กุ้งฝอย สัตว์น้ำเศรษฐกิจสร้างรายได้พร้อมวิธีเพาะเลี้ยง

รู้จักกับกุ้งฝอย

กุ้งฝอยเป็นกุ้งน้ำจืดขนาดเล็กมีชื่อสามัญว่า Lanchester, s Freshwater Prawn และชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Macrobrachium lanchesteri ,de Man ลูกฝอยกุ้งขนาดเล็กมีลักษณะคล้ายลูกกุ้งก้ามกรามมาก แต่มีลักษณะเด่นที่สามารถแยกระหว่างลูกก้ามกรามและกุ้งฝอยได้คือ กรีของกุ้งฝอยมีลักษณะตรง ด้านบนมีฟันหยัก 4-7 ซี่ ด้านล่าง 1-2 ขณะที่กรีของกุ้งก้ามกรามมีลักษณะโค้งขึ้น มีฟันหยักด้านบน 12-15 ซี่ลูกกุ้งฝอยและกุ้งฝอยตัวเต็มวัยมีลักษณะลำตัวใส ซึ่งจะช่วยในการพรางตัว ป้องกันศัตรูธรรมชาติได้ดี ทั้งยังมีประสาทรับกลิ่น (กุ้งหาอาหารโดยใช้กลิ่นเป็นหลัก) มีขาเดิน 5 คู่ บริเวณด้านล่างของส่วนอก ขาเดินคู่ที่ 1 และ 2 บริเวณส่วนปลายจะมีลักษณะเป็นก้ามหนีบ โดยก้ามหนีบคู่ที่ 2 จะมีขนาดโตกว่าไว้สำหรับจับอาหารเข้าปาก บริเวณลำตัวมีลักษณะเป็นปล้อง ๆ มีทั้งหมด 6 ปล้อง บริเวณด้านล่างของปล้องที่ 1-5 จะมีขาว่ายน้ำ ปล้องละ 1 คู่ กุ้งฝอยไม่มีถุงลมช่วยในการลอยตัวเหมือนในปลา การเคลื่อนที่สามารถใช้ขาว่ายน้ำว่ายไปด้านหน้าหรือถอยหลัง งอตัวดีดออกไปในทิศทางต่าง ๆ กุ้งฝอยสามารถพบได้ทั่วไปในแหล่งน้ำจืดทั่วทุกภาคของประเทศไทย ชอบซ่อนตัวตามใต้ก้อนหิน หรือเกาะตามพรรณไม้น้ำ ชอบอาศัยอยู่ในน้ำนิ่งหรือน้ำไหลเอื่อย ๆ ที่มีลักษณะขุ่นมีระดับน้ำลึกไม่เกิน 1 เมตร มีอินทรียวัตถุทับถมกัน โดยกุ้งฝอยกินอาหารได้ทั้งพืชและสัตว์แต่ชอบกินของเน่าเปื่อยเป็นอาหาร ชอบออกหาอาหารเวลากลางคืนแต่สามารถกินอาหารในช่วงกลางวัน หากปริมาณออกซิเจนต่ำการกินอาหารจะลดลง

 

การผสมพันธุ์

กุ้งฝอยเพศเมียจะเริ่มมีไข่และผสมพันธุ์ได้เมื่ออายุ 60 วันขึ้นไป จะสร้างไข่เก็บไว้ในถุงเก็บไข่ กุ้งเพศผู้จะพยายามติดตามกุ้งเพศเมียตลอดเวลา หลังจากกุ้งเพศเมียลอกคราบภายใน 3-6 ชั่วโมง ขณะที่เปลือกของกุ้งเพศเมียยังอ่อนอยู่จะมีการผสมพันธุ์กัน โดยกุ้งเพศผู้จะปล่อยน้ำเชื้อที่อยู่ในถุงเก็บน้ำเชื้อที่อยู่บริเวณ โคนขาช่วงที่ 5 ปล่อยน้ำเชื้อในถุงเก็บน้ำเชื้อเพศเมียเพื่อผสมกับไข่ ไข่ที่ผสมแล้วจะเคลื่อนไปอยู่ในส่วนล่าง ของท้องบริเวณขาว่ายน้ำ กุ้งเพศเมียจะมัดโบกขาว่ายน้ำตลอดเวลาเพื่อให้ไข่ได้รับออกซิเจน แม่กุ้งฝอยขนาดยาวประมาณ 2-2.5 เซนติเมตร จะมีไข่ประมาณ 200-250 ฟอง หลังจากผสมพันธุ์แล้ว 3 วัน ไข่จะเปลี่ยนเป็นสีเขียวอ่อนและสีเหลือง ต่อมาอีก 7-9 วัน จะมองเห็นตัวอ่อนอย่างชัดเจน หลังจากนั้นไข่ในท้องแม่กุ้งฝอยจะเปลี่ยนเป็นสีเทาและฟักออกมาเป็นตัวเมื่ออายุ 21-25 วัน และตัวเต็มวัย 30-35 วัน 

