เขมรัฐตุงคบุรี "เชียงตุง"

เขมรัฐตุงคบุรี "เชียงตุง"

เมือง 3 จอม 7 เชียง 9 หนอง 12 ประตู

3 จอม

หมายถึง ภูเขาสามลูกที่โอบล้อมเมืองเอาไว้ ได้แก่ จอมมน จอมศักดิ์ และจอมคำ

7 เชียง

หมายถึง เมืองในอาณาเขตเมืองเชียงตุง ได้แก่ เชียงงาม เชียงจัน เชียงลาน เชียงขุ่น เชียงอิน เชียงยืน และเชียงจิน

9 หนอง

หมายถึง หนองน้ำในอดีตของเมืองเชียงตุงทั้ง 9 หนอง ปัจจุบันเหลืองเพียงหนองเดียว คือ หนองตุง

12 ประตู

หมายถึง ประตูเมืองทั้งหมดของอาณาเขตกำแพงเมืองเชียงตุง ซึ่งปัจจุบันถูกทำลายเหลือเพียงประตูเดียว คือ ประตูป่าแดง

 

ตำนานการสร้างเมือง

ตามตำนานของเมืองเชียงตุงนั้น แต่เดิมเมืองนี้มีชื่อว่าเมืองประจัณฑคามไม่มีเจ้าเมืองปกครอง ต่อมาฝูงกาได้คาบกรงไม้พาชายเลี้ยงวัวคนหนึ่งมาเป็นเจ้าเมือง แต่ชายผู้นั้้นได้ลืมสัญญาที่ไว้แก่กา กาจึงพาเขาไปทิ้งไว้ที่เกาะกลางทะเล ส่วนเมืองประจัณฑคามก็ถูกฝนตกน้ำท่วมอย่างหนักจนกลายเป็นหนองน้ำขนาดใหญ่ จากนั้นได้มีฤาษีตนหนึ่งนามว่า ตุงคฤาษี ซึ่งเป็นบุตรพญาว้อง(จีน) ได้แสดงอิทธืฤทธิ์ทำให้น้ำไหลออกจากเมือง เหลือเพียงหนองน้ำกลางเมืองเรียกว่า หนองตุง อันเป็นที่มาของชื่อ เชียงตุง และได้อพยพชาวจีนจากยูนนานมาอยู่ แต่ก็ทนโรคภัยไข้เจ็บไม่ไหวจึงอพยพกลับไปหมด ทิ้งน้ำเต้าไว้กอหนึ่ง น้ำเต้านั้นได้แตกออกกลายเป็นคนซึ่งเป็นบรรพบุรุษของชาวลัวะ ซึ่งอาศัยอยู่ในบริเวณนั้นสืบมา

พงศาวดารเมืองเชียงตุง

ล่วงมาถึงปีจุลศักราช 791 (พ.ศ.1772) พญามังรายมหาราชปฐมกษัตริย์แห่งอาณาจักรล้านนา ได้เสด็จประพาสป่าและทรงไล่กวางทองมาจนถึงเมืองเชียงตุง พระองค์ทรงเล็งเห็นภูมิประเทศของเมืองก็พอพระทัยมาก จึงวินิจฉัยสั่งให้ข้าราชบริพารสลักรูปพรานจูงหมาพาไถ้แบกธนูไว้บนยอดดอยที่เห็นเมือง หลังจากนั้น พระองค์ก็เสด็จกลับมาเมืองเชียงรายแล้วทรงส่งกองทัพ มีแม่ทัพนามว่าขุนคง และ ขุนลัง ให้มาชิงเมืองเชียงตุง จากชาวลัวะแต่ก็ไม่สำเร็จ พระองค์จึงส่ง มังคุม และ มังเคียน ซึ่งเป็นชาวลัวะที่อาศัยอยู่กับพระองค์มารบอีกครั้ง ปรากฏว่าก็ได้ชัยชนะ พญามังรายจึงมอบให้ มังคุม และ มังเคียน ปกครองเมืองเชียงตุง ภายหลังเมื่อมังคุม มังเคียนสิ้นชีวิต พญามังรายจึงส่ง เจ้าน้ำท่วม ผู้เป็นราชบุตรไปปกครองเมืองเชียงตุงเมื่อ พ.ศ.1786 เมืองเชียงตุงจึงเป็นเมือง "ลูกช้างหางเมือง" หรือ "เมืองลูกหลวง" ขึ้นกับอาณาจักรล้านนาสืบมา

