ปลาหางนกยูงตัวผู้มักมีสีสันสวยงามเตะตาซึ่งตรงข้ามกับตัวเมียที่มีสีน้ำตาลอ่อนไม่สวย สีสันสวยงามของตัวผู้นั้นมีความสำคัญมากในช่วงฤดูกาลผสมพันธุ์เพราะปลาหางนกยูงตัวเมียจะยอมให้ปลาตัวผู้ที่มีสีสันเตะตามากที่สุดเข้าผสมพันธุ์กับไข่ของมัน
แม้ปลาหางนกยูงตัวผู้ที่มีสีสันสวยงามที่สุดจะมีโอกาศในการผสมพันธุ์แต่ขณะเดียวกันมันก็จะเป็นที่สะดุดตาและเป็นที่สังเกตได้ชัดของผู้ล่าหรือศัตรูของมัน ดังนั้นปลาหางนกยูงตัวผู้ที่อยู่รอดจึงเป็นตัวที่แข็งแรงที่สุดและว่ายน้ำได้เร็วที่สุดด้วย การที่ปลาตัวเมียเลือกผสมพันธุ์กับตัวผู้ที่สีสวยนั้นก็ทำให้ลักษณะสวยงามดังกล่าวถูกถ่ายทอดไปยังลูกหลานอย่างแน่นอน
เมื่อปลาหางนกยูงตัวผู้พบปลาตัวเมียมันจะเริ่มต้นเต้นระบำเกี้ยวสาวโยว่ายนำปลาตัวเมียเพื่ออวดสีสันของมัน ถ้าปลาตัวเมียสนใจปลาตัวผู้ มันจะหยุดและรออยู่ในท่าที่พร้อมสำหรับผสมพันธุ์ ปลาตัวผู้จะว่ายน้ำเข้าทางด้านหลังและอยู่ด้านล่างตัวเมีย ปลาตัวผู้จะหงายท้องและพ่นอสุจิเข้าสู้ช่องเปิดรับเชื้อพันธุ์ในตัวเมีย หลังจากผสมพันธุ์หลายสัปดาห์ ปลาตัวเมียจะคลอดลูกปลาออกมาหลายสิบตัว ซึ่งภายใน6 เดือนจะเจริญเป็นตัวเต็มวัย
ปลาสีสวย ปลาหลายชนิดจะมีสีต่างกันแล้วแต่ละเพศส่วนใหญ่ปลาตัวผู้มักจะมีสีสวยสดกว่าและลักษณะครีบก็จะมีรูปร่างที่พิเศษ ปลาตัวผู้จะมีอสุจิปริมาณมาก ดังนั้นจึงสมารถผสมพันธุ์กับปลาตัวเมียได้หลายตัวแต่ปลาตัวเมียมักผสมพัธุ์กับตัวผู้เพียงตัวเดียวหรือ 2-3 ตัวเท่านั้น นอกจากนี้ปลาตัวผู้ที่มีสีสันสวยงามมักจะเป็นที่ต้องตาต้องใจปลาตัวเมียหลายตัว ดังนั้นจึงพบว่าปลาตัวผู้มีสีสันสวยงามจะมีลูกดกเป็นการคัดพันธุ์ตามธรรมชาติทำให้มีปลาสวยงามมากขึ้นในรุ่นต่อไป