เรื่องราวของ “ต้นลาน”

ป่าลานที่หนาแน่นที่สุดในประเทศประมาณ 7 ตร.กม อยู่ที่ อุทยานแห่งชาติทับลาน นับเป็นป่าลานผืนสุดท้ายของประเทศ

ต้นลานหรือไม้ลาน เป็นพืชใบเลี้ยงเดี่ยวที่อยู่ในตระกูลปาล์ม เป็นพันธุ์ไม้ดึกดําบรรพ์ ที่ไม่ขึ้น แพร่หลายนัก มีถิ่นกําเนิดในอเมริกาและแถบเมดิเตอร์เรเนียน

ส่วนใหญ่จะชอบขึ้นอยู่ในที่มีอากาศชื้น เย็น มีฝนตกมาก ปรับตัวเข้ากับสภาพแวดล้อมได้ดีที่สุด ในดินที่มีความชื้นสูง ดินมีการระบายน้ําได้ดี ไม่ ชอบน้ําขัง ต้นลานมีความคงทนต่อภัยธรรมชาติเป็นอย่างดี ต้นเล็กถึงแม้จะถูกไฟไหม้ก็จะงอกขึ้นได้ใน โอกาสต่อไป เพราะรากของต้นลาน ฝังลงในดินลึกมาก ต้นลานที่พบในประเทศไทยมี 3 ชนิดคือ

1. Corypha lecomtei มีชื่อสามัญเรียกว่า ลานป่า Lan pa ในธรรมชาติพบในประเทศเวียดนาม และประเทศไทย แต่ไม่ใหญ่เท่าชนิดที่ 3 ในเวียดนามและไทยนิยมนํามาใช้เขียนหรือจารึกอักษร ลาน ชนิดนี้พบมากที่บ้านทับลาน บ้านขุนศรี บ้านวังมืด ตําบลบุพราหมณ์ อําเภอนาดี จังหวัดปราจีนบุรี บ้าน ท่าฤทธิ์ ตําบลวังม่วง อําเภอมวกเหล็ก จังหวัดสระบุรี บริเวณผานกเค้า อําเภอผานกเค้า จังหวัดขอนแกน่ นอกจากนี้ยังพบ ทั่วไปบริเวณจังหวัดลพบุรี , ตาก,พิษณุโลก,นครปฐม ลานชนิดนี้มีอยู่ในอุทยาน แห่งชาติทับลาน จัดว่าเป็นพันธุ์ไม้ดั้งเดิมของไทย

2. Corpha utan มีชื่อพ้องคือ Corypha elata ชื่อสามัญเรียกว่า ลานพรุ Lan phru หรือ ebang Palm ชอบขึ้นตามแนวชายฝั่งแม่น้ําหรือในพื้นที่ชุ่มน้ํามีการกระจายตั้งแต่อินเดียจนถึงฟิลิปปินส์ และทางตอนเหนือของออสเตรเลียในประเทศไทยพบมากในแถบภาคใต้เขตอําเภอเชียรใหญ่และอําเภอ หัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช อําเภอระโนดจังหวัดสงขลาและตามเส้นทางจากจังหวัดกระบี่ถึงพังงา ลานพรุมีลักษณะพิเศษที่แตกต่างจากลานชนิดอื่น คือ ลําต้นสูงคล้ายต้นตาลขึ้นอยู่รวมกันเป็นจํานวนมาก ตามที่ราบท้องทุ่ง แม้พื้นที่น้ําท่วมขัง

3. Corepha umbraculifera เป็นปาล์มที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในโลก มีชื่อสามัญว่า ลานวัดหรือลาน หมื่นเถิดเทิง หรือFan palm, Lontar palm, Talipotpalm ลานชนิดนี้มีถิ่นกําเนิดในศรีลังกาและ อินเดีย จนเป็นต้นไม้ประจําชาติของศรีลังกา ประเทศไทยไม่พบในธรรมชาติ แต่มีการนําเอามาปลูกใน ภาคเหนือของประเทศไทย

ต้นลานจัดเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ลําต้นตรงและแข็ง เนื้อไม้เป็นเส้นใย ไม่มีกิ่ง มีแต่ก้านออก รอบลําต้นเป็นชั้น ๆ มีหนามเป็นฟันเลื่อยสั้น ๆ อยู่สองข้างริมขอบก้านใบ ใบยาวประมาณ 2-3 เมตร ใบ ใหญ่ มีลักษณะเป็นรูปพัด ค่อนข้างกลมคล้ายใบตาล บางทีเรียกปาล์มพัด ความยาวของใบ 3-4 เมตร ความกว้างที่แผ่ออกไปประมาณ 4.5-6 เมตร ถือเป็นพันธุ์ไม้ที่มีใบใหญ่ที่สุดในโลก เป็นไม้ทิ้งใบตาม ธรรมชาติ วงจรชีวิต ของต้นลานค่อนข้างพิเศษกว่าไม้ตระกูลอื่นๆ คือเมื่อต้นแก่ตั้งแต่อายุ 20-80 ปี ประมาณเดือนพฤษภาคมถึงเดือนมิถุนายนจะออกดอก และผลนั่นหมายถึงชีวิตช่วงสุดท้ายของต้นลาน สิ้นสุดแล้ว