เมืองลูกหลวงของอาณาจักรล้านนา

เมืองเชียงตุงนั้นอยู่ในฐานะเมืองลูกหลวงของอาณาจักรล้านนา โดยมีเจ้าฟ้า(กษัตริย์)ปกครองอยู่ 33 พระองค์ ตามหลักฐานจารึกใบลานวัดอุโมงค์ เชียงใหม่ ซึ่งเจ้าฟ้าองค์สุดท้ายคือ เจ้าฟ้ารัตนะก้อนแก้วอินแถลง หรือ เจ้าฟ้าเฒ่า ครั้งหนึ่งในสมัยพญาเจ็ดพันตู บุตรพญาผายูกษัตริย์แห่งเมืองเชียงใหม่ โหรหลวงได้ทำนายก่อนเสด็จมาครองเมืองว่า "เมืองเชียงตุงเป็นเมืองนามจันทร์ น้ำไหลจากทางทิศใต้ไปทิศเหนือ ผู้หญิงกินเมืองดี ถ้าผู้ชายกินเมืองให้เลี้ยงเจนเมือง 500 นา และสร้างเจดีย์เป็นชื่อเมืองจึงจะดี" ในการเสด็จไปครองเมืองเชียงตุงในครานั้น พระยาเจ็ดพันตูจึงทรงได้นำเอาช้างม้า คนพลติดตามไปเป็นจำนวนมาก รวมทั้งพระไตรปิฎกและพระสงฆ์ 4 รูป คือ พระมหาธัมมไตร จากวัดพระแก้ว เชียงราย พระธัมมลังกา วัดหัวข่วง พระทสปัญโญ วัดพระกลางพระมหาหงสาวดี วัดจอมทอง เชียงใหม่ เมืองเชียงตุงจึงมีความสัมพันธ์กับเมืองเชียงใหม่แบบเครือญาติโดยความสัมพันธ์ระหว่างเชียงใหม่กับเชียงตุงสิ้นสุดลงเมื่อเชียงตุงยอมเป็นประเทศราชของพม่า

ประเทศราชของพม่า

 

พ.ศ. 2107 พญาแก้วรัตนภูมินทร์ยอมอ่อนน้อมต่อพม่าในสมัยพระเจ้าบุเรงนอง และเป็นกำลังสำคัญให้พม่าในการปราบปรามรัฐไทยอื่นๆ เชียงตุงเป็นประเทศราชของพม่าอย่างสงบ 200 ปี จนกระทั่งสมัยพญากาวิละกอบกู้เชียงใหม่จากการยึดครองของพม่าและหันมาเป็นประเทศราชของสยาม พญากาวิละได้ยกทัพไปตีเมืองต่างๆตามแม่น้ำสาละวินรวมถึงเมืองเชียงตุงให้เข้ามาตั้งรกรากในเชียงใหม่ และเกลี้ยกล่อมให้เชียงตุงมาขึ้นกับเชียงใหม่ดังเดิม จนถึงสมัยของเจ้ามหาขนานจึงกลับไปเป็นประเทศราชของพม่าอีกเมื่อ พ.ศ. 2356

 

