ซิริอุส ดวงดาวที่ถูกลืม
บนฟากฟ้ายามค่ำคืนเราจะสามารถมองเห็นดวงดาวบางดวงมีแสงสว่างโดดเด่นกว่าดวงดาวดวงอื่นๆ ที่ดาดดื่นอยู่เต็มผืนฟ้าทางทิศตะวันออก....ในอดีตแสนเนิ่นนาน ดาวดวงนี้ได้มอบประโยชน์ให้กับผู้คนมานานนับพันปี แต่มาเดี๋ยวนี้ จะมีใครกี่คนทีรู้จักดวงดาวผู้หวังดี....ซิริอุส
ดาวซิริอุส (Sirius) มีชื่อเรียกอีกชื่อหนึ่งในภาษาไทยว่าดาวโจร เป็นดาวฤกษ์ที่สว่างที่สุดในตอนกลางคืนและสามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่าอยู่ใกล้ดวงอาทิตย์ของเรามากคือห่างไปประมาณ 8.6 ปีแสง
ดาวซิริอุสมีอายุเก่าแก่ราว200-300 ล้านปีแต่เดิมประกอบด้วยดาวสีน้ำเงินสว่างสองดวงดวงที่มีมวลมากกว่าคือซิริอุสบีเผาผลาญเชื้อเพลิงจนหมดและกลายเป็นดาวแดงยักษ์ ก่อนจะหดตัวลงและกลายเป็นดาวแคระขาวเช่นในปัจจุบันตั้งแต่เมื่อ120 ล้านปีที่แล้ว
Sirius เป็นกลุ่มดาวที่อยู่ทางท้องฟ้าซีกใต้ประกอบไปด้วยดาวฤกษ์อย่างน้อย8 ดวงประกอบกันเป็นรูปสุนัขโดยอยู่ทางทิศใต้ของนายพรานโอไรออน (Orion)โดยว่ากันว่าเป็นสุนัขล่าเนื้อ1 ใน2 ของโอไรออน (อีกตัวคือกลุ่มดาวสุนัขเล็กCanis Minor )
พระชาวอียิปต์โบราณได้เฝ้าสังเกตดูดาวซีรีอุสมาตั้งแต่3000 ปีก่อนคริสตกาลแล้วโดยในวันที่ดาวซีรีอุสขึ้นก่อนที่เราจะเห็นแสงแรกแห่งดวงอาทิตย์ยามเช้า ก็จะถือเป็นวันขึ้นปีใหม่ของชาวอียิปต์นั่นเองซึ่งชาวอียิปต์ได้เรียกซีรีอุสว่าเป็น "เจ้านายแห่งปี" (Mistress of year) และยังเชื่ออีกว่าการที่น้ำเอ่อล้นฝั่งแม่น้ำไนล์นั้นเกิดมาจากพลังของดาวซีรีอุสนี้ โดยในเวลาที่ดาวซีรีอุสขึ้นก่อนดวงอาทิตย์เล็กน้อย จะตรงกับเวลาที่น้ำในแม่น้ำไนล์เริ่มล้นฝั่งและเป็นจุดเริ่มต้นของการเตรียมพร้อมในฤดูกาลเพาะปลูก
คนสมัยก่อนอย่างเช่นโฮเมอร์ (Homer) และเฮเซียด (Hesiod) ได้บันทึกไว้ว่าดาวสุนัข (Dog Star ; อันหมายถึงดาวซีรีอุส) นั้นมีความเกี่ยวพันกับดวงอาทิตย์โดยในช่วงที่ดวงอาทิตย์เข้าสู่กลุ่มดาวนี้จะเป็นช่วงที่ร้อนที่สุดของฤดูร้อนทั้งนี้เนื่องจากเขามีความเชื่อว่าดาวซีรีอุสนี้จะช่วยเพิ่มพลังงานความร้อนให้แก่ดวงอาทิตย์และในช่วงที่ร้อนที่สุดนี้ก็จะถูกเรียกว่าวันสุนัข (Dog days) ด้วย
