ตำนาน และประวัติความเป็นมา ของช่องสามหมอ จังหวัดชัยภูมิ

ช่องสามหมอ เป็นช่องเขาขาดที่เกิดจากทางน้ำไหลตัดผ่านแนวเขาสองลูก ฝั่งตะวันตกคือภูโค้งที่ต่อมาจากภูแลนคา ฝั่งตะวันออกคือภูผาแดง ที่เป็นแนวต่อขึ้นไปหาภูเม็ง ถือเป็นเขตแดนระหว่างจังหวัดชัยภูมิกับจังหวัดขอนแก่น

ภูแลนคา เป็นเทือกเขาที่ยาวเหยียด อยู่ทางตอนกลางของจังหวัดชัยภูมิ เป็นภูเขาที่อยู่ด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือ ของตัวเมืองชัยภูมิ หรืออยู่ทางทิศใต้ ของอำเภอแก้งคร้อ

มีตำนานเล่าขานกันว่า มีนายพรานป่า ย้ายถิ่นฐานมาจากเมืองขุขันธ์ จังหวัดศรีษะเกษ มีอาชีพหาของป่านามว่าปู่ด้วง ปู่ด้วงมีหมาคู่ใจตัวหนึ่งชื่อไอ้ทอก เป็นหมาลักษณะพิเศษ ยาวแปดศอก ตั้งแต่ยังไม่ทันลืมตา

วันหนึ่ง ปู่ด้วงกับไอ้ทอก เข้าไปหาของป่า แต่เกิดเหตุประหลาด ไม่พบสัตว์ใดเลย จนกระทั่งเย็น จึงพบแลนฝูงหนึ่ง มีจ่าฝูงตัวใหญ่มาก เมื่อหมาไอ้ทอกมองเห็นแลน ก็วิ่งไล่แลนตัวใหญ่ไปจนข้ามคืน

ปู่ด้วงตามหาไอ้ทอกอยู่จน 3 วัน จึงพบว่า ไอ้ทอกนอนเฝ้าแลน ที่วิ่งหนีจนมุมอยู่ในรู สภาพหัวและลำตัวติดส่วนบนอยู่ในรู ลำตัวล่างและส่วนหางอยู่ข้างนอก ส่วนไอ้ทอก ก็นอนหายใจรัวอยู่ใกล้ๆ

เมื่อปู่ด้วงมาถึง ก็ขาดใจตายตามแลนนั้นไป ปู่ด้วง ฝังไอ้ทอกไว้ที่บริเวณใกล้เคียง ส่วนแลน ก็ยังคงติดอยู่บริเวณนั้น ชาวบ้านทั่วไปจึงขนานนามภูเขานั้นว่า ภูแลนคา มีปู่ด้วง เป็นเจ้าแห่งขุนเขาภูแลนคา

ช่องสามหมอ ตั้งชื่อตามลำห้วยสามหมอ ซึ่งเป็นลำห้วยสาขาหนึ่งของลำน้ำชี คำว่า “สามหมอ” หมอในที่นี้หมายถึง หมอปราบจระเข้ ตามตำนานที่เล่าต่อกันมามีอยู่ว่า เดิมในลำห้วยมีจระเข้ดุร้ายอาศัยอยู่ และได้กัดทำร้ายชาวบ้านที่มาอาศัยแหล่งน้ำ จึงต้องหาหมอจระเข้มาปราบ ซึ่งต้องใช้หมอจระเข้ถึง 3 คนจึงจะปราบจระเข้ดุร้ายดังกล่าวลงได้ จึงเป็นที่มาของชื่อห้วยสามหมอ และนำมาใช้เรียกช่องสามหมอตั้งแต่นั้น

ปัจจุบัน ยังได้มีการนำชื่อช่องสามหมอ ไปตั้งเป็นชื่อตำบลถึงสองแห่ง ที่อยู่ระหว่างช่องเขา ทั้งในเขตอำเภอแก้งคร้อแห่งหนึ่ง และในเขตอำเภอคอนสวรรค์อีกแห่ง ควรสังเกตให้ดี เพื่อป้องกันความสับสน

