เข้าครัวไอยคุปต์ ตะลอนชิมอาหารยุคฟาโรห์

ชาวไอยคุปต์นั้นได้รับการกล่าวขานจากนักเดินทางตั้งแต่ครั้งโบราณว่าเป็นอาณาจักรที่อุดมสมบูรณ์ไปด้วยผลผลิตนานาชนิด ไม่ว่าจะเป็นผัก ผลไม้ ถั่ว และข้าวอีกหลากหลายสายพันธุ์ นอกจากพืชแล้ว เหล่าสัตว์ทั้งหลายอย่าง ปลา นกน้ำ สัตว์ปีก และสารพัดเนื้อสัตว์ก็ยังอุดมสมบูรณ์ไม่แพ้กัน เรียกได้ว่าความพรั่งพร้อมในเรื่องอาหารการกินของชาวไอยคุปต์นี้ต้องขอบคุณแม่น้ำไนล์เป็นอย่างยิ่ง

ภาพอาหารของชาวอียิปต์โบราณที่มีทั้งสัตว์ปีก ปลา ไข่ และผลไม้ต่างๆ ที่มาของภาพ

แต่ถึงอย่างนั้นเท่าที่นักอียิปต์วิทยาขุดค้นดินแดนของชาวไอยคุปต์มายาวนานหลายยุคหลายสมัย กลับไม่เคยค้นพบ “ตำราอาหาร” ของชาวไอยคุปต์เลย ทำให้เราไม่ทราบอย่างแน่ชัดว่า ชาวไอยคุปต์ปรุงอาหารกันอย่างไร ใส่ส่วนผสมอะไรเท่าไรบ้าง แต่ก็ไม่ได้หมายความว่า ไม่มีหลักฐานที่จะมาบ่งบอกถึงการประกอบอาหารของชาวไอยคุปต์แต่อย่างใด เพราะข้อมูลที่ได้ส่วนใหญ่มาจากโบราณสถานยอดนิยมของชาวไอยคุปต์อย่าง “สุสาน” นั่นเอง

ขนมปังหลากหลายรูปทรงที่พบในสุสานของสถาปนิกที่มีชื่อว่า คา ที่มาของภาพ

นักประวัติศาสตร์ชาวกรีกที่มีชีวิตอยู่ในช่วง 450 ปีก่อนคริสตกาลนามว่า “เฮโรโดตัส” (Herodotus) ได้เขียนเอาไว้ในเอกสารของเขาว่า “ชาวไอยคุปต์กินขนมปังที่ทำจากข้าว หมักเครื่องดื่มจากข้าวบาร์เลย์ กินปลาดิบ บ้างก็กินปลาตากแห้ง หรือไม่ก็คลุกเกลือ” ทำให้เห็นได้อย่างชัดเจนว่า อาหารหลักของชาวไอยคุปต์ที่ขาดไม่ได้ในทุกชนชั้นก็คือ ขนมปังและเบียร์ ซึ่งพวกบรรดาหัวหอม ผักต่างๆ และปลาแห้งก็ถือเป็นอาหารพื้นฐานของพวกเขาเช่นกัน

สำหรับขนมปังนั้น ชาวไอยคุปต์จะใช้ข้าวเป็นวัตถุดิบในการผลิตขนมปังอย่างที่เฮโรโดตัสกล่าวเอาไว้ พวกเขาบดแป้งโดยใช้เครื่องโม่หินและอาจจะมีการ “ตั้งใจ” ใส่กรวดเล็กๆ ลงไปผสมเพื่อทำให้บดแป้งได้ง่ายขึ้น และเจ้ากรวดเล็กๆ นี่เอง ที่ทำให้นักอียิปต์วิทยาพบว่า ฟันของมัมมี่ชาวไอยคุปต์มักจะสึกมากกว่าปกติ ขนมปังของชาวอียิปต์โบราณมีรูปร่างหลากแบบหลายสไตล์ ที่น่าสนใจก็คือ ภายในสุสานของสถาปนิกนามว่า คา (Kha) ที่เดียร์ เอล-เมดินา (Deir el-Medina) มีขนมปังจำนวนมากจัดวางไว้เรียงรายบนโต๊ะ ประมาณว่า ถ้าเจ้าของสุสานเกิดหิวขึ้นมาเมื่อไรก็ลุกขึ้นมากินได้ทุกเมื่อเลยทีเดียว