 

รูปแบบการเลี้ยงกุ้งฝอย

ธรรมชาติของกุ้งฝอยจะชอบซ่อนตัวตามใต้ก้อนหิน หรือเกาะตามพรรณไม้น้ำ ชอบอาศัยอยู่ในน้ำนิ่งหรือน้ำไหลเอื่อย ๆ ที่มีลักษณะขุ่นมีระดับน้ำลึกไม่เกิน 1 เมตร แต่ในปัจจุบันเกษตรกรได้นำกุ้งฝอยมาทำการเพาะเลี้ยงในหลายรูปแบบ ไม่ว่าจะเป็นการเลี้ยงแบบบ่อดินและบ่อซีเมนต์ แต่ส่วนใหญ่จะเลือกเลี้ยงในบ่อซีเมนต์ที่สะดวกและดูแลได้ง่ายกว่าการเลี้ยงในกระชังเพาะฟักและกระชังอนุบาล

 

วิธีเลี้ยงกุ้งฝอยทำได้2วิธี

วิธีแรกคือปล่อยพ่อแม่พันธุ์ลงในบ่อเลี้ยงให้แพร่ขยายพันธุ์ในบ่อโดยตรง หรือวิธีที่สองปล่อยเฉพาะลูกกุ้งที่ได้จากการเพาะฟักลงเลี้ยงส่วนรูปแบบการเลี้ยงกุ้งฝอยมี2 แบบคือการเลี้ยงกุ้งฝอยในบ่อดินและการเลี้ยงกุ้งฝอยในกระชังในบ่อดิน และการเลี้ยงในบ่อซีเมนต์

 

การเตรียมอุปกรณ์ กระชังเพาะฟักและกระชังอนุบาล

อุปกรณ์ที่ใช้เช่น เครื่องสูบน้ำ เครื่องให้อากาศ กระชังอนุบาลและเลี้ยงกุ้งใช้กระชังสีฟ้าขนาด 1 x 1 x 6-8เมตร พร้อมอวนปิดด้านบนกระชังกันแมลงน้ำกระชังฟักไข่ใช้กระชังผ้าขาวหรือผ้าโอล่อนแก้วขนาด 1x1x1 ลบ.ม.ตะแกรงพลาสติกขนาดช่องตา 0.5 ซม. ขนาด 0.8×0.8×0.5 ลบ.ม.สำหรับใส่แม่พันธุ์กุ้ง

 

 

การเตรียมบ่อดิน

สูบน้ำออกจากบ่อโรยปูนขาว 60-120 กก./ไร่ ตากบ่อให้แห้งใช้เวลา 2-3 สัปดาห์ กั้นคอกล้อมรอบคันบ่อด้วยอวนสีฟ้าหรือตาข่ายตาละเอียดเพื่อป้องกันศัตรูธรรมชาติ เช่น ปลา กบ เขียดและแมลงน้ำเช่นตัวอ่อนแมลงปอมวนกรรเชียง จากนั้นเติมน้ำใส่บ่อสูง 40-50 ซม. กรองน้ำที่นำเข้าด้วยผ้ากรองตาถี่เพื่อป้องกันไข่ปลาและลูกปลาขนาดเล็กเล็ดลอดเข้าบ่อ ใส่ปุ๋ยมูลไก่อัตรา 60-120 กิโลกรัม/ไร่/สัปดาห์ ทิ้งไว้ 3-4 วันจนสีน้ำเริ่มเขียว เติมน้ำจนได้ระดับความสูงประมาณ 1 เมตร