ในสมัยโบราณ ชุมชนในเขตลุ่มแม่น้ำชี หากต้องการติดต่อแลกเปลี่ยน กับชุมชนโบราณในเขตลุ่มแม่น้ำพรม และแม่น้ำเซินทางตอนเหนือ ช่องสามหมอ ดูจะเป็นช่องทางที่สะดวกสบาย และรวดเร็วที่สุด และน่าจะมีการใช้งานมาช้านานแล้ว ตั้งแต่สมัยทวารวดี เห็นได้จากความใกล้ชิดทางวัฒนธรรม การสร้างใบเสมาหิน ที่พบกระจายอยู่ตามชุมชนโบราณ ในเขตลุ่มแม่น้ำชี เช่น เมืองกาหลง ที่บ้านคอนสวรรค์ เมืองไชวานที่บ้านโพธิ์ไชย เมืองโบราณที่บ้านกุดโง้ง บ้านสระไข่น้ำ ในเขตอำเภอเมืองชัยภูมิ ขณะที่ลุ่มน้ำพรมน้ำเซิน ก็พบอยู่มากมายไม่แพ้กัน ที่ชุมชนโบราณที่บ้านพันลำ บ้านโนนฆ้อง บ้านหินตั้ง อำเภอเกษตรสมบูรณ์ ไปจนถึงโนนเมืองโบราณเขตอำเภอชุมแพ

เมื่อเข้าสู่ยุคที่รับอารยธรรมเขมร ในราวพุทธศตวรรษที่ 16-17 ดูเหมือนช่องสามหมอ จะมีความพิเศษมากขึ้น เมื่อพบการสร้างศิวลึงค์ ประดิษฐานไว้บนยอดภูโค้ง เปรียบเสมือนการจําลองเขาไกรลาส (ลึงคบรรพต) อันเป็นที่ประทับของพระศิวะ ผู้เป็นเทพเจ้าสูงสุด ขึ้นบนพื้นมนุษย์โลก ชุมชนที่อยู่อาศัยรอบภูเขาแห่งนี้ รวมทั้งผู้ที่สัญจรผ่านทางช่องสามหมอ เสมือนได้รับการอำอวยพรให้อยู่เย็นเป็นสุข และแคล้วคลาดปลอดภัย

ในสมัยธนบุรี ถึงรัตนโกสินทร์ตอนต้น ช่องสามหมอ มีบทบาทที่เด่นชัดขึ้น ในด้านการศึกสงคราม โดยเฉพาะในช่วงเหตุการณ์วุ่นวาย ที่เจ้าอนุวงศ์แห่งเวียงจันทร์ ต้องการรวบรวมหัวเมืองลาวในเขตภาคอีสาน และประกาศตัวเป็นอิสระจากสยาม ทำให้พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวแห่งกรุงเทพฯ ต้องส่งทัพหลวงขึ้นมาปราบปราม โดยช่องสามหมอ เป็นช่องทางหนึ่งที่ต้องยกทัพผ่าน เพื่อขึ้นไปกำราบเวียงจันทร์

เหตุการณ์ครั้งนี้ทำให้ ช่องสามหมอ ได้ปรากฏชื่อในบทกวีเป็นครั้งแรก ในนิราศทัพเวียงจันทร์ ของหม่อมเจ้าทับ พระโอรสในกรมหลวงเสนีบริรักษ์ ซึ่งรำพันเอาไว้ว่า

อันนามนั้น จึงได้เรียก ว่าสามหมอ เขารู้ต่อ มาแสดง แจ้งนุสนธิ์

อนุตั้ง สำนัก ไว้พักพล                             เมื่อจรดล มาเฝ้า อยู่อัตรา

ในเวิ้งเขา เป็นห้วย ละหานหิน                   กระแสสินธุ์ ไหลรบ กระทบผา

เป็นน้ำพุ ดุดัน ชนศิลา                             ออกฉานฉ่า ซึมซาบ ลงอาบเย็น

เมื่อยามร้อน ก็ค่อยผ่อน บรรเทาทุกข์          วิเศษสุข กายา ประสาเข็ญ

ด้วยคงคา ไหลโลด โดดกระเด็น                พี่แลเห็น คิดถึง คะนึงนวล

— นิราศทัพเวียงจันทร์

ปัจจุบัน การเดินทางผ่านช่องสามหมอ มีความสะดวกสบายกว่าอดีตมากนัก เมื่อมีการตัดขยายเส้นทาง เป็นสี่ช่องถนน