องค์ตรีเทพ

ห

ในขณะที่คนอื่นเขาสนใจเขาคลังนอกแห่งเมืองศรีเทพ ผมดันไปสนใจเขาถมอรัตน์ที่เขายกให้เป็นภูเขาศักดิ์สิทธิ์แห่งศรีเทพ

ในขณะที่ชาวบ้านเขาสนใจถ้ำพระในเขาถมอรัตน์ ผมกลับไปสงสัยว่าความสำคัญของเขาถมอรัตน์คงไม่ใช่แค่เป็นที่ไว้พระทวารวดีสลักบนหินในถ้ำ

เมื่อไม่นานมานี้ความสงสัยของผมเริ่มมีเค้า

ผมสนใจเป็นทุนเดิมอยู่แล้วในเรื่องวัดภูกับภูเก้า ที่เมืองจำปาสัก ประเทศลาว ซึ่งเชื่อกันว่าเป็นศูนย์กลางของอาณาจักรเจนละ อันเป็นหนึ่งในจุดเริ่มต้นของอาณาจักเขมรโบราณ

และก็อีกเช่นกัน ในขณะที่คนทั่วไปเขาสนใจ "ผาสาดวัดพู" ผมไปสนใจภูเก้า ซึ่งเป็นยอดเขาสูงสุดที่มีวัดภูตั้งอยู่ที่เชิง

จอมภูเก้านั้นเป็น "ลิงคปรวตะ" หรือ "ลึงคบรรพต" แปลว่า "ภูหำ" คือเป็นก้อนหินใหญ่โตทะยานขึ้นมาบนยอดเขา ถือกันว่าเป็นลึงค์ของพระเจ้าที่เกิดขึ้นมาเอง คือสวยัมภูลึงค์

ปราสาทวัดภูน่าจะสร้างขึ้นบวงสรวงลึงคบรรพตองค์นี้ และสิ่งสำคัญของพื้นที่นี้คือภูเขาลึงค์พระเจ้า ไม่ใช่ตัวปราสาท ปราสาทนี้น่าจะทำหน้าที่เหมือนฐานโยนิโทรณะ (ฐานโยนี ดั่งเป็นโคนอวัยวะเพศหญิงของพระแม่เจ้า) จะรับน้ำฟ้าที่ชโลมสวยัมภูลึงค์จากยอดภู ซึ่งจะไหลลงเป็นธารลงสู่แม่น้ำโขง

ที่ริมแม่น้ำ (น่าจะเป็นปากน้ำที่ไหลจากภูเก้า) ยังมีสิ่งสำคัญอีกสิ่งคือ ท่าน้ำอาบที่จารึกโบราณกำชับไว้ว่าลงอาบที่นี้แล้วชำระบาปกรรมได้นานับประการ เพราะพระราชาโบราณท่านกำหนดให้ที่ราบเชิงภูเก้าเป็น "ทุ่งกุรุเกษตร" ประหนึ่งสถานที่ทำสงครามศักดิ์สิทธิ์ในมหากาพย์มหาภารตะ

เรื่องวัดภูกับสวยัมภูลึงค์แห่งภูเก้าผมพักไว้แค่นี้ ทั้งๆ ที่มันเล่าได้เพลิดเพลินมาก

เรื่องก็คือ พระราชาที่ทรงสร้างดินแดนศักดิ์สิทธิ์แห่งนี้ มีจารึกเอ่ยพระนามว่าชื่อ "ศรี เทวานีกะ" เป็นพระราชาที่ยิ่งใหญ่เหนือพระราชา (มหาราชาธิราชัศ) แสดงว่ามีพระเดชเกรียงไกรเหนือพระราชาอื่นๆ ทรงมาจากประเทศแดนไกล (ทูราเทศาต) ซึ่งไม่รู้ว่าที่ไหน แต่เรารู้ว่าพระองค์มาสถาปนาลึงคบรรพต

แต่ผมอยากจะเชื่อนักวิจัยเรื่องเขมรโบราณชื่อ โคล้ด ฌัคส์ (Claude Jacques) ที่บอกว่า พระเจ้าศรี เทวานีกะ น่าจะเสด็จมาแต่เมืองศรีเทพ ในเมืองไทยทุกวันนี้

นี่เป็นการคาดเดา ตอนแรกผมก็ไม่รู้ว่าทำไมผมถึงเชื่อฌัคส์ แต่วันนี้ผมว่าผมเจอความเชื่อมโยงอยู่เหมือนกัน

เรื่องแรก ผมสงสัยว่า ถ้าพระเจ้าศรี เทวานีกะทรงสถาปนาภูเขายอดลึงค์ที่ภูเก้า แล้วถ้าทรงมาจากศรีเทพ ศรีเทพก็ควรมีลึงคบรรพตเหมือนภูเก้าด้วยหรือเปล่า?