ต้นลานจะออกดอกเป็นช่อใหญ่คล้ายรูปปิรามิด ตรงส่วนยอดของลําต้น ช่อดอกหนึ่งจะมีดอก เป็นจํานวนล้าน ๆ ดอกสีเหลืองอ่อน มีกลิ่นหอม นับตั้งแต่เริ่มออกช่อดอกและบานกลายเป็น ผลกิน เวลาประมาณ 1 ปีขึ้นไป ผลมีลักษณะกลมรี สีเขียว ผลหนึ่งมีเมล็ดเดียว เมล็ดกลมสีดํา เนื้อในคล้ายลูก ชิด หรือลูกจาก รับประทานได้ เมื่อผลแก่ร่วงหล่นลงสู่พื้นดินจะงอกเป็นต้นลานเล็ก ๆ มากมาย เนื่องจากลานมีลําต้นเดียว ไม่มีหน่อ ดังนั้นเมล็ดจากผลเท่านั้นเท่านั้นที่จะทําหน้าที่สืบพันธุ์ได้ สามารถ ใช้เพาะขยายพันธุ์ แต่การเจริญเติบโตของต้นลานเป็นไปอย่างช้ามาก ส่วนการย้ายปลูกกล้าไม้ลาน หาก มีการกระทบกระเทือนทางราก กล้าไม้จะไม่รอดตาย

ประโยชน์ของต้นลาน

ลานถือได้ว่าเป็นไม้เศรษฐกิจประเภทหนึ่งของไทย โดยอาศัยผลผลิตที่ได้จากต้นลาน นํามาใช้ ประโยชน์เพื่อการดํารงชีวิต ทั้งด้านอุปโภคและบริโภค นับตั้งแต่อดีตถึงปัจจุบัน ส่วนต่าง ๆ ของต้นลาน ที่นํามาใช้ประโยชน์ได้แก่

1. ยอดลานอ่อน (ใบลานอ่อน) เป็นที่จารึก หนังสือพระธรรมคําสั่งสอนในพระพุทธศาสนา โดย การใช้เหล็กแหลมจารบนใบลานแล้วใช้ยางรักทา เอาทรายลบยางรักจะแทรกในตัวหนังสือที่จารเป็นเส้น ดํา หรือจะใช้เขม่าไฟแทนก็ได้เรียกหนังสือใบลานเหล่านี้ว่า "คัมภีร์ใบลาน" นอกจากนี้ ยังนิยมนํามา พิมพ์เป็นการ์ด นามบัตร ที่คั่นหนังสือต่าง ๆใช้จักสานทําผลิตภัณฑ์ของใช้ อาทิ เช่น หมวก งอบ พัด กระเป๋า เสื่อ ภาชนะในครัวเรือน เครื่องประดับตกแต่งบ้านเช่น โมบายรูปสัตว์ ปลาตะเพียน ฯลฯ ส่วน ภาคใต้นํายอดลานพรุ มาฉีกเป็นใบ สางออกเป็นเส้น ปั่นเป็นเส้นยาวคล้ายด้าย นําไปทอเป็นแผ่น เรียกว่า ห่งอวนหรือหางอวน ทําเป็นถุงรูปสามเหลี่ยมสําหรับไว้ต่อปลายอวน ใช้เป็นถุงจับกุ้งและเคย สําหรับทํากะปิ สานเป็นถุงใส่เกลือ วองใส่ยาเส้นและซองใส่แว่นตา

2. ใบลานแก่ ใช้มุงหลังคาและทําผนังหรือฝาบ้าน บางแห่งใช้ใบลานเผาไฟเป็นยาดับพิษอักเสบ ฟกช้ําบวมได้เป็นอย่างดี ซึ่งเรียกทั่วไปว่า "ยามหานิล"

3. ก้านใบ ใช้ทําโครงสร้าง ไม้ขื่อ ไม้แป และผนัง บางแห่งใช้มัดสิ่งของแทนเชือกเหนียวมาก ส่วนกระดูกลาน (ใกล้กับบริเวณหนามแหลม) มีความแข็ง และเหนียวมากกว่าส่วนอื่นของก้านใบ ใช้ทํา คันกลดพระธุดงค์ นอกจากนี้ยังใช้ทําขอบภาชนะจักสานทั่วไป เช่น ขอบกระด้ง ตะแกรง กระบุง ตะกร้า เป็นต้น

4. ลําต้น นํามาตัดเป็นท่อน ๆ สําหรับนั่งเล่นหรือใช้ตกแต่งประดับสวน ทําฟืนเป็นเชื้อเพลิงหุง ต้ม ภาคใต้บางแห่งใช้ทําครกและสาก

5. ผล ลูกตาลอ่อนนําเนื้อในมารับประทานแบบลุกชิดหรือลูกจาก ส่วนเปลือกรับประทานเป็นยา ขับระบายดี บางแห่งใช้ลูกลานทุบทั้งเปลือก โยนลงน้ําทําให้ปลาเมา แต่ไม่ถึงตาย สะดวกแก่การจับปลา

6. ราก ใช้ฝนรับประทานแก้ร้อน ขับเหงื่อ แก้ไข้หวัด เป็นต้น