ว่าด้วยเรื่องเจว็ด

ในพิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติมีห้องที่จัดแสดงเจว็ดไม้โบราณที่อยู่ในสภาพค่อนข้างสมบูรณ์อยู่หลายชิ้น มีเรื่องราวประกอบซึ่งจะคัดลอกมานำเสนอด้านล่าง เจว็ด (เตว็ดหรือตะเหว็ด) คือแผ่นไม้จำหลักรูปเทพารักษ์ ประดิษฐานในศาลพระภูมิหรือเทพาอารักษ์ แผ่นไม้เป็นรูปคล้ายใบเสมา เขียนหรือจำหลักรูปเทวดา เทพ อารักษ์ หรือรูปพระภูมิตามตำราพระภูมิ ๙ องค์ ซึ่งแต่ละองค์มีรูปแบบและความหมายแตกต่างกัน พระภูมิ ๙ องค์ตามตำรา ประกอบด้วย

๑. พระชัยมงคล เป็นพระภูมิรักษาเคหสถานบ้านเรือน ร้านค้า แสดงสัญลักษณ์โดยพระหัตถ์ขวาถือพระขรรค์ หมายถึงการคุ้มครองรักษา พระหัตถ์ซ้ายถือถุงเงิน หมายถึงโชคลาภทรัพย์สินเงินทอง เป็นเจว็ดพระภูมิที่นิยมบูชามากที่สุด

๒. พระนครราช เป็นพระภูมิรักษาทวารเมือง ป้อมค่าย และบันได แสดงสัญลักษณ์โดยพระหัตถ์ขวาถือพระขรรค์ หมายถึงการคุ้มครองรักษา พระหัตถ์ซ้ายถือช่อดอกไม้ หมายถึงการตกแต่ง ๓. พระเทเพน เป็นพระภูมิรักษาคอกสัตว์ โรงช้า ม้า โค และกระบือ แสดงสัญลักษณ์โดยพระหัตถ์ขวาถือพระขรรค์ หมายถึงการคุ้มครองรักษา พระหัตถ์ซ้ายถือสมุดบัญชี แสดงรูปพรรณและจำนวนโคกระบือ

๔. พระชัยสพ เป็นพระภูมิรักษายุ้งข้าว เสบียงคลังต่าง ๆ แสดงสัญลักษณ์โดยพระหัตถ์ขวาถือหอก หมายถึงการคุ้มครองรักษา พระหัตถ์ซ้ายเท้าเอว ๕. พระคนธรรพ์ เป็นพระภูมิเรือนหอบ่าวสาว แสดงสัญลักษณ์โดยพระหัตถ์ขวาถือพระขรรค์ หมายถึงการคุ้มครองรักษา พระหัตถ์ซ้ายถือหม้อน้ำ หมายถึงความสุขสดชื่นและความยั่งยืนในชีวิตสมรส

๖. พระธรรมโหรา เป็นพระภูมิรักษาไร่นา ทุ่ง ลาน และป่าเขา แสดงสัญลักษณ์โดยพระหัตถ์ขวาถือพระขรรค์ หมายถึงการคุ้มครองรักษา พระหัตถ์ซ้ายถือรวงข้าว หมายถึงความอุดมสมบูรณ์

๗. พระเทวเถร เป็นพระภูมิรักษาอาราม วิหาร และปูชนียวัตถุสำคัญ แสดงสัญลักษณ์โดยพระหัตถ์ขวาถือปฏัก หมายถึงการคุ้มครองรักษา พระหัตถ์ซ้ายเท้าเอว

๘. พระธรรมิกราช เป็นพระภูมิรักษาอุทยาน สวนดอกไม้ และพืชพันธุ์ แสดงสัญลักษณ์โดยพระหัตถ์ขวาถือพระขรรค์ หมายถึงการคุ้มครองรักษา พระหัตถ์ซ้ายถือพวงมาลัย หมายถึงไม้ดอกผลนานาชนิด

๙. พระทาสธารา เป็นพระภูมิรักษาห้วย หนอง คลอง คู บึง และแม่น้ำ แสดงสัญลักษณ์โดยพระหัตถ์ขวาถือพระขรรค์ หมายถึงการคุ้มครองรักษา พระหัตถ์ซ้ายเท้าเอว ปัจจุบันพระภูมิแบบไทยเท่าที่เห็นจะเหลือแต่เพียงพระชัยมงคล นอกนั้นเป็นเทพารักษ์ท้องถิ่นองค์ต่าง ๆ ที่มีความเกี่ยวข้องกับสถานที่นั้น ๆ ในสมัยก่อนศาลเทพารักษ์นิยมสร้างเจว็ดไว้บูชา อาจจะมีการเขียนภาพบนเจว็ดหรือแกะสลักเป็นภาพนูนต่ำ คติการสร้างเทพารักษ์เป็นรูปเคารพแบบลอยตัวพบในสมัยหลัง