ราชวงศ์กัมพูชา

ความสัมพันธ์ไทยกับเขมร  การเกี่ยวข้องสายเลือด

          สมัยรัชกาลที่ 5 ได้มีหม่อมเจ้าหญิงพระองค์หนึ่ง  เป็นผู้เชื่อมโยงความสัมพันธ์ทางสายโลหิตระหว่างเชื้อพระวงศ์เจ้ากรุงสยาม  กับเจ้าครองนครเขมร   คือหม่อม เจ้าหญิงฉวีวาด    ไม่ถูกกันกับ รัชกาลที่ 5 ในสมัยเด็กเคยขัดพระบาท รัชกาลที่ 5 ล้มจบบาทเจ็บ เจ้าหญิงฉวีวาด  มีฉายา ว่า ลูกเจ้าปลอม จากการที่ รัชกาลที่ 4 ทรงรักดังลูกสาว 

            หม่อมเจ้าหญิงฉวีวาด  เป็นพระธิดาของพระองค์เจ้าปราโมช กรมขุนวรจักรธรานุภาพ  (โอรสของรัชกาลที่ 2  ท่านเป็นต้นราชสกุล ปราโมช)   กับมารดา คือ หม่อมราชวงศ์ดวงใจ  ปราโมช

           หม่อมเจ้าหญิงฉวีวาด นั้น  เดิมท่านหมั้นกับ พระองค์เจ้าคัคณางคยุคล ซึ่งเป็นพระเจ้าลูกเธอในรัชกาลที่ 4   แต่เนื่องจากพระองค์เจ้าคัคณางคยุคล มีหม่อมอยู่ในวังแล้ว คือ หม่อมสุ่น  เป็นเหตุให้หม่อมเจ้าหญิงฉวีวาดไม่พอพระทัย  ขอยกเลิกการหมั้นนั้น 

            ต่อมา หม่อมเจ้าหญิงฉวีวาด ได้สมรสกับพระราชโอรสในสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว  ทรงพระนามว่า พระองค์เจ้าเฉลิมลักษณวงศ์  ซึ่งเป็น พระอนุชาของกรมพระราชวังบวรวิชัยชาญ  และกรมพระราชวังบวรวิชัยชาญนี้ได้มีเรื่องราวบันทึกไว้   ในคราวเรื่องกบฏวังหน้า  และต่อเนื่องไปยังหม่อมเจ้าหญิงฉวีวาดต้องพลัดถิ่นฐานสยามประเทศ  ไปพำนักพักยังนครเขมร  ก่อเกิดสายสัมพันธ์ ในกาลต่อมา

กบฎวังหน้า ครั้งที่ 2 (พ.ศ. 2417)

           มีบันทึกไว้ว่า เมื่อรัชกาลที่ 5 ทรงเจริญพระชนมายุได้ 23 พรรษา หลังจากที่เสด็จกลับจากชวา เกิดการวางเพลิงระเบิดขึ้นในวังหลวง

 ก่อนเกิดเหตุการณ์ไฟไหม้นั้น มีข่าวปล่อยว่าจะมีการลอบปลงพระชนม์กรมพระราชวังบวรวิชัยชาญ ทำให้เกิดความระแวงกันขึ้นระหว่างวังหลวงกับวังหน้า และเมื่อหลังเหตุระเบิดไฟไหม้ที่ตึกดินในวังหลวง  มีการสอบสวนหาสาเหตุการระเบิด โดยเจ้านายในวังหลวง

          กรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ ซึ่งเป็นผู้ที่เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ ผู้สำเร็จราชการแต่งตั้ง  ให้การสนับสนุน  เป็นผู้มีอำนาจและกำลังทหารและอาวุธยุทธภัณฑ์ อยู่ในวังหน้า จึงเกรงภัยที่อาจถูกกล่าวหาว่าเป็นผู้อยู่เบื้องหลังเหตุระเบิด  ได้หลบหนีออกจากวังหน้า ตรงไปที่สถานกงสุลอังกฤษ  มีท่านกงสุล คือนายทอมัส  นอกซ์    เมื่อจุลศักราช 1236 (พ.ศ. 2417)  และได้ทรงพักอยู่ที่สถานกงสุลอังกฤษนานถึง 2 อาทิตย์ 

สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์  ได้ไปเชิญเสด็จกรมพระราชวังบวรฯ ออกจากสถานกงสุลอังกฤษ

เหตุการณ์หลังเกิดระเบิด

           กล่าวถึง หม่อมเจ้าหญิงฉวีวาด  ในวันรุ่งขึ้นหลังเกิดเหตุการณ์ระเบิดไฟไหม้ตึกเก็บดินดำวังหลวงนั้น  หม่อมเจ้าหญิงฉวีวาด ได้ขนทรัพย์สมบัติส่วนตัว  และคณะละครหลวง ของเจ้าจอมมารดาอำภา  ทั้งตัวรำ  เครื่องละครและดนตรีปี่พาทย์ต่าง ๆ   รวมเป็นคนหลายสิบคน   จ้างเรือสำเภาล่องลงตามแม่น้ำเจ้าพระยา ออกจากแผ่นดินสยาม  ผ่านเสาหินทางทิศใต้ที่ปักอยู่  ก่อนถึงพระประแดง มุ่งหน้าตรงไปยังเมืองเขมร