ศรีเทพมีเขาถมอรัตน์ แต่ดูคนจะไม่สนใจว่ามันมีสวยัมภูลึงค์หรือไม่ ด้วยถูกพระพุทธรูปโบราณกลบรัศมีไป

ผมจึงลองดูมุมต่างๆ ของภูเขา ปรากฎว่าทางขึ้นเขาทางทิศใต้นั้นมีมุมที่เห็นยอดเขามีก้อนหินทรงแท่งสูงใหญ่ แบบเดียวกับภูเก้าไม่มีผิด ทรงมันเป็นสวยัมภูลึงค์ได้แน่นอน เพียงแต่ว่าไม่มีหลักฐานโบราณอะไรมารองรับ

ในถ้ำพระเองก็ไม่ธรรมดา ตรงเสาหินย้อยสูงใหญ่ที่สลักพระยืนไว้ อาจจะเป็นสวยัมภูลึงค์ได้เหมือนกัน

ผมขอสรุปว่าเขาถมอรัตน์มีลึงค์พระเจ้าบนยอด

คำว่าถมอรัตน์นั้นเป็นภาษาเขมรผสมแขก ถมอ แปลว่าหิน รัตน์ คือแก้ว แต่รัตนะ ยังหมายถึงสิ่งมีค่าได้ด้วย รวมความว่า เป็น "หินแก้ว" หรือ "หินอันมีค่า"

ถอมรัตน์ยังอาจหมายถึงเขาหินที่ไว้พระรัตนตรัยดังมีถ้ำพระอยู่บนนั้น แต่ "หินอันมีค่า" จะหมายถึงสวยัมภูลึงค์ คือหินใหญ่บนยอดได้หรือเปล่า?

เมื่อมองจากแนวทิศตะวันออก/ตะวันตกให้ตรงกับเมืองศรีเทพก็ยังเห็นเขาถมอรัตน์เป็นทรงกรวยสวยงาม แม้ไม่เห็นสวยัมภูลึงค์ชัดเจน แต่คนโบราณย่อมรู้และไหว้ได้แต่ไกล เหมือนเมืองและปราสาทวัดภู ตั้งในแนวตะวันตก/ตะวันออกเช่นกัน ภูเก้าอยู่ทางตะวันตก และเขาถมอรัตน์ก็อยู่ทางตะวันตก

เรื่องต่อมา พระนามของพระเจ้าศรี เทวานีกะ

โปรดสังเกตคำว่า "ศรีเทวา" คำนี้เพี้ยนมาเป็น "ศรีเทพ" ได้เหมือนกัน

นี่คือการเดาโปรดอย่าเชื่อ แต่ผมอยากจะเชื่อเพราะมันน่าสนุกเรื่องค้นหาประวัติศาสตร์ของเมืองสำคัญแต่กลับแทบไม่มีเรืองราวอะไรหลงเหลืออยู่

แต่อย่าคิดไปว่าศรีเทพไม่เหลือร่องรอยอะไรแล้วจะไม่สำคัญ นักวิชาการบางท่านเชื่อว่าศรีเทพนี่แหละอาจะเป็นศูนย์กลางที่แท้จริงของอาณาจักรเจนละ

ผู้สถาปนาเจนละให้ยิ่งใหญ่ คือพระเจ้ามเหนทรวรมันก็ทรงทิ้งจารึกไว้ที่นี่เมื่อครั้งยังทรงป็นเจ้าจิตรเสน

คนทั่วไปเชื่อว่าเมืองหลวงของเจนละคือวัดภูและภูเก้า แต่บางคนเชื่อนอกกรอบ บอกว่าศรีเทพต่างหาก

เพราะวัดภูและภูเก้าเป็นที่แคบ มีที่นาน้อย ไม่เหมาะจะระดมพลยกไปตีเขมรที่อยู่ด้านล่างได้

แต่ศรีเทพกับเขาถมอรัตน์ล้อมรอบไปด้วยที่ราบท้องนากว้างใหญ่ไพศาล นักวิชาการท่านว่ายิ่งมีนามาก ยิ่งมีคนทำนามาก ยิ่งมีคนมาก ยิ่งระดมพลได้มาก เพราะในเวลาต่อมาเจนละพิชิตดินแดนกัมพูชาได้ในที่สุด

ผมว่าลองโยงดีๆ ต้นกำเนิดจักรวรรดิอันยิ่งใหญ่อาจจะเป็นศรีเทพได้เหมือนกัน