รูปสลักจำลองวิธีการหมักเบียร์ของชาวไอยคุปต์ ที่มาของภาพ

ขนมปังนอกจากเป็นอาหารหลักแล้ว ยังเป็นค่าจ้างที่องค์ฟาโรห์จ่ายให้แก่เหล่าคนงานของพระองค์ รวมทั้งข้าราชการอื่นๆ อีกด้วย บางคนก็ได้เพียงแค่ไม่กี่ก้อนต่อวัน แต่ขุนนางระดับสูงบางคนอาจจะได้ขนมปังเป็นค่าจ้างถึงวันละกว่าหนึ่งพันก้อน เพื่อนำไปแจกจ่ายให้ลูกน้องอีกทอดหนึ่ง อาหารอีกหนึ่งประเภทที่ฟาโรห์นิยมจ่ายเป็นค่าจ้างให้กับเหล่าขุนนางเช่นกัน ก็คือ “เบียร์” นั่นเอง

“เบียร์ที่ทำจากข้าวบาร์เลย์นั้นเป็นอาหารของชาวอียิปต์โบราณทุกชนชั้น แต่ก็จะมีวิธีการตระเตรียมเบียร์ของแต่ละชนชั้นที่ต่างกันออกไป” คราวนี้ สตราโบ (Strabo) นักประวัติศาสตร์ชาวกรีกที่ได้เข้าไปยลโฉมอาณาจักรไอยคุปต์ในยุคที่โรมันเริ่มเข้ามาปกครองขอเป็นผู้บรรยายบ้าง แต่ประโยคนี้ของสตราโบก็ยังไม่สามารถอธิบายความสุดยอดของเบียร์ไอยคุปต์ได้ครอบคลุม ดังนั้นเรามาขยายความอาหารหลักชนิดต่อมาของชาวไอยคุปต์อีกสักนิดก็แล้วกัน

ภาพวาดบนผนังแสดงวิธีการทำไวน์องุ่นของชาวอียิปต์โบราณ ที่มาของภาพ

เบียร์ของชาวไอยคุปต์นั้นถือได้ว่าเป็นทั้งอาหารและเครื่องดื่ม จากการวิเคราะห์ของนักอียิปต์วิทยาพบว่า เบียร์เหล่านี้ไม่ได้ใช้เพียงแค่ข้าวบาร์เลย์เป็นวัตถุดิบ แต่ยังมีการผสมข้าวฟ่างและข้าวสาลีเข้าไปด้วย เบียร์อียิปต์โบราณจะข้น หวาน ไม่มีฟอง แอลกอฮอล์ไม่จัด และมันมีความข้นค่อนข้างมาก การจะดื่มสักทีก็ต้องกรองด้วยผ้าก่อน หรือไม่ก็ใช้ท่อลักษณะคล้ายหลอด ทำจากไม้ที่มีเยื่อกรอง ในการดูดเบียร์ขึ้นมาดื่ม เด็กๆ ชาวไอยคุปต์ก็สามารถดื่มเบียร์แสนอร่อยนี้ได้ด้วยเหมือนกัน เรียกได้ว่าเบียร์เป็นอาหารของชาวไอยคุปต์ที่สามารถรับประทานกันได้ทุกเพศทุกวัยเลยทีเดียว

เบียร์ของชาวอียิปต์โบราณมีความข้นเป็นอย่างมาก ต้องดูดผ่านหลอดเพื่อกรองก่อนเช่นในภาพ ที่มาของภาพ

อาหารพื้นฐานอื่นๆ ของชาวไอยคุปต์ก็คือ บรรดาผักผลไม้มากมายหลายชนิด ไม่ว่าจะเป็นหัวหอม กระเทียม ถั่วหลายสายพันธุ์ แตงต่างๆ ผักกาด และมะเดื่อที่เอามากินสดๆ เหมือนสลัด ส่วนผลไม้ก็มีมากมายทั้ง ทับทิม อินทผลัม แตงโม องุ่น ลูกพลัม ลูกสน นับได้ว่ามีความหลากหลายของพืชพันธุ์เป็นอย่างมากเลยทีเดียว

