ย้อนร้อย ครบรอบ 2 ปี พะยูนมาเรียมให้ข้อคิดอะไรได้บ้างจากสิ่งแวดล้อมที่โดนทำลายลงทุกวัน

            ย้อนร้อย  ครบรอบ 2 ปี พะยูนมาเรียม ซึ่งนับตั้งแต่วันที่ 17 สิงหาคม  เป็นต้นไปและต่อไปของทุกปี จะเป็นวันอนุรักษณ์พะยูนแห่งชาติ เพื่ออนุรักษณ์สัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมนี้ไว้ให้คงอยู่ต่อไป

        หลายคนอาจจะยังไม่รู้จักว่า “มาเรียม” คืออะไร เป็นสัตว์อะไร  และมันมาจากไหน ขออนุญาตเล่าคราวๆ เป็นวิทยทานที่ให้พอทราบกันก่อน  สำหรับ “มาเรียม” เป็นชื่อของ พะยูน สัตว์ทะเลที่เลี้ยงลูกด้วยนมชนิดหนึ่ง การพบมาเรียมครั้งแรก เมื่อวันที่ 29 เมษายน 2562 มาเรียมเป็นลูกพะยูนตัวหนึ่ง อายุประมาณ 4-5 เดือน ร่างกายสมบูรณ์ ภายนอกไม่มีบาดแผลและว่ายน้ำได้ปกติ ขึ้นมาเกยตื้น บริเวณแหล่งหญ้าทะเลอ่าวทึง-ปอดะ จ.กระบี่ ชาวบ้านได้อุ้มลูกพะยูนตัวนี้กลับไปปล่อยในน้ำที่ลึกพอที่จะว่ายกลับทะเลได้ แต่วันต่อมา กลับพบลูกพะยูนตัวเดิม ว่ายวนเวียนใต้ท้องเรือหางยาว และเรือคายัคสีส้ม บริเวณปากคลองใกล้กับที่เกยตื้นครั้งแรก ชาวบ้าน จึงแจ้งเจ้าหน้าที่กรมอุทยานฯ มาช่วยกันนำลูกพะยูนกลับลงไปปล่อยในทะเลอีกครั้ง บริเวณแหล่งหญ้าอ่าวทึง-ปอดะ เหมือนเดิม แต่แล้ววันรุ่งขึ้นเจ้าพะยูนน้อยก็ว่ายกลับมาอีก จึงทำให้แน่ใจได้ว่า ลูกพะยูนตัวนี้พลัดหลงกับแม่พะยูนแล้วจริงๆ เจ้าหน้าที่วางแผนนำพะยูนไปปล่อยบริเวณบ้านแหลมจูโหย หมู่ 1 ต.เกาะลิบง อ.กันตัง จ.ตรัง ในเขตห้ามล่าสัตว์ป่าหมู่เกาะลิบง เมื่อเจ้าพะยูนน้อยเดินทางจากกระบี่ มาถึง เกาะลิบง จ.ตรัง สำหรับชื่อมาเรียมนั้น  นายสุเทพ ขันชัย หัวหน้ากลุ่มพิทักษ์ดุหยง ต.เกาะลิบง ได้ตั้งชื่อให้ว่า “มาเรียม” ซึ่งแปลว่า “ผู้หญิงที่มีความสง่างามแห่งท้องทะเล” เนื่องจากเป็นลูกพะยูนตัวเมีย ด้วยความที่มาเรียม ยังไม่หย่านมแล้วพลัดหลงกับแม่อย่างนี้ เจ้าหน้าที่จึงต้องผลัดเปลี่ยนกันมาป้อนหญ้าทะเล ป้อนนม 4 มื้อต่อวัน และยังมีเจ้าหน้าที่อาสาสมัครที่มาดูแลมาเรียมจึงกลายเป็น “แม่นมจำเป็น อย่างไรก็ตาม มาเรียม ยังต้องอยู่กับมนุษย์อีกอย่างน้อย 6 เดือน แม้ขณะนั้นสุขภาพมาเรียมจะแข็งแรงแล้ว แต่ยังเป็นพะยูนเล็กมาก หากปล่อยคืนสู่ทะเลอาจเกิดอันตรายขึ้นได้ หลายครั้งที่เจ้าหน้าที่พยายามผลักดันกลับสู่ทะเล ความพยายามถึงสามครั้งแต่ลูกพะยูนมาเรียมยังว่ายวนเวียนในจุดเดิม เจ้าหน้าจึงตัดสินใจหาที่อยู่ที่เหมาะสม เป็นแหล่งที่มีหญ้าทะเล มีกลุ่มพะยูนอยู่มาก และชุมชนในพื้นที่ต้องมีความพร้อมและติดตามความเคลื่อนไหวของพะยูนมาเรียมต่อไป กระทั่ง วันที่ 10 ส.ค.2562 ที่ผ่านมา เพจของกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช โพสต์ชี้แจ้งอาการของมาเรียม ว่า หลังออกไปท่องทะเลกว้างเจอพะยูนโตเต็มวัยไล่คุกคาม จนหนีเตลิดกลับอ่าวและมีภาวะเครียดจัด จากการติดตามนำกลับมา ตั้งแต่วันที่ 8 ส.ค. 2562 แม้จะกินสารอาหารวิตามินและน้ำหญ้าปั่นแทน แต่มาเรียมยังไม่ค่อยดื่มนม จึงมีอาการอ่อนเพลียให้เห็น ไม่ร่าเริง ไม่ค่อยว่ายน้ำ อัตราการเต้นของหัวใจก็ช้ากว่าในช่วงร่างกายปกติ ต่อมาวันที่ 11 ส.ค. 2562 เจ้าหน้าที่มีการประชุมกันและตัดสินใจเฝ้าระวัง 24 ชั่วโมง เพราะพบยังมีอาการน่าเป็นห่วง และย้ายไปอยู่บ่อชั่วคราววันที่ 12 ส.ค.2562  อาการของมาเรียมดีขึ้นบ้าง เริ่มอยากกินอาหาร กินหญ้าเองได้บ้าง อัตราการเต้นของหัวใจช้าลงแสดงว่ามีอาการดีขึ้น กลั้นหายใจได้นานขึ้น ดำน้ำได้ดี ว่ายน้ำได้ดี วันที่ 13 อาการทรงตัว เจ้าหน้าที่เฝ้าระวังตลอดทั้งคืน จนช่วงเย็นวันที่ 14 ส.ค. 2562 เจ้าหน้าที่ย้ายมาเรียมมาบ่อชั่วคราว วันที่ 15 ส.ค.2562 ก็ยังมีอาการซึม จนกระทั่งวันที่ 17 ส.ค.2562 มาเรียมจึงจากไปอย่างสงบสร้างความตกใจเสียใจให้แพทย์เจ้าหน้าที่และชาวบ้านในพื้นที่และหลายคนที่ติดตามเจ้ามาเรียมพะยูนน้อยตัวนี้อย่างต่อเนื่อง (ขอบคุณข้อมูลจาก https://bit.ly/3yVw3qe)

