จะเข้ เครื่องดนตรีของประเทศไทย

จะเข้ เป็นเครื่องดนตรีไทยประเภทเครื่องดีด มี 3 สาย เข้าใจว่าได้ปรับปรุงแก้ไขมาจากพิณ คือ กระจับปี่ซึ่งมี 4 สาย นำมาวางดีดกับพื้นเพื่อความสะดวก จะเข้ได้นำเข้าร่วมบรรเลงอยู่ในวงมโหรีคู่กับกระจับปี่ในสมัยรัชกาลที่ 2 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ มีผู้นิยมเล่นจะเข้กันมาก ทำให้กระจับปี่ค่อย ๆ หายไปในปัจจุบัน เนื่องจากหาผู้เล่นเป็นน้อย

ตัวจะเข้ทำเป็นสองตอน คือตอนหัวและตอนหาง โดยลักษณะทางตอนหัวเป็นกระพุ้งใหญ่ ทำด้วยไม้แก่นขนุน หนาประมาณ 12 ซม. ยาวประมาณ 52 ซม. และกว้างประมาณ 11.5 ซม. ท่อนหัวและท่อนหางขุดเป็นโพรงตลอด รวมทั้งสิ้นมีความยาวประมาณ 130 – 132 ซม. ปิดใต้ทองด้วยแผ่นไม้ มีเท้ารองตอนหัว 4 เท้า และตอนปลายปางอีก 1 เท้า วัดจากปลายเท้าถึงตอนบนของตัวจะเข้ สูงประมาณ 19 ซม. ทำหลังนูนตรงกลางให้สองข้างลาดลง โยงสายจากตอนหัวไปทางตอนหางเป็น 3 สาย มีลูกบิดประจำสายละ 1 อัน สาย 1 ใช้เส้นลวดทองเหลือง อีก 2 สายใช้เส้นเอ็น มีหย่องรับสายอยู่ตรงปลายหางก่อนจะถึงลูกบิด ระหว่างตัวจะเข้มีแป้นไม้เรียกว่า นม รองรับสายติดไว้บนหลังจะเข้ รวมทั้งสิ้น 11 อัน เพื่อไว้เป็นที่สำหรับนิ้วกดนมแต่ละอันสูง เรียงลำดับขึ้นไป ตั้งแต่ 2 ซม. จนสูง 3.5 ซม.

เวลาบรรเลงใช้ดีดด้วยไม้ดีดกลมปลายแหลมทำด้วยงาช้างหรือกระดูกสัตว์ เคียนด้วยเส้นด้ายสำหรับพันติดกับปลายนิ้วชี้ข้างขวาของผู้ดีด และใช้นิ้วหัวแม่มือกับนิ้วกลางช่วยจับให้มีกำลัง เวลาแกว่งมือส่ายไปมา ให้สัมพันธ์ กับมือข้างซ้ายขณะกดสายด้วย

สายของจะเข้

สายของจะเข้นั้นจะมีอยู่ 3 สาย ส่วนใหญ่ทำมาจากไหมหรือเอ็น สามารถแบ่งได้ดังนี้

• สายที่อยู่ติดกับตัวผู้เล่นจะเข้ มีชื่อเรียกว่า สายลวด เป็นสายที่ทำมาจากลวดทองเหลือง
• สายที่อยู่ทางด้านนอกสุดของจะเข้ มีชื่อเรียกว่า สายเอก ทำมาจากไหมหรือเอ็น
• สายที่อยู่ตรงกลาง มีชื่อเรียกว่า สายทุ้ม ทำมาจากไหมหรือเอ็น

ทำไมจึงเรียกว่า "จะเข้"