ส่วนชาวโพลินีเชียนใช้ในการระบุการเข้าสู่ฤดูหนาว ทั้งยังเป็นดาวสำคัญที่ใช้นำทางสำหรับการเดินทางในมหาสมุทรแปซิฟิก
"สามเหลี่ยมฤดูหนาว" (Winter Triangle) จะขึ้นในเวลาหัวค่ำของฤดูหนาว จะมีกลุ่มดาวสว่างอยู่ทางทิศตะวันออกได้แก่ กลุ่มดาวนายพรานกลุ่มดาวสุนัขใหญ่ และกลุ่มดาวสุนัขเล็ก ให้เราลากเส้นเชื่อมระหว่างดาวบีเทลจุส (Betelgeuse) ดาวสว่างสีแดงตรงหัวไหล่ของนายพรานไปยังดาวซิริอุส (Sirius)
ดาวฤกษ์สว่างที่สุดสีขาวตรงหัวสุนัขใหญ่และดาวโปรซีออน (Procyon) ดาวสว่างสีขาวตรงหัวสุนัขเล็ก จะได้รูปสามเหลี่ยมด้านเท่า นั่นแสดงว่าเราได้เริ่มเข้าสู่ฤดูหนาวแล้ว
การนำทางทางเรือ ในสมัยก่อนที่เทคโลยียังไม่ทันสมัยเท่าปัจจุบัน นักเดินเรือจะอาศัยการจดจำดวงดาวบนท้องฟ้าโดยทั้งหมดมี 57 ดวงโดยทำขึ้นมาเป็นปฏิทิน เพราะแต่ละดวงก็ขึ้นประจำที่ในแต่ละฤดูกาล และ 1 ใน 57 ดวงคือดาวซีริอุส
เราคงพึ่งดวงดาวบนฟากฟ้ามาเป็นเวลาหลายพันปี บรรพบุรษเราคงใช้เวลาแสนนานในการเก็บข้อมูลเพื่อบันทึกดวงดาวที่สำคัญแต่นั่นก็คงเต็มผืนฟ้า เพราะดาวแต่ละดวงก็ปรากฎไม่พร้อมกันขึ้นอยู่กับฤดูกาล ขึ้นอยู่กับเวลา ดาวซิริอุสก็เช่นกันช่วยให้คนยุคก่อนได้รู้ว่าถึงเวลาขึ้นปีใหม่ ฤดูหนาว ฤดูร้อน ฤดูน้ำหลาก แม้แต่ฤดูเพาะปลูก อีกทั้งยังช่วยนำทางให้แก่นักเดินเรือมาเนิ่นนาน
แต่ด้วยเทคโนโลยีที่ทันสมัย ดวงดาวหลายดวงที่เคยนำทางให้กับเราให้ได้ดำเนินชีวิตไปตามแบบแผนแห่งกาลเวลาก็เริ่มหมดความหมายลง อาจเป็นเพราะผู้เขียนเองมีความรักต่อดวงดาวบนผืนฟ้าอันกว้างใหญ่เป็นอนันต์ จึงรู้สึกว่าหากดวงดาวเหล่านั้นมีชีวิตจิตใจ มีความผูกพันกับเรามายาวนาน คงเสียใจกับการไม่เหลียวแลจากพวกเราที่ครั้งหนึ่งเคยได้พึ่งพิง........
คิดถึงซีริอุส....ดวงดาวผู้หวังดี..... แล้วพบกันใหม่ครับ....mata
ปล. หากเพื่อนอยากศึกษาดวงดาวเหมือนดูท้องฟ้าจำลองที่บ้าน ก็ลองใช้โปรแกรมนี้ดูนะครับ Stellarium ภาพที่ประกอบบทความนี้ก็ใช้โปรแกรมนี้ครับ
เขียนโดย พรชัย สังเวียนวงศ์ (mata)
ภาพประกอบโดย พรชัย สังเวียนวงศ์