เมื่อเชียงตุงไปเป็นประเทศราชของพม่าอีกครั้งนั้น เชียงใหม่ยังเป็นประเทศราชของสยาม ความขัดแย้งระหว่างพม่ากับสยาม ทำให้สยามไม่ไว้ใจเชียงตุงให้เชียงใหม่คอยสอดส่องดูแลอย่างใกล้ชิด สุดท้ายจึงกลายเป็นสงครามเชียงใหม่-เชียงตุง 3 ครั้งคือ

• ครั้งที่ 1 พ.ศ. 2393 เจ้ามหาขนานเป็นเจ้าเมืองเชียงตุง เจ้าพุทธวงษ์เป็นเจ้าเมืองเชียงใหม่ สมัยรัชกาลที่ 3 เกิดจากเจ้านายเชียงรุ่งหนีลงมาหลวงพระบาง ขอความช่วยเหลือจากกรุงเทพฯ รัชกาลที่ 3 จึงถือโอกาสขยายอำนาจไปเชียงรุ่ง โดยต้องตีเชียงตุงให้ได้ก่อน กรุงเทพฯให้เชียงใหม่เป็นทัพใหญ่ แต่ตีเมืองเชียงตุงไม่ได้ การที่คิดจะไปยึดเชียงรุ่งจึงเลิกไป
• ครั้งที่ 2 พ.ศ. 2395 สมัยรัชการที่ 4 เป็นช่วงที่อังกฤษขยายอำนาจเข้ามาในพม่า พระองค์จึงให้ยกทัพไปตีเชียงตุงโดยยกทัพไปจากกรุงเทพฯ ให้เชียงใหม่กับเชียงแสนเป็นทัพหนุน แต่เมื่อทัพจากกรุงเทพฯไปถึงเชียงแสน ทางเชียงใหม่ขอระงับทัพ แจ้งว่าส่งเสบียงไม่ทัน กรุงเทพฯจึงเกณฑ์เสบียงจากหลวงพระบาง แล้วจึงยกทัพเข้ายึดเชียงตุง แต่ไม่สำเร็จ
• ครั้งที่ 3 พ.ศ. 2397 เกิดขึ้นเมื่อกรมหลวงวงศาธิราชสนิทซึ่งนำทัพมารบเมื่อ พ.ศ. 2395 พักกองทัพอยู่ที่น่าน ส่งหนังสือมาขอกองทัพและอาวุธเพิ่มเติม เมื่อได้แล้วจึงยกเข้าตีอีกครั้ง ผลปรากฏว่าทัพสยามตีเชียงตุงไม่สำเร็จ เพราะหัวเมืองล้านนาไม่เต็มใจสนับสนุน

ในที่สุดเมื่ออังกฤษยึดพม่าได้ทั้งประเทศ เชียงตุงจึงเป็นอาณานิคมของอังกฤษไปด้วยเมื่อ พ.ศ. 2433 อยู่แต่ยังมีเจ้าฟ้าปกครอง เชียงตุงในสมัยนี้ ทำให้เกิดเจ้าฟ้าที่ยิ่งใหญ่ที่สุดของเชียงตุง พระนามว่า เจ้าฟ้าก้อนแก้วอินแถลง ซึ่งอยู่ร่วมสมัยกับ รัชกาลที่ 5 ของไทย พระองค์ปกป้องเมืองเชียงตุงไม่ให้กลายเป็นเมืองอาณานิคมของจักรวรรดิอังกฤษแต่หลังจากพระองค์สิ้นพระชนม์ เชียงตุงก็ตกไปอยู่ภายใต้อำนาจของอังกฤษ

