ประวัติความเป็นมา  

นายแพทย์แซมมวล เรโนลด์ เฮาส์ เมื่อครั้งไปเฝ้าพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ขณะทรงพระผนวช ประทับ ณ พระตำหนักปั้นหย่า วัดบวรนิเวศวิหาร ได้บันทึกสิ่งที่เขาประทับใจในพระวิริยะอุตสาหะด้านดาราศาสตร์ ซึ่งพระองค์ทรงศึกษาจากตำราต่างประเทศอย่างจริงจังไว้ว่า ข้าพเจ้าได้เหลียวไม้มองรอบๆห้อง “พจนานุกรมเวบสเตอร์” ตั้งอยู่เคียงกันบนชั้นที่โต๊ะเขียนหนังสือ ยังมีดาราศาสตร์และการเดินเรือวางอยู่ด้วย ส่วนข้างบนอีกโต๊ะหนึ่งมีแผนผัง “อุปราคา” (อุปราคา คือ ปรากฏการณ์ทางดาราศาสตร์ เกิดขึ้นเมื่อวัตถุท้องฟ้าหนึ่ง เช่น ดาวเคราะห์หรือดาวบริวารมาอยู่ระหว่างต้นกำเนิดแสง (เช่น ดวงอาทิตย์) กับอีกวัตถุหนึ่ง) ที่จะเกิดขึ้นครั้งต่อไปมีรายการคำนวณเขียนไว้ด้วยดินสอ 

พระราช อัชฌาสัยนี้มาตั้งแต่ทรงพระเยาว์ เช่น โปรดการสังเกต ซึ่งเป็นสำคัญของนักวิทยาศาสตร์ ทรงย้อนความหลังในประกาศเรื่องดาวหาง ซึ่งกลับมาปรากฏให้เห็นได้อีก ว่า “ดาวหางดวงนี้ ทรงจำได้ว่าได้เคยมีมาแต่ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ครั้งหนึ่งแล้ว ดาวอย่างนี้เป็นของสัญจรไปนานหลายปีแล้วก็กลับมาได้เห็นในประเทศข้านี้อีก” และยังส่งให้คำอธิบายเพิ่มเติมเมื่อมีดาวหางดวงใหม่มาอีกว่า “ดาวหางจะมีมาปีไร มนุษย์ที่มีความรู้ เขาคำนวณดูรู้เรื่องก่อนแล้ว เหมือนกับทายสุริยุปราคา จันทรุปราคา”

การซึ่งเอาพระราชหฤทัยใส่ด้านดาราศาสตร์นี้ เมื่อเสด็จไปทรงเยี่ยมราษฎรในหัวเมือง จึงโปรดให้สร้างหอดูดาวไว้ ณ พระราชวังต่างๆขึ้นเกือบทุกแห่ง 

พระราชอัจฉริยะภาพทางดาราศาสตร์ครั้งสำคัญ ที่ปรากฏไปในนานาอารยประเทศ คือ การทรงคำนวณการเกิดสุริยุปราคาไว้ล่วงหน้าอย่างแม่นยำว่า “จะเห็นได้ชัดที่ ตำบลหว้ากอประจวบคีรีขันธ์ ในวันที่ 18 สิงหาคม พุทธศักราช 2411” ดังความในจดหมายเหตุเสด็จหว้ากอบันทึกว่า ได้เสด็จฯออกทอดพระเนตรสุริยุปราคาด้วยกล้องใหญ่น้อย เมื่อถึงเวลาที่ทรงคำนวณไว้ คือ “5 โมง 36 นาที 20 วินาที สุริยุปะราคา ก็จับหมดดวงท้องฟ้ามืดเหมือนเวลาพลบค่ำ ผู้คนมองหน้ากันไม่เห็น”

เซอร์แฮรี่ ออด ผู้สำเร็จราชการเมืองสิงคโปร์ ซึ่งโปรดให้เชิญมาร่วมดูสุริยุปราคาครั้งนั้นได้บันทึกเหตุการณ์ชื่นชมไว้เช่นกันว่า “ทรงคำนวณเวลาได้อย่างถูกต้องแน่นอนและพระองค์ทรงพอพระราชหฤทัยเป็นอย่างยิ่ง” 

ด้วยพระอัจฉริยะภาพทางดาราศาสตร์ในครั้งนั้นพุทธศักราช 2525 ทางราชการได้ถวายพระราชสมัญญาให้ทรงเป็นพระบิดาแห่งวิทยาศาสตร์ไทย และให้วันที่ 18 สิงหาคมของทุกปีเป็นวันวิทยาศาสตร์แห่งชาติ

เนื้อหานี้ทางทีมงาน นิวดีไลท์ ได้แกะมาจาก คลิปวิดีโอจาก : สำนักงานเสริมสร้างเอกลักษณ์ของชาติ สำนักงานปลัดสำนักนายกรัฐมนตรี ตอน พระอัจฉริยะทางดาราศาสตร์ ในแหล่งเรียนรู้ ของ www.trueplookpanya.com หากผิดพลาดประการใดต้องกราบขออภัยด้วยค่ะ