พระราชวังหลวงหรือพระราชวังโบราณ
เป็นที่ประทับของพระมหากษัตริย์ในสมัยกรุงศรีอยุธยา แต่เดิมอยู่ในบริเวณที่เป็นวัดพระศรีสรรเพชญ์ ต่อมาเมื่อถึงสมัยพระบรมไตรโลกนาถ พ.ศ.1991 โปรดให้ย้ายพระราชวังขึ้นไปสร้างใหม่ ทางเหนือริมแม่น้ำลพบุรี และอุทิศพระราชวังให้เป็นวัดพระศรีสรรเพชญ์สำหรับประกอบพระราชพิธีต่างๆ ของพระมหากษัตริย์ มีลักษณะแผนแบ่งออกเป็น3 ส่วน คือ1.เขตพระราชฐานชั้นนอก2.เขตพระราชฐานชั้ยกลาง3.เขตพระราชฐานชั้นใน ประกอบด้วยพระที่นั่งต่างๆ คือ
- พระที่นั่งสุริยาสน์อมรินทร์ สมเด็จพระนารายณ์ฯ โปรดให้สร้างบนพระที่นั่งเบญจรัตนปราสาท ซึ่งสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถโปรดให้สร้างขึ้นเดิมเรียกว่า “พระที่นั่งสุริยามรินทร์” ต่อมาสมเด็จพระเจ้าบรมโกศได้แปลงชื่อเป็น “พระที่นั่งสุริยาสน์อมรินทร์”
2.พระที่นั่งสรรเพชญ์ปราสาท สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ โปรดให้สร้างขึ้นเป็นที่ประทับในการออกว่าราชการและรับแขกเมือง
- พระที่นั่งวิหารสมเด็จ สมเด็จพระเจ้าปราสาททองทรงโปรดให้สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2186 ตรงพระที่นั่งมังคลาพิเษกซึ่งสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงสร้างแล้วถูกเพลิงไหม้ไป
- พระที่นั่งจักรวรรดิไพชยนต์ สมเด็จพระเจ้าปราสาททองโปรดให้สร้างเมื่อ พ.ศ. 2175 พระราชนามว่า “พระที่นั่งศิริยโสธรมหาพิมานบรรยงค์” ใช้เป็นที่ประทับทอดพระเนตรการฝึกทหาร ประลองอาวุธและขบวนแห่ทางสถลมารค
- พระที่นั่งบรรยงค์รัตนาสน์ หรือ “พระที่นั่งท้ายสระ” สมเด็จพระเพทราชโปรดให้สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ 2231 เพื่อเป็นที่ประทับฝ่ยใน
- พระที่นั่งตรีมุข ไม่ปรากฏว่าสร้างในรัชกาลใด เมื่อปี พ.ศ. 2451 พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดให้สร้างพลับพลาขึ้นบริเวณที่สร้างพระที่นั่งตรีมุขเดิมเพื่อประกอบพิธีบวงสรวงอดีตบุรพกษัตริย์กรุงศรีอยุธยา เมื่อพระองค์ครองราชย์ครบ 40 ปี
- พระที่นั่งทรงปืน ไม่ปรากฏว่าสร้างในรัชกาลใดเมื่อสมเด็จพระเพทราชทรงสร้างพระที่นั่งบรรยงค์รัตนาสน์ โปรดให้ทำพระที่นั่งทรงปืนเป็นท้องพระโรงเสด็จออกขุนนาง
บริเวณพระราชวังมีพระที่นั่งที่สำคัญดังนี้
พระที่นั่งวิหารสมเด็จ ตั้งอยู่ตอนใต้สุดเป็นปราสาทยอดปรางค์ มีมุขหน้าหลังยาวแต่มุขข้างสั้น มีกำแพงแก้วล้อม 2 ด้าน ตามพงศาวดารกล่าวว่า สมเด็จพระเจ้าปราสาท ทอง ทรงโปรดฯ ให้สร้างเมื่อพ.ศ.2186 เพื่อแทนพระที่นั่งมังคลาภิเษกที่ถูกฟ้าผ่าไฟไหม้ ชาวบ้านเรียกว่า “ปราสาททอง” เนื่องจากเป็นปราสาทปิดทององค์แรกที่สร้างขึ้นสำหรับประกอบพระราชพิธีสำคัญต่าง ๆ
พระที่นั่งสรรเพชญปราสาท เป็นปราสาทยอดปรางค์ตั้งอยู่ตรงกลางสร้างแบบเดียวกับพระที่นั่งวิหารสมเด็จมีมุขยื่นออกมาเพื่อเสด็จออกรับแขกเมือง มีโรงช้างเผือกกระหนาบอยู่สองข้าง
พระที่นั่งสุริยาสน์อมรินทร์ เป็นปราสาทจตุรมุขก่อด้วยศิลาแลง อยู่ติดกำแพงริมแม่น้ำ เดิมชื่อ”พระที่นั่งสริยามรินทร์” ต่อมาเปลื่ยนเป็นชื่อนี้ เพื่อให้คล้องกับชื่อ”พระที่นั่งสรรเพชญ์ปราสาท” ก่อสร้างเป็นปราสาทจตุรมุขยกพื้นสูงกว่าพระที่นั่งองค์อื่น ใช้เ้ป็นที่สำหรับประทับทอดพระเนตร ขบวนแห่ทางน้ำ
พระที่นั่งจักรวรรดิไพชยนต์ สมเด็จพระเจ้าปราสาททองทรงสร้างเมื่อ พ.ศ.2175พระราชทานนามว่า “พระที่นั่งศิริยโสธรมหาพิมานบรรยงค์” คล้ายปราสาทที่นครธม ต่อมาเปลี่ยนเป็น “พระที่นั่งจักรวรรติไพชยนต์” ลักษณะเป็นปราสาทตรีมุขตั้งอยู่บน กำแพงชั้นในหน้าพระราชวังเป็นที่สำหรับทอดพระเนตรกระบวนแห่และฝึกซ้อมทหารเหมือนพระที่นั่งพุทไธสวรรย์ที่พระบรมมหาราชวังกรุงเทพมหานคร
พระที่นั่งตรีมุข อยู่ข้างหลังพระที่นั่งสรรเพชญปราสาทไม่ปรากฎปีที่สร้างเข้าใจว่าเดิมเป็นพระที่นั่งฝ่ายในและเป็นที่ประทับในอุทยานฯ
พระที่นั่งบรรยงก์รัตนาสน์ (พระที่นั่งท้ายสระ) เป็นปราสาทจตุรมุขตั้งอยู่บนเกาะกลางสระน้ำ สมเด็จพระเพทราชาโปรดฯ ให้สร้างขึ้นเป็นที่ประทับสำราญพระราชหฤทัยเมื่อ พ.ศ.2233 และได้เสด็จประทับตลอดรัชกาลมีพระแท่นสำหรับทอดพระเนตรปลาที่ทรงเลี้ยงไว้สระนั้นด้วย
พระที่นั่งทรงปืน อยู่ริมสระด้านตะวันตก ใกล้พระที่นั่งบรรยงค์รัตนาสน์ น่าจะใช้เป็นที่ฝึกซ้อมเพลงอาวุธและในสมัยพระเพทราชาทรงใช้เป็นที่เสด็จออกขุนนาง
ขอขอบคุณ ayutthaya.mots.go.th