“จะเข้นี้  สันนิษฐานกันว่าเป็นเครื่องดนตรีที่ไทยเราได้แบบมาจากมอญ ก็น่าจะเป็นจริง  เพราะเคยได้เห็นจระเข้ของมอญ  ซึ่งทำรูปตอนด้านกระพุ้งเสียงเป็นหัวจระเข้  ตั้งอยู่ในพิพิธภัณฑ์เมืองย่างกุ่ง  สหภาพพม่า บอกว่าเป็นเครื่องดนตรีที่เก่าแก่มาก  ถ้าของเดิมมีรูปเป็นเช่นนี้คงเรียกว่าจระเข้มาก่อนเช่นเดียวกับพิณอินเดีย  ซึ่งมีรูปเป็นนกยูง  และเรียกว่า  “มยุรี” ภายหลังคงเกรงว่าจะเรียกชื่อไขว้เขว จึงทำให้บัญญัติชื่อเสียใหม่ว่า “จะเข้” จะได้ไม่ซ้ำกับ “จระเข้” สัตว์มีชีวิต”

วิธีการบรรเลงจะเข้และแบบฝึกหัดสำหรับจะเข้

 ๑    ดีดไม้ออกไม้เข้า ด้วยการดีดไม้ดีด “ออก” และ “เข้า” สลับกันโดยเริ่มที่ไม้ดีดออกก่อน มีทั้งดีดสายเปล่าและดีดกดสาย ให้มีน้ำหนักเสียงเท่ากัน การประเมินมีดังนี้

 ๑ . ๑   การดีดสายเปล่า 

-      ทดสอบโดยให้ดีดตั้งแต่ ๒ ครั้งขึ้นไป ไม้ดีดต้องจบด้วยไม้เข้าเสมอ ซึ่งเป็นพื้นฐานของการใช้ไม้ดีดออก - เข้า ให้ถูกต้องกับทำนองเพลง 

-     น้ำหนักมือในการดีดออกและดีดเข้าต้องได้เสียงดังเท่ากัน 

 ๑ . ๒     การดีดกดสาย ชนิดดีดเรียงเสียง หรือไล่เสียงขึ้นลง

-      ตำแหน่งของนิ้วที่กดบนนมถูกต้อง คืออยู่ชิดนมด้านซ้าย 

-     ใช้นิ้วไล่เสียงตามตำแหน่งของนมทั้ง๑๑นมได้ถูกต้องตามหลักเกณฑ์

-    ดีดได้เสียงถูกต้อง

-    ดีดได้เสียงชัดเจน         

๑ . ๓ การดีดเสียงทิงนอยหรือการเล่นสายลวดประกอบสายเอก คือตามปกติสายจะเข้ทั้ง ๓ สายจะมีเสียงเท่ากันหมด จึง สามารถดีดเดี่ยวในแต่ละสายได้ ฟังสายเอก สายทุ้ม สายลวด ( สายเอก เล่นเสียงสูง สายทุ้ม มักจะเล่นเสียงต่ำ สายลวดเสียงจะแปร่ง ) แต่ถ้าจะให้เสียงไพเราะและฟังดูแปลกออกไปมักจะดีด ควบคู่กันไปทีละ ๒ สาย คือสายเอกจะเป็นเสียง “นอย” และสายลวดจะเป็นเสียง “ทิง”  ( จะใช้นิ้วกดที่ ๒ สายนี้เท่านั้น ไม่กดสายทุ้ม ) การเล่นสายลวดเพียงสายเดียว จะเปลี่ยนเป็นใช้หลังเล็บของนิ้วหัวแม่มือที่โดยปกติไม่ค่อยใช้บังคับเสียง

 ๑ . ๔    การดีดรัว คือ การดีดโดยใช้ไม้ดีด ดีดเข้าออกสลับกันถี่ ๆ โดยเสียงแต่ละเสียงต้องดังเสมอกัน  หรือเรียกอีกอย่างว่า การกรอ

เราคนไทยควรอนุรักษ์มรดกของชาติและสืบทอดศิลปะอันสวยงามนี้ไว้  มิให้สูญหายหรือให้ไครมาทำลายวัฒนธรรมของเรา

ข้อมูลจาก  http://th.wikipedia.org

               http://santithaimusic.igetweb.com

               http://www.youtube.com

 ปล. ขอขอบคุณ คุณลูกชายนายอำเภอที่เอื้อเฟื้อสอนวิธีการโพสมากนะคับ