 

 

วิธีการเพาะฟักลูกกุ้ง

รวบรวมและคัดเลือกแม่กุ้งไข่แก่สีเทาใส (ระยะมีตา) จากบ่อดิน กระชังหรือจากแหล่งน้ำธรรมชาติ จำนวน80-100 ตัว ใส่ในตะแกรงพลาสติกที่แขวนไว้ในกระชังฟักไข่ผ้าโอล่อนแก้วขนาด 1 x 1 x 1 ลบ.ม.ที่เตรียมไว้ในบ่อซีเมนต์หรือบ่อดิน ให้อาหารเม็ดสำเร็จรูประดับโปรตีน 35% แก่แม่กุ้งฝอย โดยใส่ในภาชนะรูปจานยกขอบสูงป้องกันอาหารตกลงในกระชังฟักไข่ แบ่งให้อาหาร 2 ครั้งเช้าและเย็น ประมาณ 3-5 วันไข่จะฟักออกเป็นตัวคัดแยกแม่กุ้งที่วางไข่แล้วออกไปรวบรวมลูกกุ้งที่มีอายุรุ่นเดียวกันหรืออายุที่แตกต่างไม่เกิน 3 วันไปไว้ในกระชังอนุบาลคอกที่กั้นด้วยอวนสีฟ้าหรือกระชังอวนสีฟ้าที่กางไว้ในบ่อดิน

 

 

การเลี้ยงกุ้งฝอยในบ่อดิน

ปล่อยพ่อแม่พันธุ์กุ้งฝอยในบ่อดินในอัตรา 25-50 ตัวต่อรางรางเมตรให้อาหารที่มีระดับโปรตรีน 35% ตามสูตรที่กล่าวไว้ในหน้าท้ายสุด ผลผลิต 20-30 กิโลกรัม/บ่อ 1 งาน / 3 เดือน หรือรายได้ประมาณ 6,000-9,000 บาท/บ่อ 1 งาน / 3 เดือน (ราคากุ้งฝอยกิโลกรัมละ 300 บาท)

 

นำพ่อแม่พันธุ์กุ้งฝอยที่มีอายุตั้งแต่สองเดือนครึ่งเป็นต้นไป ปล่อยแบบคละเพศและขนาด ในบ่อดินหรือกระชังในอัตรา 25-50 ตัวต่อตารางเมตรเพื่อให้แพร่ขยายพันธุ์ลูกกุ้งลงในบ่อเลี้ยงโดยตรงข้อดีคือจัดการง่าย แม่พันธุ์กุ้งสามารถผลิตลูกกุ้งได้ตลอดปี ข้อเสียคือได้ผลผลิตที่ค่อนข้างต่ำเนื่องจากขนาดของกุ้งที่แตกต่างกันมากอาจเกิดการกินกันเอง การแก้ไขต้องทยอยจับกุ้งออกอย่างสม่ำเสมอ วิธีที่สองจะนำเฉพาะลูกกุ้งที่ได้จากการเพาะฟัก อาจจะอนุบาลจนมีอายุ 1 เดือนลงเลี้ยง วิธีนี้จะมีการจัดการที่ยุ่งยากกว่าเนื่องจากต้องเพาะและอนุบาลลูกกุ้งจนถึงระยะกุ้งคว่ำ แต่จะมีผลผลิตที่ได้จะสูงกว่าวิธีแรก

 

 

