ใครทำอะไรผิดก็ต้องโดนคืนแบบเดียวกัน ‘ตาต่อตา ฟันต่อฟัน’ Lex Talionis

ใครทำอะไรผิดก็ต้องโดนคืนแบบเดียวกันคือเนื้อหาของ Lex Talionis หลัก ‘ตาต่อตา ฟันต่อฟัน’ แก่นปัญหาความย้อนแย้งของ Lex Talionis คือ หลักที่เรียกร้องให้ ‘เราทำซ้ำ กับสิ่งที่เราเพิ่งประณามว่าผิดไปในนามความยุติธรรม’

บางครั้ง Lex Talionis อาจช่วยป้องปรามอาชญากรรม แต่ในทางตรรกกะแล้วไม่อาจเอาสองเรื่องมาปนกันได้ สมมติถ้าสถิติบ่งชี้ว่า ‘รัฐสามารถป้องปรามอาชญากรรมได้มากขึ้นด้วยการลงโทษให้รุนแรงกว่าความผิดที่คนร้ายได้ทำไป เช่น ใครควักตาคนอื่นหนึ่งข้างต้องถูกควักตาสองข้าง มาตรการดังกล่าวเป็นการป้องปราม แต่ผิดหลัก Lex Talionis อย่างชัดเจนที่แต่เดิมถูกใช้เพื่อจำกัดให้คนล้างแค้นแบบไม่เกินเลย’

เรามักเชื่อว่า การทำร้าย การฆ่า หรือ การทำให้เสียหาย ไม่ควรถูกนับเป็นความผิด หากเราทำกับคนที่เป็นคนร้าย นักกฎหมายอย่าง Jeremy Waldron อธิบายว่า สามัญสำนึกนี้เกิดจากลำดับการให้เหตุผลที่สับสน กล่าวคือ โดยปกติลำดับการให้เหตุผลของเราคือ การกำหนดว่าใครคือ ‘คนร้าย’ ผ่านการดูว่าเขา ‘ทำผิด’ ดังนั้นสิ่งแรกที่เราต้องรู้คือ การกระทำใดบ้างที่นับเป็นความผิดหรือไม่ผิด แต่สามัญสำนึกที่กล่าวถึงนี้กลับเสนอสลับกัน คือ ใช้ความเป็นคนร้ายมาเป็นตัวตั้งต้นกำหนดว่าการกระทำใดที่เป็นความผิด หรือ ไม่ผิด (การกระทำที่ทำกับคนร้ายไม่นับเป็นความผิด)

โดยปกติแล้วหัวใจของความเป็นมนุษย์คือ ความสามารถในการให้เหตุผลว่าอะไรผิดชอบชั่วดี การก่ออาชญากรรมจึงเป็นการสะท้อนว่าคนขาดสิ่งนั้น ซึ่งหัวใจของ Lex Talionis คือ การทำสิ่งที่คนร้ายได้ทำไปกับตัวคนร้ายเอง เพื่อสั่งสอนให้เขารู้ว่าสิ่งที่ทำไปนั้นผิดและไม่ดีอย่างไร พูดให้ถึงที่สุดคือ การเติมเต็มให้กับผู้ที่ความเป็นมนุษย์บกพร่อง

นี่อาจเป็นเหตุผลที่หลายคนเห็นด้วยกับหลักคิดแบบตาต่อตาฟันต่อฟัน เพียงแต่ยังไม่มีใครเคยขุดเหตุผลที่ว่าออกมาอธิบายชัด ๆ แบบที่ Waldron ทำ ร่องรอยของเหตุผลนี้มีให้เห็นมากมาย เช่น คนอังกฤษโบราณสอนให้ลงโทษเด็กที่โกงในการเล่นเกม ด้วยการไม่อนุญาตให้เขาเข้าร่วมเกมพักหนึ่ง หรือ เล่นภายใต้กติกาที่เสียเปรียบคนอื่น เพื่อให้เด็กเข้าใจว่าการถูกกีดกันจากการแข่งขันที่เป็นธรรมนั้นแย่อย่างไร

Waldron ยังสรุปเพิ่มว่า ‘ตาต่อตา’ ไม่ได้หมายถึง เราต้องไปควักตาคนร้ายให้เท่ากับที่เขาไปควักคนอื่น บทลงโทษจึงไม่จำเป็นต้องทำซ้ำสิ่งที่เลวร้ายที่เหมือนกัน เพียงแต่ขอให้สามารถสั่งสอนสำนึกผิดชอบชั่วดีได้ตรงประเด็นและสาสม นั่นคือ เมื่อลงโทษไปแล้วคนร้ายที่เข้าใจอะไรยากก็จะเข้าใจว่าทำไมจึงไม่ควรทำแบบนี้