มารู้จักแบคทีเรียกินเนื้อคนกันเถอะ

จากข่าวที่เป็นกระแสโด่งดังในโลกโซเชียลและแหล่งข่าวต่างๆตอนนี้  หลายคนอาจสงสัยว่าจริงๆแล้วเชื้อโรคในปัจจุบันมีการพัฒนาตัวเองขึ้นเรื่อยๆหรือเกิดการกลายพันธุ์หรือไม่ อย่างไร หลากหลายคำถามที่ว่าโลกเราในยุคเทคโนโลยีนั้นก่อให้เกิดวิวัฒนาการของพวกสิ่งมีชีวิตเล็กๆเช่น แบคทีเรียที่ว่ามีการกลายพันธุ์ได้จริงหรือ? จากแหล่งข่าวที่ว่า พบแบคทีเรียกินเนื้อคน จากที่ผู้ป๋วยคนนั้นไปกินเนื้อปลาแล้วโดนก้างปลาตำแล้วมีลักษณะเนื้อเยื่อเปื่อย เม็ดเลือดแดงถูกทำลาย พิษไหลเวียนในกระแสโลหิตทั่วร่างกาย

จึงทำให้ผมไปสนใจเชื้อตัวนี้ครับ...

Aeromonas hydrophila

เชื้อตัวนี้เป็นเชื้อแบคทีเรียในวงศ์แอโรโมนาดาซีอี( Family:Aeromonadaceaea) เป็นแบคทีเรียแกรมลบ รูปร่างเป็นท่อนๆ 

เป็นแบคทีเรียที่ชอบออกซิเจนแบบ facultative anaerobic อยู่ได้ที่มีหรือไม่มีออกซิเจนก็ได้ แต่มันจะเจริญได้ดีเมื่อมีออกซิเจน 

เป็นแบคทีเรียที่อาศัยอยู่ตามแหล่งน้ำทั่วไป ซึ่งเป็นแบคทีเรียที่ก่อโรคในคนและในปลาหรือแม้กระทั่งในกบ แล้วพิษล่ะ มาจากไหนของแบคทีเรียกันหน๊า?? เราลองมาดุในหัวข้อถัดไป

The Genome structure

โครงสร้างของยีนในแบคทีเรียตัวนี้ นักจุลชีววิทยาเชื่อกันว่าจะต้องมียีนที่ก่ให้เกิดพิษนั้น หมายความว่าพิษนั้นจะต้องถูกควบคุมโดยยีน ซึ่งในยีนของแบคทีเรียตัวนี้จะทำหน้าในการสร้างสารออกมาที่มีความเป็นพิษทำงานร่วมกัน ซึ่งเป็นผลมาจากการทำงานของยีนคือยีน Act หรือ cytotoxic enterotoxin gene ซึ่งเป็นสารโปรตีนชนิดหนึ่งที่ประกอบด้วยสายโพลีเปปไทด์เป็นสายเดี่ยวๆ เป็นยีนที่ก่อให้เกิดโรคในคนหรือปลา โดยมีชนิดของกลุ่มยีนแยกย่อยออกไปอีกคือ Alt หรือ Heat-labile cytotonic enterotoxins และ Ast หรือ heat-stable cytotonic enterotoxins ซึ่งเป็นยีนแยกย่อยจากยีน Act ซึ่งยีนเหล่านี้แหละจะเป็นยีนที่สร้างสารพิษที่ออกมาทำลายเซลล์และเนื้อเยื่อ

The cell structure and metabolism

จากโครงสร้างของยีนที่ก่อให้เกิดสารพิษที่ออกมาทำลายเซลล์และเนื้อเยื่อแล้ว เรามาทำความรู้จักกันว่าโครงสร้างของแบคทีเรียตัวนี้ หน้าตารูปร่างของมันเนี่ย มีกระบวนการเมตะบอลิซึมที่เกี่ยวข้องอย่างไรบ้าง 

แบคทีเรีย Aeromonas hydrophila เป็นแบคทีเรียที่มีรูปร่างท่อนหรือ rod-shaped เนื่องจากเป็นแบคทีเรียที่อาศัยในแหล่งน้ำมันจำเป็นต้องมีโครงสร้างที่ช่วยใยการเคลื่นที่นั่นคือมีแฟลกเจลล่าที่มีขั้วที่ทำหน้าในการว่ายน้ำอีกด้วย แม้แต่ยังมีพิไลที่ทำหน้าที่ในการยึดเกาะผิวเซลล์หรือสิ่งแวดล้อมที่มันอาศัยอยู่นั่นเอง แล้วสารพิษล่ะมาจากไหน ก้มาจากการทำงานของยีนที่มีพิษแล้วมันสร้างสารพิษออกมาซึ่งเรียกว่า Aerolysin สารตัวนี้จะทำให้เกิดการแตกตัวของเม็ดเลือดแดง(hemolysis) ซึ่งเป็นสาเหตุที่ทำให้เนื้อเยื่อถูกทำลาย