ที่น่าสนใจก็คือ องุ่น ที่นอกจากจะรับประทานเป็นผลไม้แล้ว ยังสามารถนำมาทำเป็นเครื่องดื่มอย่างไวน์ขาวและไวน์แดงให้เหล่าขุนนางชั้นสูงชาวไอยคุปต์ได้ลิ้มรสกันด้วย สงสัยกลัวชนชั้นสูงจะเบื่อเบียร์ข้นๆ ที่ต้องดูดผ่านหลอดกันเสียก่อนกระมัง ข้ามมาดูอาหารที่เหล่าคนรวยเขากินกันบ้างดีกว่า ซึ่งก็คือ “เนื้อสัตว์” นั่นเอง หลายๆ ท่านอาจจะสงสัยว่า ชาวไอยคุปต์จะเคยลิ้มลองรสชาติของเนื้อสัตว์ด้วยหรือไม่

นักอียิปต์วิทยาพบว่า ชาวนาและชาวบ้านธรรมดาๆ มักจะไม่ค่อยได้รับประทานเนื้อสัตว์สักเท่าไร แม้แต่คนงานก่อสร้างสุสานขององค์ฟาโรห์ในหุบผากษัตริย์ที่เดียร์ เอล-เมดินาเองก็ยังไม่ค่อยได้รับประทานเนื้อสัตว์เลย โอกาสที่พวกเขาจะได้ลิ้มรสก็คือ ช่วงงานเทศกาลต่างๆ เท่านั้นเอง เนื้อส่วนใหญ่จะได้มาจากการออกล่าสัตว์ทั้งในทะเลทรายและหนองน้ำ โดยเฉพาะบรรดาสัตว์ปีกอย่างนกน้ำ เป็ดและห่าน นอกจากนั้นยังมีเนื้อที่ได้จากสัตว์ที่ชาวไอยคุปต์เลี้ยงเอาไว้เอง เช่น แกะหรือแพะด้วย ส่วนปลาก็มีมากมายหลายสายพันธุ์เกลื่อนแม่น้ำไนล์เลยทีเดียว

รูปสลักจำลองให้เห็นหน้าตาของ “ครัว” ในสมัยอียิปต์โบราณ ที่มาของภาพ

ส่วนใหญ่แล้วอาหารหลายประเภทอย่างผักและผลไม้นั้น สามารถรับประทานสดๆ แบบสลัดได้เลยโดยไม่ต้องผ่านการประกอบอาหาร แต่เนื้อสัตว์หรือเมนูอื่นๆ ก็ต้องมีความจำเป็นในการปรุงเช่นกัน ดังนั้น “ครัว” จึงเป็นพื้นที่สำคัญอย่างยิ่งในบ้านของพวกเขา บ้านเรือนของชาวไอยคุปต์นั้นสร้างด้วยอิฐดิบตากแห้งไม่เผาไฟ มีหลังคาด้านบนเป็นพื้นราบเปิดโล่งคล้ายดาดฟ้า ตำแหน่งของครัวมักจะอยู่ตรงบริเวณมุมด้านบนดาดฟ้า หรือบางทีก็อาจจะจัดครัวไว้ด้านหลังบ้าน อุปกรณ์หลักในครัวของพวกเขาก็จะเป็นเตาไฟประกอบอาหารทำจากดินเหนียว วิธีประกอบอาหารของชาวไอยคุปต์ที่พอจะทราบก็มีทั้ง อบ ตุ๋น ต้ม ปิ้ง และย่าง ปรุงรสด้วยเกลือ หัวหอม กระเทียม อบเชย ยี่หร่า ผักชี น้ำส้ม และมัสตาร์ด ซึ่งมีการปลูกในอียิปต์โบราณมาตั้งแต่สมัยราชอาณาจักรกลาง (Middle Kingdom) สำหรับรสหวานก็จะปรุงด้วยน้ำผึ้งและน้ำองุ่น บ้างก็จะมีการเพิ่มรสชาติด้วยลูกเกดหรือองุ่นแห้ง รวมทั้งอินทผลัมและมะเดื่อก็ถูกนำมาใช้ในการช่วยปรุงรสด้วยเช่นกัน นั่นจึงทำให้เมนูของชาวไอยคุปต์มีความหลากหลาย และมีรสชาติที่เยี่ยมยอดเลยทีเดียว

ว่าแต่ อ่านมาถึงบรรทัดนี้แล้วมีใครน้ำลายไหลอยากลองย้อนเวลากลับลิ้มรสอาหารยุคฟาโรห์ขึ้นมาจริงๆ กันบ้างไหมล่ะเนี่ย?