ไทยใหญ่ หรือ ไต มาทำความรู้จักพี่น้องตระกูลไท ด้วยกันครับ
คนไทยเรียกเราว่า ไทใหญ่ Taiyai
คนจีนเรียกเราว่า ไตสุ Tai su
คนพม่าเรียกเราว่า ชาน Shan
เราเรียกตัวเอง ไต Tai
คนไตในประเทศจีนเรียกตนเองว่า ได Dai
ในความสัมพันธ์ใกล้ชิ้ดกันมากๆของคนไต ใน Shan State หรือที่เรียกกันว่า รัฐฉาน จะมีคน ไตโหลง หรือไทใหญ่อาศัยอยู่ทั่วไปทั่วทั้งรัฐฉานและในเขตเมืองหลวงของพม่าก็มีเช่น มัญตะเลย่างกุ้ง รัฐค่ะฉิ่นรัฐกะเหรี่ยงก็มีแต่น้อย รัฐมอญก็มีเรียกว่ากระจายกันไปเกือบทุกรัฐ
แต่ ไตลื้อ และไตเขิล
ส่วนใหญ่จะอาศัยอยู่ในเขตตะวันออกของแม่น้ำสาระวิน
เช่นเขต เชียงตุง เมืองลา เมืองม้า เมืองยองและอีกหลายๆเมืองในภาคตะวันออกจนไปถึง 12 ปันนา ภาษาพูดเลยใกล้หรือตรงกับคำเมืองมากที่สุดเมื่อเทียบกับไทใหญ่
ด้านความเป็นอยู่ ภาคตะวันออกจะอยู่ดีกินดีมีการศึกษามากกว่าภาคตะวันตกของรัฐฉานเนื่องจากติดประเทศไทยและติดประเทศจีน การทำมาหากินจะง่ายกว่าภาคตะวันตก และเมืองหลวงภาคตะวันออกอย่างเชียงตุง ยังเป็นที่ตั้งของมหาลัยของรัฐบาลอีกด้วยคือ มหาลัยเชียงตุง
เมื่อไปเทียบกับภาคตะวันตกอย่างเมืองต้นตี หรือตองจี ที่อยู่ลึกเข้าไปในรัฐฉานจากประเทศไทยเดินทางด้วรถยนต์ก็ใช้เวลาทั้งวัน แต่มหาลัยต้นตี หรือตองจี จะเป็นที่นิยมของนักศึกษาชาวไตมากกว่าเชียงตุงเนื่องจากเมืองนี้ใช้ภาษาพม่าเป็นหลัก
ในเขตภาคเหนือ เมืองใหญ่หลักๆคือเมืองลาเสี้ยว ถัดไปก็แสนหวีฮ่อง สีป้อ หมู่เจ้ น้ำคำ ในภาคเหนือก็พอๆกับภาคตะวันออกเพราะการค้าขายระหว่างชายแดนจีนและรัฐฉานมีมูลค้ามากพอสมควร แต่หลายปีที่ผ่านมา สงครามใหญ่ๆระหว่างรัฐบาลพม่าและกองกำลังติดอาวุธมาเกิดขึ้นแถวนี้บ่อย เลยส่งผลกระทบพอสมควรเหมือนกัน ทุกวันนี้ก็ยังรบกันอยู่บ้าง แถมเกิดขึ้นใกล้เมืองหรือในเมืองบ่อยๆด้วยสิ
เมืองใหญ่ๆในรัฐฉาน จะมีโรงเรียนของรัฐตั้งอยู่ และสอนแต่ภาษาพม่า อังกิต เลข
เช่นระดับโรงเรียนหมู่บ้านสอนจนถึงชั้น สี่ ถ้าจะต่อไปต่อต้องไปต่อที่โรงเรียนตำบล หรืออำเภอจะสอนจนถึงชั้น 10 ถ้าจะต่อมหาลัยก็ต้องย้ายเข้าเมืองหลวง ในรัฐฉานหลักๆก็คือ มหาลัยตองจี และเชียงตุง สมัยก่อนนะเดียวนี้เปิดที่ไหนอีกบ้างไม่แนะใจ
ทางรัฐบาลพม่า จะไม่ให้เรียนภาษาไทใหญ่ ถ้าจะเรียนภาษาตนเองต้องไปเรียนกับพระที่วัดแทน ด้วยสาเหตุนี้พระสงฆ์ของชาวไตก็จะจัดคอร์ทเรียนในช่วงปิดเทอมของพม่าทุกปี โดยสอนให้ปีละอย่างน้อย 45 วันแม้พม่าจะบังคับให้เรียนแต่ภาษาพม่าแต่คนไตรุ่นใหม่ทุกคนก็สามารถอ่านเขียนภาษาตนเองได้มากกว่า 90% ของคนชาติพันธ์ วัดต่างๆในรัฐฉาน พม่าไม่สามารถเข้าไปก้าวก่ายได้นี้คือสาเหตุหลักที่เรายังคงรักษาภาษาประเพณีวัฒนธรรมของเราไว้อย่างดี
ขอบคุณที่อ่านจนจบครับ ผมเขียนตามประสบการตนเองและที่ได้ทราบมาและบอกต่อ ผิดพลาดตรงไหนแก้ใขให้ผมด้วย สำหรับชาวไตทีมาอ่านครับ มาแลกเปลี่ยนความรู้กัน