กระทกรก..สมุนไพรใกล้ตัวที่มีประโยชน์

ชื่อวิทยาศาสตร์: Passiflora foeida L.

ชื่อสามัญ :Red fruit passionflower,Stinking Passion Flower

วงศ์ :PASSIFLORACEAE

สกุล :Passiflora L.

ชื่อพื้นเมือง : กระโปรงทอง (ใต้) ละพุบาบี (มลายู-นราธิวาส-ปัตตานี) เครือขนตาช้าง (ศรีสะเกษ) ตำลึงฝรั่ง (ชลบุรี) เถาสิงโต เถาเงาะ (ชัยนาท) ผักแคบฝรั่ง (เหนือ) หญ้ารกช้าง (พังงา) ผักขี้หิด หญ้าถลกบาต รก เล่งจูก้วย เล้งทุงจู (จีน)

ลักษณะทั่วไป

          ต้นไม้ เป็นเถาเลื้อยเนื้ออ่อน อายุฤดูเดียวหรือหลายปี มีระบบรากแก้ว มีมือเกาะและเลื้อยพัน ต้นไม้อื่น ๆ หรือต้องอิงอาศัย ยาวมากกว่า 5 ม. มีขนอ่อนสีขาวคลุมทั่วต้นผิวเครือสีเขียวมีขนคลุมเช่นกัน

          ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปใบมองดูคล้ายใบตำลึงโดยมีแผ่นใบเว้าเป็น 3 แฉก ต่างกันมากที่มีขนสีขาวนุ่มทั่วใบ และใบไม่เป็นมัน ใบอ่อน สีเขียวอ่อน ใบแก่ สีเขียวเข้มและเหลืองก่อนร่วงหล่นโคนใบเว้ารูปหัวใจ ปลายแฉก 3 แฉก สองแฉกลางอาจแหลมหรือมน ส่วนแฉกปลายแหลม เป็นรูปใบที่สวยงาม เส้นแขนงใบแยกจากจุดเดียวกัน 5 เส้น โดยมีเส้นที่1 - 2 และ 4 - 5 เป็นเส้นแขนงใบแฉกล่างสองแฉก เส้นที่ 3 เป็นเส้นกลางใบหลัก ปลายเส้นจรดปลายแหลมของใบ เส้นแขนงใบย่อยแบบขั้นบันได เป็นระเบียบสวยงามดีปลายเส้นไม่จรดขอบใบ เส้นใบทั้งหมดเห็นได้ชัดเจนทั้งสองด้าน ขอบใบหยักเป็นคลื่นเล็กน้อยมีขนสั้นคลุม ก้านใบมีขนอ่อนคลุม ยาว 3 - 6 ซม. โคนก้านใบมีหูใบเล็ก ๆ ติดอยู่ มือเกาะปลายม้วนแน่นยาว 4 - 6 ซม. ใบเหม็นเขียวแรง

          ดอก ดอกเดี่ยว ตามง่ามใบ ขนาดดอก 2.5 - 3.5 ซม. กลีบรองกลีบดอกมีลักษณะเป็นร่างแหสีเขียว 3 กลีบ กลีบดอกชั้นนอก สีขาว จำนวน 8 - 10 กลีบปลายมน กลีบไม่เรียบนัก มีกะบังรอบเป็นเส้นฝอยสีขาวโคนสีม่วงเรียงกันเป็นรัศมีจำนวนมาก ดอก สีขาว เกสรผู้มี 5 อัน ออกเป็นรัศมี อับละอองเกสรผู้สีเหลือง และเกสรเมีย 3 อัน สีเขียวอ่อน ทับซ้อนอยู่เหนือเกสรผู้

          ผล ผลค่อนข้างกลม ขนาด 2 - 4 ซม. กลีบเลี้ยงเจริญเป็นร่างแหคล้ายมีขนคลุมผล เมื่ออ่อนสีเขียว ผลแก่ เมื่อสุกแล้วเปลี่ยนเป็นสีเหลืองอมส้ม แก่จะแตกออกเป็นสามซีก เมล็ดมีเนื้อหุ้มหลายเมล็ดลักษณะคล้ายเมล็ดแมงลักแช่น้ำรสหวานปะแล่ม ๆ ทุกส่วนของพืชนี้เมื่อขยี้หรือทำให้ช้ำ จะมีกลิ่นเหม็นเขียว

ระยะเวลาในการออกดอกและเป็นผล ออกดอกตลอดปี

การขยายพันธุ์ ใช้เมล็ดหรือปักชำเถา

          ประโยชน์ทางด้านอาหาร กระทกรก สามารถใช้ประโยชน์ได้เกือบทั้งหมดตั้งแต่ราก ลำต้นเถาเลื้อย  ยอดกระทกรก ใช้เป็นผักสด โดยลวกจิ้มกับน้ำพริกและใช้แกงเลียง ผลกระทกรก ใช้กินเมล็ดโดยใส่เกลือเล็กน้อย ตักทานรสเปรียวอมเค็ม อร่อยมาก

          ประโยชน์ทางด้านสมุนไพร  เนื้อไม้กระทกรก เป็นยาควบคุมธาตุ ที่ใช้ประโยชน์ในการถอนพิษเบื่อเมาได้ทุกชนิด นอกจากนั้นยังใช้รักษาบาดแผล  ราก ใช้ต้มน้ำดื่มแก้ไอ แก้กามโรคได้  ส่วนใบตำให้ละเอียดแล้วคั้นเอาน้ำดื่มเป็นยาเบื่อ  เพื่อขับพยาธิ  ดอกทานใช้ขับเสมหะ แก้ไอ ส่วนลูกกระทกรก ส่วนลูกกระทกรกท่านบอกว่าสามารถใช้แก้ปวด นอกจากนั้นยังมีประโยชน์อีกมาก