จากภาพ : แบบจำลองโครงสร้างของ Aerolysin ที่ผลิตออกมาโดย Aeromonas hydrophila 

มีรายงานวิจัยว่าสารพิษ Act หรือ Cytotoxic-enterotoxin มันไปกระตุ้นน้ำตาลกรดแอราชิโดนิก(arachidonic acid) ที่เม็ดเลือดขาวมาโครเฟจจะก่อให้เกิดการอักเสบระยะแรกๆได้ 

ไม่เพียงแต่การสาร Aerolysin เท่านั้นที่จะทำให้เกิดเม็ดเลือดแดงแตก สารอื่นๆในกลุ่มเดียวกันนี้ก็สามารถทำได้ซึ่งเป็นผลจากการทำงานร่วมกัน เช่น 

glycerophospholipid:cholesterol acyltransferase (GCAT), serine protease เป็นต้น

ภาพการเกิด Hemolysis ของเม็ดเลือดแดง

แบคทีเรียตัวนี้มันเป็นพวกสิ่งมีชีวิตแบบ Heterotrophic Organisms เป็นแบคทีเรียที่ไม่สามารถสร้างอาหารได้ด้วยตัวเองต้องอาศัยการกินอาหารจากสิ่งมีชีวิตอื่นๆ พวกมันสามารถอาศัยอยู่ได้ทั้งที่มีและไม่มีออกซิเจน สามารถหมักน้ำตาลกลูโคสได้ หรือแม้กระทั่งยังสามารถย่อยเจลาติน,ฮีโมโกลบินและอิลาสตินได้ เจ้าแบคทีเรียตัวนี้เป็นแบคทีเรียฉวยโกาส ซึ่งสามารถแสดงความรุนแรงได้ในผู้ป๋วยที่มีภูมิคุ้มกันต่ำๆ ทั้งยังเป็นแบคทีเรียที่ทำให้เกิดท้องเสียรุนแรงได้ 

นอกจากโครงสร้างที่กล่าวไปนั้น ยังมีโครงงสร้างอีกชนิดที่มีความสำคัญนั่นก็คือ พิไล(pili) ซึ่งพิไลจะทำหน้าที่ในการยึดเกาะผิวเซลล์ของสิ่งมีชีวิตอื่นๆและสามารถรุกรานในเซลล์ได้ ว่ากันว่าสารพิษของแบคทีเรียคือ Act และ Aerolysin นั้นจะถูกกระตุ้นเมื่อแบคทีเรียได้ยึดเกาะผิวเซลล์ของสิ่งมีชีวิตที่มันอาศัยหรือ Host มันจะทำการยึดเกาะเนื้อเยื่อ อวัยวะ หรือแม้แต่ในสัตว์น้ำ คือปลาและยังพบในกบอีกด้วย เมื่อร่างกายของสิ่งมีชีวิตติดเชื้อแบคทีเรียตัวนี้ มันจะว่ายไหลเวียนอยู่ในกระแสโลหิตของHost หรืออวัยวะของ Host ที่มันอาศัยอยู่ 

ภาพจากกล้องจุลทรรศน์อิเล็กตรอนแสดงแบคทีเรีย Aeromonas hydrophila ที่ยึดเกาะที่ผิวของเซลล์ของ Host

นิเวศวิทยาและลักษณะของแบคทีเรีย

จากที่กล่าวไปแล้วว่าแบคทีเรียชนิดนี้เป็นแบคทีเรียที่อาศัยอยู่ตามแหล่งน้ำโดยเฉพาะแหล่งน้ำจืดทั่วไป มันสามารถเกิดการติดเชื้อที่ทางเดินอาหารของมนุษย์ได้อีกด้วย แบคทีเรียชนิดนี้จะก่อให้เกิดโรคการติดเชื้อในกระแสโลหิต(septicemia) เยื่อหุ้มสมองอักเสบ(meningitis) ปอดบวม(pneumonia) และทางเดินอาหารอักเสบ(gastroenteritis) 

ปัจจัยสำคัญที่ทำให้ก่อโรคได้ก็เนื่องมาจากว่าสารพิษของมันสามารถทนทานต่อระบบภูมิคุ้มกันแบบ complement-mediated ได้