        สาเหตุการเสียชีวิตของเรียมนั้น ทางด้านสัตวแพทย์หญิง ดร.นันทริกา ชันซื่อ ผู้อำนวยการศูนย์วิจัยโรคสัตว์น้ำ ภาควิชาอายุรศาสตร์ คณะสัตวแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โพสต์เฟซบุ๊ก Nantarika Chansue ระบุว่า ช่วงตี 05.52 น. เพิ่งผ่าพิสูจน์สาเหตุการเสียชีวิตของมาเรียมจบทีมสัตวแพทย์ 10 คนจาก ทช. จุฬา ทร. และ มทร. ร่วมกันระบุไว้ว่า

“เศร้ามากค่ะที่พบว่าเธอเสียชีวิตโดยมีสาเหตุจากการช็อก จากการเบื้องต้นจากเศษพลาสติกเล็กๆหลายชิ้นขวางลำไส้ จนมีอาการอุดตันบางส่วนและอักเสบ จนทำให้มีแก๊สสะสมเต็มทางเดินอาหาร มีการติดเชื้อในกระแสเลือด ปอดเป็นหนอง ตามมา”

        ช่วงแรกของการรักษาสามารถลดการติดเชื้อในระบบหายใจลงได้บางส่วนแต่ในทางเดินอาหารที่มีขยะพลาสติกนั้นไม่สามารถรักษาได้ จึงลุกลามไปจนช็อกเสียชีวิตในที่สุดรอยโรคอีกส่วนหนึ่งที่พบคือมีรอยช้ำเลือดในกล้ามเนื้อและผนังช่องท้องด้านใน ซึ่งอาจเกิดจากการกระแทกกับของแข็งเช่นหินขณะที่เกยตื้น ทุกคนเศร้าเสียใจกับการสูญเสียครั้งนี้ แต่สิ่งที่ตอกย้ำให้ต้องแก้ไขถ้าจะอนุรักษ์ให้สัตว์ทะเลหายากยังคงอยู่กับเราต่อไป จนเกิดกระแสมาเรียมฟีเวอร์อยู่ช่วงหนึ่ง