การเลี้ยงกุ้งฝอยในบ่อซีเมนต์

รวบรวมกุ้งเพศเมียจากแหล่งน้ำธรรมชาติ จำนวนประมาณ 80-100 ตัว แล้วนำมาพักไว้ในกระชังอย่างน้อย 1 คืน คัดเลือกเฉพาะกุ้งเพศเมียที่มีไข่แก่ มองเห็นตาของลูกกุ้งในท้อง เพาะฟักในตะแกรงที่แขวนไว้ในกระชังผ้า ขนาด 1×1 เมตรในบ่อซีเมนต์ ให้อาหารสำเร็จรูปที่มีโปรตีน 33% ให้อาหารประมาณ 5% ของน้ำหนักตัว แบ่งให้ 2 ครั้ง เช้าและเย็น ประมาณ 3-4 วัน ไข่จะฟักออกมาเป็นตัว แยกแม่กุ้งออกจากกระชังแล้วคัดลูกกุ้งที่มีขนาดเดียวกันเพื่อสะดวกในการจัดการเพาะเลี้ยง นำลูกกุ้งที่ได้ไปอนุบาลในกระชังผ้าโอล่อนแก้วประมาณ 50,000 ตัวในบ่อขนาด 1×1 เมตร สัปดาห์แรกให้ไข่แดงต้มสุกเป็นอาหาร สัปดาห์ที่ 2-4 ใช้ไรน้ำจืดขนาดเล็กเป็นอาหาร จากนั้นจึงให้อาหารสำเร็จรูปชนิดผงเป็นอาหารที่มีโปรตีน 40% ให้อาหารในปริมาณ 10% ของน้ำหนักตัว ระยะนี้ต้องระมัดระวังขาข่ายไม่ให้อุดตัน ควรใช้แปรงขนาดเล็กขนอ่อนทำความสะอาดบ่อยครั้ง ใช้เวลาอนุบาลเป็นเวลา 1 เดือนจึงนำไปเลี้ยงในบ่อซีเมนต์ได้

 

การเตรียมบ่อซีเมนต์ ทำความสะอาดบ่อด้วยปูนขาว ตากทิ้งไว้ 2-3 สัปดาห์ กั้นคอกล้อมบ่อด้วยอวนพลาสติกสีฟ้าเพื่อป้องกันศัตรู เติมน้ำในบ่อโดยผ่านการกรองด้วยผ้าตาถี่ เพื่อป้งกันไข่ปลา และลูกปลาขนาดเล็ก ๆ เล็ดลอดลงไปในบ่อกุ้ง เติมน้ำสูงประมาณ 40-50 เซนติเมตร ใส่ปุ๋ยขี้ไก่อัตรา 60-120 กิโลกรัมต่อไร่ ทิ้งไว้ 3-4 วัน รอจนน้ำเริ่มสีเขียวจึงเติมน้ำจนได้ระดับ 1 เมตร จากนั้นจึงนำลูกกุ้งที่อนุบาลมาแล้วประมาณ 1 เดือนปล่อยลงในบ่อ อัตรา 30,000-50,000 ตัว เลี้ยงประมาณ 2 เดือนก็สามารถจับขายได้ มีอัตรารอด 80% ที่สำคัญการเลี้ยงในบ่อซีเมนต์ ควรช่วยการหายใจด้วยระบบการเติมออกซิเจนด้วย

 

การเพาะเลี้ยงกุ้งฝอย

รวบรวมและคัดเลือกแม่กุ้งไข่แก่สีเทาใส (ระยะมีตา) จากบ่อดิน กระชังหรือจากแหล่งน้ำธรรมชาติ จำนวน 80-100 ตัว ใส่ในตะแกรงพลาสติกที่แขวนไว้ในกระชังฟักไข่ผ้าโอล่อนแก้วขนาด 1x1x1 ลบ.ม. ที่เตรียมไว้ในบ่อซีเมนต์หรือบ่อดิน ให้อาหารเม็ดสำเร็จรูประดับโปรตีน 35% แก่แม่กุ้งฝอย โดยใส่ในภาชนะรูปจานยกของสูงป้องกันอาหารตกลงในกระชังฟักไข่ แบ่งให้อาหาร 2 ครั้งเช้าและเย็น ประมาณ 3-5 วันไข่จะฟักออกเป็นตัวคัดแยกแม่กุ้งที่วางไข่แล้วออกไป รวบรวมลูกกุ้งที่มีอายุรุ่นเดียวกันหรืออายุที่แตกต่างไม่เกิน 3 วันไปไว้ในกระชังอนุบาลคอกที่กั้นด้วยอวนสีฟ้า หรือกระชังอวนสีฟ้าที่กางไว้ในบ่อดิน