          ฝ่ายรัฐบาลกรุงสยามได้ส่งทหารลงเรือกลไฟ แล่นไล่ตามจับเรือสำเภาของหม่อมเจ้าหญิงฉวีวาด  เผอิญเรือกลไฟของรัฐบาลเกิดชำรุดเสียหาย จักรหัก  ต้องจอดทอดสมออยู่กลางน้ำ  เรือสำเภาของหม่อมเจ้าหญิงฉวีวาดจึงชักใบแล่นเรือ  เดินทางสู่เขมรได้อย่างปลอดภัย

          ขณะนั้น สมเด็จพระนโรดมพรหมบริรักษ์ (นักองด้วง ซึ่งประสูติและโตที่กรุงเทพฯ) เป็นเจ้าครองเขมร  และเป็นพระสหายของ หม่อมเจ้าหญิงฉวีวาด  ได้ต้อนรับและเชิญให้พำนักอยู่ที่นครเขมร

          หม่อมเจ้าหญิงฉวีวาดเข้าไปอยู่ในวังกับสมเด็จพระนโรดมนั้น มีคนในวังหน้าติดตามไปด้วยหลายคน เป็นเจ้านายวังหลวงคนหนึ่งคือหม่อมเจ้าหญิงปุก และลูกสาวคนรองของนายโรเบิร์ต น็อกส์  หม่อมเจ้าหญิงปุกประทับที่เมืองเขมรตลอดมาจนชรามาก และสิ้นชีพิตักษัยที่เมืองเขมรในรัชกาลที่ 7 

          หม่อมเจ้าหญิงฉวีวาดได้ช่วยฝึกการละครในวังเขมร   กระทั่งสมเด็จพระนโรดมฯ ได้แต่งตั้งหม่อมเจ้าหญิงฉวีวาด เป็นพระราชเทวี  มีพระราชบุตรด้วยกัน ๑ องค์ คือ"พระองค์เจ้าพานคุลี"

โทษทัณฑ์หลังออกจากกรุงสยาม

         การที่หม่อมเจ้าหญิงฉวีวาด  มีเหตุต้องหนีออกจากกำแพงวังนั้น ทางกรุงสยาม ถือว่าการที่ท่านออกนอกเขตวังโดยไม่ได้รับพระบรมราชานุญาตเป็นความผิด  ทั้งท่านยังเป็นพระบรมวงศานุวงศ์  การเสด็จออกจากพระนครเกินเสาหินที่ปักเป็นอาณาเขตกรุงเทพพระมหานครทั้งสี่ทิศโดยไม่ได้กราบถวายบังคมลา  ถือว่าเป็นกบฏ เมื่อตามจับตัวหม่อมเจ้าหญิงฉวีวาดไม่ได้  ตามอาญาต้องจับมารดา คือหม่อมราชวงศ์ดวงใจ   ปราโมช  และพี่น้อง  ไปลงโทษแทน  ให้คุมขังและริบราชบาตร ได้รับความลำบากอยู่หลายปี ถึงพ้นโทษได้กลับมาอยู่วัง

ชีวิตบั้นปลายของหม่อมเจ้าหญิงฯ

           จนสิ้นแผ่นดิน รัชกาลที่ 5  เข้าสู่รัชสมัย รัชกาลที่ ๖ ครองราชย์  หม่อมเจ้าหญิงฉวีวาดจึงได้กลับมากรุงสยาม  และบวชชีหลายปีจึงสึก  ใช้ชีวิตสงบ  ยามวัยชราได้ช่วยเลี้ยงหลานชาย คือ ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช ซึ่งเป็นลูกของน้องชาย (พระองค์เจ้าคำรบฯ)  อันเป็นที่มาที่ท่าน ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ กล่าวเล่าความถึงท่านป้าในแง่มุมต่าง ๆ 

           พระองค์เจ้าพานคุลีนี้เคยเข้ามาเยี่ยมท่านแม่ที่กรุงเทพฯ ครั้งหนึ่ง หลังจากที่ท่านป้าฉวีวาดกลับมาจากเมืองเขมรแล้วในรัชกาลที่ 6  และได้บวชชี  หลานๆ จึงเรียกท่านป้าฉวีวาดว่า “ท่านป้าแอหนัง” หรือ “ท่านยายแอหนัง” เพราะท่านเป็นนางเอกต้องระหกระเหินเหมือนนางบุษบาในเรื่องอิเหนา เมื่อนางบุษบาบวชชีก็มีชื่อว่า แอหนังติหลาอรสา หม่อมเจ้าหญิงฉวีวาดมีชีวิตบั้นปลายอยู่โดยสงบ  จนสิ้นชีพิตักษัย ด้วยวัย 80 ปี กว่า