นับเป็นการสูญเสียที่ยิ่งใหญ่อีกครั้งสำหรับวงการนาฏศิลป์ไทย หลังจากแม่แหง่ คุณครูบุนนาค ทรรทรานนท์ ผู้เชี่ยวชาญด้านการแสดงนาฏศิลป์ไทย เจ้าของฉายา นางเอกของนางเอก แห่งกรมศิลปากร และ มโนห์ราบูชายัญคนแรกของเมืองไทย ได้จากไปอย่างสงบในวัย 83 ปี

โดยมีผู้ที่อยู่ดูแลใกล้ชิดได้ยืนยันถึงการถึงแก่อนิจกรรมของแม่แหง่ คุณครูบุนนาค ทรรทรานนท์ ตั้งแต่ช่วงเช้ามืดของวันที่ 27 ตุลาคม พ.ศ.2566 ที่ผ่านมา หลังจากที่คุณครูบุนนาค ทรรทรานนท์ เข้าทำการรักษาอาการป่วย ณ โรงพยาบาลศิริราชมาหลายวัน นับเป็นการสูญเสียครั้งยิ่งใหญ่และเป็นการปิดตำนานมโนห์ราบูชายัญคนแรกของเมืองไทยที่สยายปีกรำมามากกว่า 68 ปี อย่างไม่มีวันหวนกลับ

โดยหลังจากทราบข่าวการสูญเสียในครั้งนี้ก็มีลูกศิษย์ แฟนคลับ เพื่อนร่วมวงการ และสถาบันการศึกษาต่าง ๆ พากันโพสต์ไว้อาลัยต่อการจากไปในครั้งนี้ในโซเชียลมีเดียกันอย่างล้นหลาม

คุณครูบุนนาค ทรรทรานนท์ เดิมชื่อ บุนนาค เศวตนัย ชื่อเล่น แหง่ เกิดเมื่อวันที่ 12 กันยายน พ.ศ.2483 เป็นบุตรสาวของนายโฉม กับ นางฉวีวรรณ เศวตนัย เข้ารับการศึกษาที่โรงเรียนนิมมานรดี ตั้งแต่ชั้นประถมปีที่ 1จนถึงชั้นประถมปีที่ 4 ด้วยใจรักในการแสดงนาฏศิลปมาตั้งแต่เล็กจนถึงขนาดแอบไปหัดนาฏศิลป์ไทยจนมีความรู้พอสมควร ตั้งแต่ยังเรียนอยู่ชั้นประถมต้น ๆ ครั้นสำเร็จชั้นประถมปีที่ 4 แล้ว จึงไปสมัครสอบเข้าเรียนต่อที่โรงเรียนนาฏศิลป กรมศิลปากร เมื่อแรกเข้าในระดับนาฏศิลปชั้นต้น ชั้นปีที่ 1 ได้รับคัดเลือกให้ฝึกหัดละครพระ โดยมีคุณครูพนิดา (สุนทรสนาน) สิทธิวรรณ มีคุณครุสุวรรณี ชลานุเคราะห์ คุณครูอบเชย ทิพโมุท และคุณครุสะอาด แสงสว่าง เป็นผู้สอน แต่บางวันหม่อมครูต่วน หรือ คุณครูศุภลักษณ์ ภัทรนาวิก ซึ่งเป็นครูละครนาง ก็ได้เรียกให้ไปฝึกท่าผาลาหมุนและฝึกหัดบทบาทตัวนางแบบตัวต่อตัว

คุณครูบุนนาคสำเร็จการศึกษานาฏศิลปชั้นสูงปีที่ 2 เมื่อ พ.ศ.2505 เข้ารับราชเป็นศิลปินตรี สังกัดที่แผนกนาฏศิลป กองสังคีต กรมศิลปากร โดยท่านนั้นได้บรรจุเป็นนาฏศิลปินชั้นจัตวาอันดับ 1 ตั้งแต่ศึกษาอยู่ชั้นกลางปีที่ 1 ตลอดระยเวลา 11 ปี ในระหว่างที่ยังเป็นนักเรียนโรงเรียนนาฏศิลปและเป็นข้าราชการนาฏศิลปินอยู่นั้น คุณครูบุนนาคก็ได้แสดงฝีไม้ลายมือไว้ในหลายบทบาทอาทิ

นางเมขลา นางนารายณ์ นางมณโฑ นางสีดา นางเบญกาย นางสุพรรณมัจฉา จากการแสดงโขน เรื่องรามเกียรติ์

นางบุษบา นางดรสา นางเกนหลง

และเคยได้รับเลือกให้แสดงเป็นองค์ปะตาระกาหลา แทนคุณครุศิริวัฒน์ ดิษยนันท์ ศิลปินแห่งชาติ 

แต่บทบาทที่ทำให้คุณครูบุนนาคเป็นที่รู้จักก็คือ บทบาทนางกินรีที่มีชื่อว่า มโนห์รา ตอนบูชายัญ จากการแสดงละครชาตรี เรื่องพระสุธน มโนห์รา เมื่อเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ.2498 ด้วยทำนองที่สนุกสนานของเพลงเร็วแขกบูชายัญ ที่คุณครูมนตรี ตราโมท ศิลปินแห่งชาติ นำมาบรรจุ ท่ารำของนางกินรีมโนห์ราที่สยายปีกรำไปรอบ ๆ กองไฟ หน้าพระลานนครปัญจาล ที่ท่านผู้หญิงแผ้ว สนิทวงศ์เสนีย์ ศิลปินแห่งชาติ ประดิษฐ์ขึ้นมาได้อย่างงดงาม น่าเกรงขาม ตามอย่างเพศกินรี สนุกสนานอย่างละครชาตรี แต่ยังคงได้ซึ่งจริตของนางกษัตริย์ชั้นสูง และด้วยรูปร่างหน้าตาที่สะสวยของนักเรียนสาวแรกรุ่น แห่งโรงเรียนนาฏศิลป