 

บ่อเลี้ยงกุ้งฝอยมีขนาดตั้งแต่ 1 งานถึง 1 ไร่ ควรเป็นบ่อที่สามารถถ่ายเทน้ำได้ดี ก่อนการเลี้ยง ควรตากบ่อให้แห้ง ถ้าเป็นบ่อเก่าให้ปรับสภาพโดยการใช้ปูนขาว 60 กิโลกรัมต่อไร่ จากนั้นเติมน้ำเข้าบ่อ ระดับน้ำลึก 30-40 ซ.ม. น้ำที่เติมควรกรองด้วยผ้าขาวตาถี่ (ผ้าโอล่อนแก้ว) เพื่อป้องกันไข่ปลาหรือลูกปลาที่จะหลุดรอดเข้าไป จากนั้นหว่านปุ๋ยมูลไก่ในอัตรา 60-90 กิโลกรัมต่อไร่ทิ้งไว้ 3-4 วัน น้ำจะกลายเป็นสีขาวให้เพิ่มระดับน้ำเป็น 1 เมตร นำลูกกุ้งอายุ 1 เดือนปล่อยในอัตรา .30-50 กรัม./1 ตารางเมตร ถ่ายเทน้ำออกในปริมาณ 20-30 เปอร์เซ็นต์ของน้ำในบ่อทุก 15 วัน ให้อาหารเม็ดสำเร็จรูปโปรตีน 35% หรือรำผสมปลาป่นในอัตรา 2:1 เพื่อลดต้นทุนค่าอาหาร ให้อาหารในอัตรา 10% ของน้ำหนักตัวกุ้ง

เลี้ยง 2-3 เดือน ก็จะสามารถทยอยจับกุ้งตัวโตขายได้ วิธีการจับสามารถทำได้โดยการดักลอบ ยกยอ การช้อนหรือลากอวน แต่วิธีการดักลอบโดยกำหนดขนาดของซี่ลอบและใช้ไฟล่อในเวลากลางคืน จะทำให้ได้กุ้งที่ไม่บอบช้ำและได้ขนาดใกล้เคียงกัน

 

ประโยชน์ของกุ้งฝอย คุณค่าทางโภชนาการ

ในกุ้งฝอยสด 100 กรัม ประกอบไปด้วยคุณค่าทางโภชนาการหลายชนิด อย่างเช่น

โปรตีน 15.8 กรัม (ประมาณ 60% ของน้ำหนักแห้ง)

คาร์โบไฮเดรต 1.0 กรัม

ไขมัน 1.2 กรัม

พลังงาน 78 แคลอรี่

เหล็ก 0.008 กรัม

ความชื้น 78.7 กรัม

แคลเซียม 9.2 กรัม

ฟอสฟอรัส 2.69 กรัม

 

แหล่งอ้างอิง

อาจารย์ ดร.บัญชา ทองมี คณะเทคโนโลยีการประมงและทรัพยากรทางน้ำ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ จังหวัดเชียงใหม่ ร่วมกับโครงการเครือข่าย สวทช.ภาคเหนือ, เอกสารประกอบการศึกอบรมเชิงปฏิบัติการ การเพาะเลี้ยงกุ้งฝอยในเชิงพาณิชน์อาจารย์ ดร.บัญชา ทองมี, การเพาะเลี้ยงกุ้งฝอยเชิงพาณิชน์ประวิทย์ สุรนีรนาท/ชีววิทยาเบื้องต้นของกุ้งฝอย

https://kaset.today/%e0%b8%9b%e0%b8%a8%e0%b8%b8%e0%b8%aa%e0%b8%b1%e0%b8%95%e0%b8%a7%e0%b9%8c%e0%b9%81%e0%b8%a5%e0%b8%b0%e0%b8%9b%e0%b8%a3%e0%b8%b0%e0%b8%a1%e0%b8%87/%e0%b8%81%e0%b8%b8%e0%b9%89%e0%b8%87%e0%b8%9d%e0%b8%ad%e0%b8%a2/