        หลังจากนั้น จนถึงปัจจุบัน 2564 ครบรอบ 2 ปี สูญเสียพะยูนมาเรียม นับจากวันนั้นจนถึงวันนี้ โดยนายนายวราวุธ ศิลปอาชา รัฐมนตรีว่าการกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม พร้อมหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ต่างได้เร่งกำหนดแนวทางและมาตรการกันอย่างจริงจังและต่อเนื่อง หนึ่งในแผนสำคัญ คือการเสนอแผนอนุรักษ์พะยูนแห่งชาติ ที่ผ่านความเห็นชอบจากคณะกรรมการนโยบายและแผนการบริหารจัดการทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งแห่งชาติแล้ว โดยตั้งเป้าหมายว่า ประเทศไทยจะต้องมีพะยูนไม่น้อยกว่า 280 ตัว ในปี 2565 ซึ่งปัจจุบัน ปี 2564 นี้ เราสำรวจพบพะยูนในทะเลไทยได้ 261 ตัว ภายใต้แผนอนุรักษ์พะยูนแห่งชาติ กว่า 7 โครงการสำคัญ ไม่ว่าจะเป็นงานด้านวิชาการ การกำหนดมาตรการจัดการเครื่องมือประมง การพัฒนาองค์ความรู้และประชาสัมพันธ์ การทำแผนระดับพื้นที่ และการเพิ่มกำลังในการลาดตระเวน รวมถึงบทเรียนสำคัญที่เราได้เรียนรู้จากการตายของน้องมาเรียม คือ ปัญหาขยะทะเล ซึ่งรัฐบาลชุดปัจจุบัน ได้ประกาศ Roadmap การจัดการขยะพลาสติก พ.ศ. 2561 - 2573 โดยเร่งขับเคลื่อนการจัดการขยะทั้งระบบ ตั้งแต่ต้นทางจนถึงปลายทางก่อนลงสู่ทะเล

        สำหรับแนวทางและมาตรการในการดูแลสัตว์ทะเลหายากรวมถึงการคุ้มครองพื้นที่แหล่งที่อยู่อาศัย กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง ได้เตรียมประกาศมาตรการคุ้มครองทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง ในพื้นที่อำเภอปะเหลียน อำเภอหาดสำราญ อำเภอย่านตาขาว อำเภอกันตัง และอำเภอสิเกา จังหวัดตรัง โดยอาศัยอำนาจตามมาตรา 22 แห่งพระราชบัญญัติส่งเสริมการบริหารจัดการทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง พ.ศ. 2558 ซึ่งอยู่ระหว่างการพิจารณาของสำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา เพื่อประกาศบังคับใช้ต่อไป “ขยะพลาสติก ไม่ได้พบแค่ในท้องของสัตว์ทะเล เรายังพบในท้องถนน ท้องน้ำ ท้องทะเล และสุดท้ายก็จะพบได้ในท้องของเราทุกคน ถึงเวลาแล้วที่ทุกคนต้องช่วยกันลดและเลิกใช้พลาสติกอย่างจริงจัง ร่วมมือกันจัดการขยะอย่างเป็นระบบจนเป็นนิสัย เราไม่อยากให้มีเศษพลาสติกในท้องเรา สัตว์ทะเลก็เช่นกัน เราต้องช่วยกันตั้งแต่ตอนนี้ อย่ารอพรุ่งนี้ เพราะมันอาจจะสายเกินไป” (ขอบคุณข้อมูลเพจ TOP Varawut - ท็อป วราวุธ ศิลปอาชา

 https://bit.ly/3sn1cAq)

        ที่เล่าคราวๆ มาทั้งหมดนี้นอกจาพะยูนแล้ว ก็ยังมีสัตว์น้ำทั้งทางบกและทางทะเลที่เราคนไทยควรจะต้องอนุรักษ์ไว้ ไม่ล่า ไม่ทำลาย ไม่ทิ้งขยะที่เป็นภัยต่อสิ่งแวดล้อม แม้กระทั้งเรื่องง่ายๆ ในการเก็บขยะแยะการทิ้งขยะให้ถูกที่ หรือ แม้กระทั้งที่ตอนนี้กระแสกำลังมาแรงคือ การเลิกใช้ครีมกันแดดมีสารส่วนผสมทำลายปะการังและสัตว์น้ำทะเล ที่เคยตั้งกระทู้ไปก่อนหน้านี้แล้ว เพราะสารเคมีอันตรายจากผลิตภัณฑ์กันแดด เป็นอีกหนึ่งสาเหตุของปรากฏการณ์ปะการังฟอกขาว ซึ่งส่งผลกระทบต่อสิ่งมีชีวิตใต้ทะเล สร้างความเสียหายให้แก่ระบบนิเวศทางทะเลและชายฝั่งทั่วโลก หลายๆพื้นที่ในหลายประเทศ รวมถึงประเทศไทย  (ข้อมูลเพิ่ม https://bit.ly/3m93bqK)  ลองหาอ่านกันได้ และหวังเป็นอย่างยิ่งว่าจากบทเรียน พะยูนมาเรียมที่ผ่านมาแล้ว 2 ปี จะสามารถเพิ่มพะยูนให้มากขึ้นกว่าเดิมไปทุกๆปี เพื่อลูกเพื่อหลานคนไทยเราจะได้มีไว้เรียนรู้และศึกษาสัตว์ทะเลชนิดนี้ได้อีกต่อไป ในอนาคต