จากรายงานการวิจัยของ Albert et.al.(2000) พบว่าไม่ใช่แค่แบคทีเรีย Aeromonas hydrophila เท่านั้นที่จะทำให้เกิดโรค แต่มันยังมีปัจจัยอื่นที่ทำงานร่วมด้วย เช่น ภูมิคุ้มกันของสิ่งมีชีวิตชนิดนั้นๆ ความเครียด เป็นต้น

สามสิ่งที่เป็นความผิดปกติของเนื้อเยื่อเกิดจากการติดเชื้อตัวนี้คือ cellulitis, myonecrosis, and ecthyma gangrenosum

อย่างไรก็ตาม มันไม่ได้ก่อโรคในคนทุกคนเสมอไป อันเนื่องมาจากว่า ในแต่ละคนนั้นมีภูมิค้านทานที่แตกต่างกัน โดยส่วนใหญ่แล้วมันจะก่อโรคได้รุนแรงก็ในคนที่มีภูมิคุ้มกันที่ค่อนข้างต่ำถึงต่ำมาก แบคทีเรียชนิดนี้มันทนต่อยาปฏิชีวนะได้ ไม่ว่าจะเป็นแอนติไบโอติกหรือแอมฟิซิลิน มันยังสามารถทนต่ออุณหภูมิที่ต่ำและเจริญได้ในอุณหภูมิที่อบอุ่นและเติบโตได้ดีในอุณหภูมิร่างกายมนุษย์หรือ 37 องศาเซลเซียสและมันยังทนทานต่อคลอรีนอีกด้วย

แบทีเรียตัวนี้มันยังสามารถก่อโรคในปลา โดยทีมันจะเป้นสาเหตุที่ทำให้เกิดการเน่าเปื่อยของเนื้อเยื่อที่บริเวณหางปลาหรือบริเวณครีบปลา และยังสามารถทำให้เกิดการตกเลือดได้หรือแม้แต่การเกิด scale protrusion disease ในปลาหรือแม้แต่ยังเกิดเแผลในกระเพาะอาหาร เป็นการติดเชื้อแบบ Systemic infections ที่มักจะติดเชื้อที่ตับและไต โดยส่วนใหญ่แล้วแบคทีเรียชนิดนี้จะชอบอยู่ในทางเดินอาหารของปลา

การเกิด  scale protrusion disease 

การติดเชื้อแบคทีเรีย Aeromonas hydrophila บริเวณเหงือกปลา

แม้แต่ยังสามารถติดเชื้อในกบได้ โดยจะทำให้เกิดภาวะ Redlegs คือที่บริเวณขากบจะมีสีแดงเข้มผิดปกติ ซึ่งเป็นผลมาจากการตกเลือดภายใน โดยส่วนใหญ่แล้วกบตาย

ภาพแสดงการเกิด red legs ในกบ

ภาพแสดงการเกิด myonecrosis จากการติดเชื้อ

ภาพแสดงการเกิด ecthyma gangrenosum ในคน

ภาพแสดงการเกิด cellulitis ในคน

กล่าวโดยสรุปแล้วว่า :: คำว่าการเกิดเนื้อคนนั้น ไม่ใช่การกินแบบกัดกินแต่ประการใด แต่เป็นเพียงผลจากการทำงานของสารพิษขงแบคทีเรียที่สร้างออกมาเพื่อทำลายเนื้อเยื่อของมนุษย์หรือแม้แต่สิ่งมีชีวิตนั้นๆนั่นแหละ มันก็คือผลของการทำงานของสารชีวโมเลกุลร่วมกันทำให้เกิดการแตกของเซลล์เม็ดเลือดแดง ทำให้การเกิดการตกตะกอนของเลือด แบคทีเรียตัวนี้เป็นแบคทีเรียที่พบได้ทั่วไปตามแหล่งน้ำมันสามารถก่อโรคได้ แต่ถ้าในคนปกติที่มีสุขภาพดี ไม่เครียด ร่างกายของเราก็สามารถสร้างภูมิคุ้มกันมาต้านทานได้ได้เช่นเดียวกัน หรือในทางกลับกันมันจะก่อโรครุนแรงได้ในคนที่มีภูมิคุ้มกันต่ำๆและได้รับเชื้อโดยตรงจากปลาหรือกบที่มีเชื้อ+สภาพตอนนั้นร่างกายอ่อนแอ ภูมิต้านทานต่ำมากๆ ได้

ขอให้ทุกๆคนรักษาสุขภาพด้วยน๊าาครับ 

เนื้อเรื่องและเรียบเรียงโดย :: ทิงเจอร์