ประเพณีภาคกลางกวนข้าวทิพย์

จุดสำคัญ
พิธีการกวนข้าวทิพย์วัฒนธรรมภาคกลาง ได้ยึดมั่นปฏิบัติเป็นประเพณีไทยขนบธรรมเนียมในประเทศไทยที่สืบต่อกันมาตั้งแต่อดีตกาลจนกระทั่งปัจจุบันนี้ ในกลุ่มของพุทธศาสนิกชนทั่วๆไป เพื่อคนึงถึงสมเด็จพระสัมมาสัมพระพุทธรวมทั้งเหตุนางสุชาดาได้กวนข้าวทิพย์ในวันขึ้น ๑๔ เย็น แล้วค่อยนำไปมอบให้พระสัมมาสัมพุทธเจ้าก่อนจะรู้แจ้งเห็นจริง ๑ วัน โดยจัดว่ามีผลานิพระสงฆ์มากมาย ด้วยเหตุนั้นพุทธศาสนิกชนก็เลยพร้อมใจกันกวนข้าวทิพย์ เพื่อมอบให้เป็นพุทธบูชา เชิดชูพระเกียรติคุณด้วยความกตเวทิตากตเวทิตาธรรม ข้าวทิพย์ข้าวทิพย์นี้เช้าใจกันว่า เมื่อทำครบถ้วนบริบูรณ์ตามพิธีการแล้ว จะเป็นมิ่งขวัญแก่ผู้กระทำแล้วก็ผู้ใช้ ควรจะเซ่นสรวงอารักษเทวดา คนที่ได้บริโภคข้าวทิพย์แล้ว จะได้รับโชคลาภต่างๆนานา ไม่มีความเจ็บป่วย หายนะ เผชิญสิ่งที่เป็นมงคล

พิธีการ
วัตถุที่กวน อย่างเช่น นมวัวสด (ตอนนี้ใช้นมข้นแทน) น้ำผึ้ง น้ำอ้อย ชะเอมเทศ น้ำตาลกรวด น้ำตาลหม้อ ข้าวตอกแตก ข้าวเม่า เมล็ดพืชต่างๆที่คั่วสุก ถั่ว งา ลูกเดือย เม็ดแตง เผือกมัน เม็ดบัว มะพร้าวแก่ มะพร้าวอ่อน ผลไม้สด ผลไม้แห้ง ตัวอย่างเช่น มะม่วง กล้วย ทุเรียน ละลอด ลำไย ส้ม ขนุน ฯลฯ ดังนี้สุดแท้แต่ความเหมาะสมเท่าที่จะหาได้หรือปรับแต่งให้มีรสชาติ หอมหวาน อร่อย ตามสิ่งที่จำเป็นของผู้กวนในแต่ละแคว้น บางท้องที่บางทีอาจใช้ผลไม้จำพวกต่างๆที่มี การตระเตรียมการในพิธีการกวนข้าวทิพย์ จะต้องเตรียมสิ่งจำเป็น ดังต่อไปนี้ จะต้องปลูกโรงพิธีการขึ้น ๑ ข้างหลัง ให้กว้างพอควร เพื่อจัดโต๊ะบูชาพุทธรูป อาสน์สงฆ์ โต๊ะหมู่เทวรูป แล้วก็ที่ซึ่งผู้เข้าร่วมพิธีการหมายถึงพราหมณ์ โหราจารย์ (คนที่มีความรู้ความสามารถในพิธีบูชาอย่างยอดเยี่ยม) เทวดา เทวนารี นางสุชาดา สาวพรหมจารี แล้วก็ทายก ทายิกา อื่นๆอีกมากมาย นั่งฟังสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์ รวมทั้งก่อเตาตั้งกระทะกวนข้างในโรงพิธีการ หาพายสำหรับกวนกระทะละ ๓ เล่ม หาฟืนให้พอเพียงแล้วก็ตากให้แห้งสนิท โรงพิธีการลงสีขาว เครื่องประดับตกแต่งควรจะใช้เครื่องขาว ตั้งราชวัฏ ฉัตร ธง ผูกต้นกล้วย อ้อย ทั้งยัง ๔ มุม หรือครบ ๘ ด้านยิ่งดี แล้วชูศาลเพียงตาขึ้นเอาไว้ในด้านที่เป็นศรีของวันเป็นด้านที่เทพยดาสถิตในวันกวน ตั้งของเซ่นเป็นหัวหมู บายศรี เป็ด ไก่ ของหวานต้มแดง ของหวานต้มขาว มะพร้าวอ่อน กล้วย รวมทั้งมีการจัดที่นั่ง การให้โหราจารย์ นั่ง ๑ ที่ รวมทั้งจัดให้เทพแล้วก็นางสวรรค์นั่งเข้าคิวหน้ากระดานดังต่อไปนี้