ทำให้ชื่อเสียงของ บุนนาค เศวตนัน โด่งดังเป็นที่รู้จักในชั่วข้ามคืน และยังคงเป็นตำนานนางมโนร์หาบูชายัญคนแรกของเมืองไทยจวบจนวาระสุดท้าย

คุณครูบุนนาค ทรรทรานนท์ เพิ่งได้เข้ารับพระราชทานปริญญาดุษฎีกิตติมศักดิ์ สาขาวิชานาฏศิลป์ คณะศิลปนาฏดุริยางค์ สถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์ กระทรวงวัฒนธรรม จากสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เมื่อวันที่ 30 สิงหาคม พ.ศ.2566

ชีวิตครอบครัว คุณครูบุนนาคสมรสกับ คุณครูวิโรจน์ ทรรทรานนท์ ผู้เชี่ยวชาญด้านดนตรีไทย มีบุตรด้วยกัน 3 คน คือคุณวีรนนทร์ คุณวีรนาถ และคุณครูวีรนิจ ทรรทรานนทร์

ตลอดระยะเวลา 72 ปี บนเส้นทางนาฏศิลป์ คุณครูบุนนาคได้สร้างชื่อเสียงไว้ให้ประเทศอย่างมากมาย เคยได้ร่วมแสดงในงานสำคัญ ๆ ทั้งในและนอกประเทศอยู่หลายครั้ง

เคยแสดงหน้าพระที่นั่งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่รัชกาลที่ 9 สมเด็จพระนางฯ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พันปีหลวง และยังได้เคยได้แสดงในวาระต้อนรับพระราชอาคันตุกะ เช่น

บทบาทนางมโนห์ราบูชายัญ เมื่อครั้งรับเสด็จ มกุฎราชกุมารอากิฮิโตะแห่งญี่ปุ่น พร้อมด้วยเจ้าหญิงมิชิโกะ พระชายา ในปี พ.ศ. 2503 และ 2512

บทบาทนางเกนหลงชมสวน เมื่อครั้งต้อนรับประธานาธิบดีซูการ์โน แห่งสาธารณรัฐอินโดนีเซีย ในวันที่ 17 เมษายน พ.ศ.2504

นอกจากผลงานแสดงเบื้องหน้าบนเวทีแล้ว คุณครูบุนนาคยังได้เคยได้เป็นนักแสดงในภาพยนตร์นาฏศิลป์ เรื่อง Diamond Finger ในบทบาทนางนารายณ์ปราบนนทก เมื่อปี พ.ศ. 2501 สร้างโดย กรมศิลปากร ถ่ายทำโดย รัตน์ เปสยันตี และได้รับขึ้นทะเบียนเป็นมรดกภาพยนตร์ของชาติ ในปี พ.ศ.2554

นอกจากนี้ท่านยังได้รับหน้าที่เป็นคุณครูผู้ถ่ายทอดกระบวนท่ารำให้กับลูกศิษย์จากสถาบันต่าง ๆ เช่น ถวายการสอนนาฏศิลป์ไทยแด่ สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ พระองค์เจ้าโสมสวลี พระวรชายา แบะสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกิติยาภา

ถ่ายทอดกระบวนท่ารำให้แก่ข้าราชการสำนักการสังคีต กรมศิลปากรอาทิ คุณครูตวงฤดี ถาพรพาสี

คุณครูคมสันฐ หัวเมืองลาด

และนักแสดงในสังกัดสำนักการคีต กรมศิลปากรอีกหลายรุ่น

หลังจากท่านเกษียรอายุราชการ ท่านก็ยังได้ไปเป็นผู้เชี่ยวชาญถ่ายทอดท่ารำให้กับนักเรียนนักศึกษาในสถาบันการศึกษาและหน่วยงานต่าง ๆ เรื่อยมา

เมื่อปี 2565 ท่านก็ได้ไปทำงานเบื้องหลังกำกับท่ารำให้กับนักแสดงในภาพยนตร์ หนุมานยกพลขึ้นจอ

จนเมื่อวันที่ 11 มิถุนายน พ.ศ. 2566 ได้ปรากฎวิดีโอที่คุณครุบุนนาค ไปถ่ายทอดกระบวนท่ารำมโนห์ราบูชายัญ ให้กับนักเรียน โรงเรียนเบญจมราชาลัย ในพระบรมราชูปถัมภ์ บนติ๊กต๊อก ด้วยกระบวนท่ารำที่ยังคงงดงาม กระฉับกระเฉง ที่นางมโนห์ราบูชายัญได้สยายปีกรำมาตลอด 68 ปี ทำให้วิดีโอนี้กลายเป็นไวรัลมีผู้ชมมากกว่า 1 แสนครั้งภายในไม่กี่วัน เป็นที่พูดถึงของผู้คนในโลกออนไลน์อย่างกว้างขวาง ว่าเป็นการถ่ายทอดกระบวนท่ารำจากรุ่นสู่รุ่นที่งดงาม แม้คุณครูจะอายุเยอะแล้วก็ยังเต็มที่กับการสอน

 

ด้วยฝีไม้ลายมือที่งดงามและอุปนิสัยที่เป็นคนใจดี มีเมตตาต่อลูกศิษย์ทุกคน ทำให้คุณครูบุนนาคมีแฟนคลับแม่ยกและลูกศิษย์ลูกหาในหลายช่วงวัย และทุกคนยังคงรักในตัวแม่แหง่ บุนนาค ทรรทรานนท์ แม้ในวันนี้ที่ท่านได้สยายปีกบินกลับไกรลาสไปแล้ว