สหรัฐไทยเดิม

จนกระทั่งในสมัยช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 หลังจากไทยลงนามเป็นพันธมิตรกับญี่ปุ้นรัฐบาล จอมพล ป.พิบูลสงคราม ได้จัดตั้งกองทัพพายัพ และส่งกำลังทหารที่มี พลตรีผิน ชุณหะวัณ เป็นแม่ทัพเข้ายึดครองเมืองเชียงตุงได้เมื่อ 26 พฤษภาคม พ.ศ. 2485 ไทยได้ยึดเมืองเชียงตุง และ เมืองพานจากอังกฤษ มาจัดตั้งเป็นส่วนหนึ่งของไทยในชื่อสหรัฐไทยเดิม รัฐบาลไทยได้ทูลเชิญเจ้าเมืองเหล็กพรหมลือโอรสของเจ้าก้อนแก้วอินแถลงมาเป็นเจ้าฟ้าสิริสุวรรณราชยศพรหมลือครองเมืองเชียงตุง โดยมี พลตรีผิน ชุณหะวัณ เป็นข้าหลวงใหญ่ นอกจากนั้น กองทัพไทยยังเข้าไปโจมตีและปกครอง เมืองตองยีครึ่งใต้ของเมืองมัณฑะเลย์และหวังจะครอบครองสิบสองปันนาอีกด้วย เมื่อสงครามสิ้นสุด ญี่ปุ่นพ่ายแพ้สงคราม ไทยจึงคืนดินแดนสหรัฐไทยเดิมให้แก่อังกฤษ เจ้าฟ้าพรหมลือและครอบครัวอพยพมาอยู่ที่เชียงใหม่

ส่วนหนึ่งของพม่า

เมื่อพม่าได้รับเอกราชจากอังกฤษเมื่อ พ.ศ. 2491 เชียงตุงจึงถูกผนวกเข้าเป็นส่วนหนึ่งของรัฐฉานประเทศพม่า เนื่องจากสนธิสัญญาปางโหลง แต่ยังมีเจ้าฟ้าปกครอง จน พ.ศ. 2505 นายพลเนวินปฏิวัติปกครองประเทศด้วยระบบสังคมนิยม ระบบเจ้าฟ้าของเชียงตุงจึงถูกยกเลิกไป หอคำของเชียงตุงถูกพม่าทำลายเมื่อ พ.ศ. 2534 จึงเป็นอันสิ้นสุดฐานะของเมืองใหญ่เมืองหนึ่งในอุษาคเนย์ที่มีความเป็นมาอันยาวนาน

ปล.เจ้าฟ้าเชียงตุงนั้นสืบเชื้อสายมาจากพญามังรายโดยตรง ซึ่งไม่มีการผลัดเปลี่ยนราชวงศ์แต่อย่างใด ราชวงศ์นี้จึงมีอายุร่วม 700 กว่าปีตั้งแต่สมัยพญามังรายมหาราช และมีฐานะเป็นกษัตริย์ไม่ใช่แค่เจ้าผู้ครองนคร

 

หอคำหลวงเชียงตุง (ปัจจุบันโดนรัฐบาลพม่าทำลายแล้ว)

 

 

พญามังรายมหาราช ปฐมกษัตริย์แห่งอาณาจักรล้านนา

 

เจ้าฟ้ารัตนะก้อนแก้วอินแถลง (เจ้าอินแถลง,เจ้าฟ้าเฒ่า)

เจ้าฟ้าองค์สุดท้ายแห่งเมืองเชียงตุง ก่อนที่เมืองเชียงตุงจะตกเป็นประเทศราชของพม่า

 

 

เจ้าฟ้าก้อนแก้วอินแถลงทรงฉายพระรูปพร้อมกับพระราชบุตร

อันประสูติแต่เจ้าแม่ปทุมมามหาเทวีและนางฟ้า(เจ้านาง)ทั้ง 5

 

 

เจ้าจายหลวง เจ้าฟ้าองค์สุดท้ายของเชียงตุง ในการปกครองของพม่าก่อนพม่าจะเปลี่ยนแปลงการปกครอง