แถวที่ ๑ จัดให้พระพรหมกับพระอินทร์นั่งด้านหน้า
แถวที่ ๒ มหาราชอีกทั้งสี่
แถวที่ ๓ เทพธิดา
แถวที่ ๔ นางสุชาดา นั่งด้านหน้าสาวพรหมจารี

- เตรียมการตะลอมพอก หรือยอดเทพเจ้า ๖ ยอด ที่สมมุติว่าเป็นพระพรหมมา พระอินทร์ (ท้าวสักกะ) ท้าวธตรฐ ท้าววิรุฬหก ท้าววิรูปักข์ ท้าวเวสวัณ มงกุฎเทวนารี ๔ รวมทั้งมงคลสวมหัวสาวพรหมจารี ใช้มงคลเส้นด้ายแบบมงคล ตัดจุก หรือใช้ดอกมะลิร้อยให้เป็นวงกลม เรียก มงคลดอกไม้ ให้ครบปริมาณเตาละ ๒ คน สมมุติว่าเป็นบริวารของนางสุชาดา

ศาสนพิธีการจัดหิ้งบูชา ๒ ที่ เป็น

-โต๊ะหมู่พุทธรูปหันหน้าไปทางทิศตะวันออก หรือทิศเหนือ ถ้าเกิดสถานที่ไม่ให้ มีไม้มหาโพธิ์ใส่กระถางตั้งไว้ข้างหลังพุทธรูป องค์ประกอบอื่นเสมือนการก่อตั้งโต๊ะหมู่ทั่วๆไป
-โต๊ะหมู่เทวรูป มีพรหม พระอิศวร พระนารายณ์ ฯลฯ แล้วแต่จะหาได้ พระฤาษี ๕ ตน ถ้าหากหายากก็จำเป็นต้องให้ได้ขั้นต่ำ ๑ ตน สมมุติเป็นฤาษีกไลยโกฏ มีของเซ่นสิ่งเดียวกัน ก่อตั้งอาสน์พระสงฆ์ทางซ้ายของโต๊ะบูชาพุทธรูปให้สูงขึ้นยิ่งกว่าพื้นที่สัปผู้ชายทายกทายิกา และก็ผู้เข้าร่วมพิธีการนั่ง

การแต่งกาย
ผู้ทำนาย นุ่งผ้าขาวโจงกระเบน ใส่เสื้อชั้นในชั้นนอกสีขาว แขนยาว มีผ้าสไบเฉียง ๑ ผืน หากมีครุยให้ใส่เสื้อเสื้อครุยแทนผ้าสไบเฉียง ส่วนทวยเทพก็แต่งตัวเช่นเดียวกับคนพยากรณ์

เทวนารี ควรที่จะทำการเลือกสตรีสาวรูปงาม นุ่งผ้าจีบ คลุมผ้าสไบเฉียง ใส่มงกุฎนางสุชาดาแล้วก็สาวพรหมจารี แต่งชุดขาวอีกทั้งชุด นุ่งผ้าจีบ คลุมผ้าสไบเฉียง โดยนางสุชาดาต้องเป็นหญิงที่มีผัวแล้ว แต่ว่าสาวพรหมจารีต้องเป็นเด็กสาวที่ยังไม่มีเมนส์ หรือสตรีที่ยังไม่เคยจำต้องร่วมรัก และก็จำเป็นต้องไหว้พระเป็นรวมทั้งรับศีลได้ แม้กระนั้นจะพบว่าปัจจุบันนี้ ความครัดเคร่งในประเด็นการแต่งตัวได้ลดลง ด้วยเหตุว่าสถานการณ์ทางเศรษฐกิจ ผู้เข้าร่วมพิธีการก็เลยแต่งตัวงามตามแฟชั่นแทนก็มี

