ตุงแดง สัญลักษณ์ "แห่งความตาย"

ถ้าพูดถึง "ตุง" แล้ว หลายๆคนจะนึกถึงเอกลักษณ์แสดงความเป็นล้านนาได้เด่นชัด ได้อนุรักษ์สืบทอดกันป็นที่รู้จักและเห็นอยู่กันทั่วไป ตุงมีหลายชนิด มีหลายประเภทมีการถ่ายทอดวิธีการทำตุงจากคนท้องถิ่นสู่คนรุ่นหลังกันหลากหลาย แม้ว่ามีการนำตุงไปประดับตามอาคารบ้านเรือนตามสถานที่ต่างๆ เช่นโรงเรียม ห้องประชุมระดับชาติ เพื่อให้สวยงามและแสดงเป็นเอกลักษณ์ มากกว่าจะนำไปใช้ในชีวิตประจำวันก็ตาม แต่เป็นการสืบทอดเผยแพร่ตุงเป็นอย่างดี จนไม่ต้องห่วงว่าตุงจะสูญหายไป ตามกาลเวลา

แต่นอกจากตุงทั่วๆไปแล้ว ยังมีตุงอีกชนิดหนึ่งเกี่ยวข้องพิธีกรรมของคนล้านานั้นคือ "ตุงแดง"

รูปจาก: ประวัติตุงล้านนา, มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

ตุงแดง หมายถึง ตุงหรือธงที่มีสีแดงสด คล้ายสีเลือด ทำมาจากผ้ามีขนาดความยาว 2 - 3 วา ตุงแดงบางผืนยาว 20 วา เรามักเห็นตุงแดงปักตามข้างทางถนนโดยทั่วไป หลายคนอาจสงสัยว่า ปักตุงแดงไว้ทำไม? ตุงแดงใช้ในพิธีกรรมที่อุทิศไปให้กับคนที่ตายโหง เช่น ตายเพราะอุบัติเหตุทางรถยนต์ หรือถูกฆาตกรรม เมื่อตายไปญาติกลัวว่าจะกลายเป็นผีที่มีวิญญาณเร่ร่อน จึงอุทิศตุงแดงเพื่อให้ดวงวิญญาณผู้ตายเกาะขึ้นสวรรค์

เครื่องประกอบ พิธีกรรม พระอธิการรุ่งโรจน์ ชุติโรจโน เจ้าอาวาสวัดร้องเข็ม จ.แพร่ เล่าให้ฟังถึงพิธีกรรมการอุทิศตุงแดงว่า ในการอุทิศตุงแดงให้กับผู้ล่วงลับจะทานหลังจากเผาศพแล้ว 1 - 2 วัน หรือในช่วงที่ตั้งศพบำเพ็ญกุศลอยู่ มีเครื่องประพิธีกรรมดังนี้ ตุงแดง แขวนบนไม้รวก 1 อัน นำไปปักที่บริเวณที่ ที่คนนั้นตาย เพื่อให้ผู้ตายเกาะ หรือใช้เป็นบันไดไต่ขึ้นไปบนสวรรค์ เจดีย์ทรายกองใหญ่ 1 กอง เจดีย์กองน้อน 100 กอง พร้อมทั้งช่อหน้อยตุงชัย (ตุงขาวรูปสามเหลี่ยมอันเล็กๆ) เทียนสำหรับปักบนเจดีย์ทราย และด้ายสายสิญจน์ เครื่องอัฐบริขารต่างๆ เช่น อาหารคาวหวาน ข้าวสาร กล้วย อ้อย มะพร้าวเป็นต้น และไก่ขาว 1 ตัว

ขั้นตอนการทำมีวิธีดังนี้

นำเครื่องพิธีกรรมต่างๆ ไปบริเวณผู้เสียชีวิต ทำกองทราย กองใหญ่ 1 กอง กองเล็ก 100 กอง ปักเทียน ปักช่อหน้อยตุงชัย บนกองทราย ปักตุงแดงบริเวณคนนั้นเสียชีวิต พ่ออาจารย์ หรือ อาจารย์วัด กล่าวคำถวายตุงแดงและเครื่องอัฐบริขาร พระสงฆ์จำนวน 4 รูป หรือ 1 รูป ตามแต่เจ้าภาพนิมนต์สวด และประพรมน้ำมนต์ ทำ พิธีฝังไก่ขาว โดยขุดหลุมไกล้ๆ บริเวณตุงแดง นิมนต์พระสงฆ์กล่าวคำขอไถ่ถอนดวงวิญญาณผู้ตายให้ขึ้นสวรรค์หลุดพ้นจากการ เป็นวิญญาฯเร่ร่อน โดยได้นำไก่ขาวมาฝัง เพื่อขอไถ่วิญญาณ เป็นอันเสร็จพิธี

ถ้ามีตุงแดงเยอะแสดงว่า "ตายหมู่"