การปฏิรูปเศรษฐกิจ การลดการทุจริต และการดำเนินมาตรการทางการคลังที่รัดกุมกว่าการกู้ยืมจากประเทศอื่น แต่ก็ช่วยเสริมสร้างความน่าเชื่อถือ เนื่องจากสถาบันเหล่านี้มักมี สถานะพิเศษ (Preferred Creditor Status) ซึ่งหมายความว่าประเทศผู้กู้จะต้องชำระหนี้ให้พวกเขาก่อนเจ้าหนี้รายอื่น

Q6: ประเทศที่เบี้ยวหนี้จะสามารถกลับมากู้เงินใหม่ได้หรือไม่?

A: ได้ แต่ต้องใช้เวลานานและต้องแสดงความมุ่งมั่นที่จะปฏิรูปเศรษฐกิจและการคลังอย่างจริงจัง เมื่อประเทศสามารถปรับโครงสร้างหนี้ได้และเริ่มกลับมาชำระหนี้ตามกำหนด อันดับความน่าเชื่อถือก็จะค่อยๆ ฟื้นตัว ทำให้สามารถกลับเข้าสู่ตลาดทุนโลกได้อีกครั้ง แต่จะต้องยอมรับอัตราดอกเบี้ยที่สูงกว่าประเทศที่มีประวัติดีในระยะแรก

---

บทความที่น่าสนใจ by DeeSigns

✪ พร้อมเพย์ สแกน VS บัตรเครดิต ข้อดี ข้อเสีย แต่ละระบบทั้งผู้บริโภค และผู้ให้บริการ

✪ หุ้นโรงพยาบาลเอกชนไทยขึ้นเกือบทุกปี ปัญหาค่ารักษาและประกันที่เริ่มเข้าถึงยากขึ้น

✪ คอนโดมิเนียม กับเพนท์เฮ้าส์ ต่างกันยังไง?

หากอ่านแล้วบทความมีประโยชน์ กดโหวต ⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️ ให้ด้วยนะคะ