พระปริตรใช้สวดมนตร์ในพิธีการ ดังเช่น เจ็ดตำนาน พระธรรมกัปปวัตนสูตร และก็มหาสมยสูตร เจ็ดตำนานกับพระธรรมกัปปวัตนสูตรใช้สวดมนตร์ก่อนประกอบพิธีกวน มหาสมยสูตรสวดมนตร์เมื่อกำลังกวน พิณพาทย์และก็ฆ้องชัย พิณพาทย์ร้องเพลงครั้งก่อนเจริญพระพุทธมนต์แล เมื่อจบแล้ว เมื่อสวมตะลอมพอกหรือสวมยอดมงกุฎแลมงคล เมื่อสงฆ์พรมน้ำมนต์ เมื่อออกเวียนขวารอบโรงพิธีการ และก็เมื่อเทนมหรือเครื่องกวนลงในกระทะ ฆ้องชัยตีเมื่อประกาศชักชวนทวยเทพเทวดา เมื่อสงฆ์สวดมนต์ไหว้พระจบทุกๆบท เมื่อสวมตะลอมพอกมงกุฎแลมงคล แล้วก็เมื่อนางสุชาดาเทนมรวมทั้งเครื่องกวนลงในกระทะ

ระบุพิธีการในอดีตกาลจะประกอบพิธี ๒ วัน เป็น

พิธีการเวลาเย็น มีการสวดมนตร์พระพุทธมนต์ (สวดมนต์ไหว้พระเย็น) ในวันขึ้น ๑๓ เย็น เดือน ๖ ภิกษุเจริญพระพุทธมนต์เจ็ดตำนานรวมทั้งพระธรรมฯ

พิธีการรุ่งอรุณ วันขึ้น ๑๔ เย็น เดือน ๖ ก่อนหน้าใกล้จะถึงเวลากวน จะมีพิธีการพราหมณ์แล้วก็พิธีการพระสงฆ์รวมกัน รวมทั้งจะกระทำการกวนกระทั่งเสร็จ ในเรื่องที่มีการกวนมากมายหลายกระทะ เพียงพอเช้าวันขึ้น ๑๕ เย็น เดือน ๖ จัดมอบเป็นพุทธบูชาและก็มอบให้ภิกษุ
ในขณะนี้นิยมทำเสร็จด้านในวันเดียวเป็นวันขึ้น ๑๔ เย็น เดือน ๖ เช้าตรู่จะมีการเจริญพระพุทธมนต์ รวมทั้งพิธีการต่างๆอีกทั้งพิธีการพราหมณ์และก็พุทธ ต่อจากนั้นก็จะประกอบพิธีกวนไปกระทั่งเสร็จ ซึ่งบางทีอาจสำเร็จในค่ำคืน พอเพียงรุ่งอรุณวันขึ้น ๑๕ เย็น เดือน ๖ ก็จะประกอบพิธีมอบเป็นพุทธบูชา มอบให้พระภิกษุรวมทั้งแบ่งแก่ผู้ร่วมพิธีการหรือคนทั่วๆไป
สาระ

ขนบธรรมเนียมกวนข้าวทิพย์จะเสร็จได้จำเป็นต้องอาศัยความนับถือความเชื่อถือที่ยังมีอยู่ของประชากรทั่วๆไป และก็หัวหน้าในชุมชนที่จะร่วมมือกันรักษาจารีตนี้ไว้ ด้วยเหตุว่าจำเป็นต้องใช้ความร่วมแรงร่วมมือพร้อมใจของพสกนิกรเยอะมาก สำหรับในการจัดแจง การจัดหาเครื่องมือสำหรับเพื่อการกวน แรงงานสำหรับเพื่อการกวน แล้วก็การเตรียมตัว โดยเฉพาะเงินที่ใช้เพื่อการจัดซื้อหาข้าวของต่างๆจำนวนมาก ด้วยเหตุผลข้างต้นในตอนนี้บางวัด บางท้องที่ก็เลยเลิกขนบธรรมเนียมกวนข้าวทิพย์นี้ไป เนื่องจากขาดความพร้อมเพรียงในประเด็นต่างๆ

อ้างอิง:
สถานที่ท่องเที่ยวในประเทศไทย: https://www.lovethailand.org/travel/th/
ที่เที่ยวกรุงเทพ ที่เที่ยวกาญจบุรี ที่เที่ยวยะลา ที่เที่ยวปัตตานี ที่เที่ยนราธิวาส
ประเพณีไทย ประเพณีภาคเหนือ ประเพณีภาคกลาง ประเพณีภาคใต้
อาหารภาคเหนือ ประเทศไทย