พระองค์เป็นพระราชบุตรในเจ้าฟ้ากองไต ซึ่งถูกลอบปลงพระชนม์ตั้งแต่พระองค์ยังทรงพระเยาว์ เมืองเชียงตุงจึงมีผู้สำเร็จราชการแทน ต่อมาเมื่อพระองค์ทรงสำเร็จการศึกษาจากประเทศอังกฤษ พระองค์จึงเสด็จขึ้นราชาภิเษกเป็นเจ้าฟ้าเมืองเชียงตุง แต่แล้วก็ต้องสละราชบัลลังค์ตามข้อตกลงของพม่า เป็นอันสิ้นสุดระบบเจ้าฟ้าแห่งเชียงตุง

 

เจ้าฟ้าจายหลวง เจ้านางจันแก้วมหาเทวี และพระราชธิดา

ซึ่งในขณะที่เจ้าฟ้าจายหลวงสละราชบัลลังค์นั้น ครอบครัวของพระองค์ก็ถูกกักบริเวณโดยรัฐบาลพม่า

 

เจ้านายแห่งเมืองเชียงตุง

 

 

ขบวนช้างเจ้านายเชียงตุง เสด็จผ่านวัดพระเจ้าหลวง

 

 

การฟ้อนหางนกยูง เป็นการฟ้อนในราชสำนักเพื่อปัดเป่าสิ่งชั่วร้ายต่างๆ

 

 

เจ้าแม่สุวรรณา พระมารดาในเจ้าฟ้าก้อนแก้วอินแถลง

พร้อมด้วยพระนัดดา ราชธิดาในเจ้าฟ้าก้อนแก้วอินแถลง

 

 

 

เจ้าอินทนนท์ ณ เชียงใหม่ และเจ้านางสุคันธา ณ เชียงตุงพระธิดาในเจ้าฟ้าก้อนแก้วอินแถลง

ในงานพระราชพิธีเษกสมรส ณ ลานหน้าหอหลวงเชียงตุง

ภาพขวาคือเจ้านางสุคันธา ณ เชียงตุง ในวัยชราขณะพำนักอยู่ที่เชียงใหม่ ปัจจุบันถึงแก่พิราลัยแล้ว

 

 

เจ้าห่มฟ้าแห่งแสนหวี(เชียงรุ่ง) และเจ้านางแว่นทิพย์พระธิดาในเจ้าฟ้าก้อนแก้วอินแถลง

ในงานพระราชพิธีเษกสมรส ณ หอหลวงเชียงตุง

 

เจ้านางติ๊บสิลา(ทิพย์ศิลา) พระเชษฐภคินีในเจ้าฟ้าก้อนแก้วอินแถลง

 

 

เจ้าฟ้ามหายศพรหมลือ เจ้าฟ้าเชียงตุงองค์ที่ 10 และเจ้านางทิพวรรณ ณ ลำปาง

หรือเจ้าแม่ทิพวรรณมหาเทวี(ณ เชียงตุง)

ภาพขวาคือเจ้านางทิพวรรณในวัยชราขณะพำนักอยู่ที่เชียงใหม่หลังจากถูกพม่าเปลี่ยนแปลงการปกครอง ปัจจุบันถึงแก่พิราลัยแล้ว

 

 

ภาพการทำลายหอคำหลวงเชียงตุงสัญลักษณ์เมืองเชียงตุงโดยรัฐบาลพม่าอันเป็นการปิดฉากนครอันยิ่งใหญที่มีประวัติความเป็นมาที่ยาวนานหลายยุคสมัย คงเหลือไว้แต่เพียงชื่อ จารึก ความทรงจำและภาพถ่าย ที่แสดงถึงความยิ่งใหญ่ของนครอันงดงามกลางขุนเขาแห่งนี้เท่านั้นเอง

 

 

ขอขอบคุณภาพเก่าสวยๆอันเลอค่าจากเฟสบุ๊ก : Montri Punyafu

ข้อมูลสำคัญๆจากวิกิพีเดีย

วีดิโอดีๆจาก Youtube

และผู้ร่วมขับขานประวัติศาสตร์เมืองเชียงตุงทุกท่านครับ :)