การบังคับบัญชาและรับผิดชอบกิจการนายทหารพระธรรมนูญ

การบังคับบัญชาและรับผิดชอบกิจการนายทหารพระธรรมนูญ

พระราชบัญญัติธรรมนูญศาลทหาร พ.ศ.๒๔๙๘ บัญญัติว่า

“มาตรา ๑๑ ให้มีตุลาการพระธรรมนูญ อัยการทหาร นายทหารพระธรรมนูญ
และจ่าศาลทหาร หรือผู้ช่วยตำแหน่งดังกล่าวแล้ว ตามจำนวนที่กระทรวงกลาโหมกำหนด

คุณสมบัติ พื้นความรู้ และอำนาจหน้าที่ของบุคคลดังกล่าวในวรรคก่อน ให้เป็น
ไปตามที่กระทรวงกลาโหมกำหนด”

 

คุณสมบัติและพื้นความรู้นายทหารพระธรรมนูญ ประกอบด้วย

(๑) เป็นนายทหารชั้นสัญญาบัตร

(๒) อายุไม่ต่ำกว่ายี่สิบปีบริบูรณ์

(๓) สอบความรู้ทางกฎหมายได้ปริญญาตรี หรือเทียบได้ไม่ต่ำกว่าปริญญาตรี

(๔) เป็นสมาชิกแห่งเนติบัณฑิตยสภา

(๕) มีความประพฤติเหมาะสมแก่การปฏิบัติหน้าที่นายทหารพระธรรมนูญ

 

อำนาจหน้าที่ของนายทหารพระธรรมนูญตามข้อบังคับ ฯ

ข้อบังคับกระทรวงกลาโหม ว่าด้วยนายทหารพระธรรมนูญ พ.ศ.๒๔๙๙ ซึ่งเรียก
ย่อว่า “ขธน.๙๙” กำหนดให้นายทหารพระธรรมนูญมีอำนาจและหน้าที่ดังนี้

(๑) สืบสวนและสอบสวนคดีตามคำสั่งของผู้บังคับบัญชา

(๒) เป็นที่ปรึกษาทางกฎหมายของผู้บังคับบัญชา

(๓) พิจารณาและเสนอความเห็นทางกฎหมาย ทางปกครอง และทางวินัย ตามที่
ผู้บังคับบัญชามอบหมาย

(๔) ตรวจร่างสัญญาต่าง ๆ ของทางราชการทหาร

(๕) ในทางวิทยาการ ให้นายทหารพระธรรมนูญหน่วยรองฟังความเห็น
นายทหารพระ-ธรรมนูญหน่วยเหนือตามลำดับสายงาน

(๖) นอกจากนี้ให้มีอำนาจและหน้าที่อื่น ๆ ตามกฎหมาย กฎ ข้อบังคับ และ
ระเบียบซึ่งบัญญัติว่าเป็นอำนาจหน้าที่ของนายทหารพระธรรมนูญ

 

อำนาจหน้าที่ของนายทหารพระธรรมนูญตามกฎหมาย ฯ

พระราชบัญญัติธรรมนูญศาลทหาร พ.ศ.๒๔๙๘ บัญญัติว่า

“มาตรา ๔๗ นายทหารพระธรรมนูญ หรืออัยการทหาร มีอำนาจทำการสอบสวน
คดีอาญาทั้งปวงซึ่งอยู่ในอำนาจศาลทหาร แต่ถ้ามีเหตุอันสมควร ผู้บังคับบัญชาจะสั่งให้
นายทหารชั้นสัญญาบัตรทำการสอบสวนก็ได้ ทั้งนี้ ไม่ตัดอำนาจของพนักงานสอบสวนตาม
ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา

การสอบสวนดังกล่าวในวรรคก่อน ให้ถือว่าเป็นการสอบสวนตามประมวล
กฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาด้วย

เพื่อประโยชน์แก่การสอบสวน ให้ผู้มีหน้าที่ทำการสอบสวนมีอำนาจออกหมาย
เรียกให้บุคคลใดมาให้ถ้อยคำ หรือส่งสิ่งใดที่จะใช้เป็นพยานหลักฐานได้”

แม้นายทหารพระธรรมนูญ จะมีอำนาจทำการสอบสวนคดีอาญาทั้งปวงซึ่งอยู่ใน
อำนาจศาลทหาร แต่ในทางปฏิบัติ นายทหารพระธรรมนูญจะต้องยึดถือข้อบังคับกระทรวง
กลาโหม ว่าด้วยนายทหารพระธรรมนูญ พ.ศ.๒๔๙๙ (“ขธน.๙๙”) มาเป็นแนวทางปฏิบัติ
ประกอบด้วย กล่าวคือ อำนาจและหน้าที่สืบสวนสอบสอบสวนคดีนั้น ต้องมีคำสั่งของ
ผู้บังคับบัญชา ให้ทำการสอบสวนเสียก่อน โดยผู้บังคับบัญชาอาจจะมีคำสั่งให้นายทหาร
พระธรรมนูญสืบสวนสอบสวนตามลำพัง หรือมีคำสั่งให้สืบสวนสอบสวนในรูปของคณะ
กรรมการสอบสวนก็ได้

ในบางกรณี คดีอาญาที่ทหารตกเป็นผู้ต้องหา เมื่อพนักงานสอบสวนแจ้งให้
ฝ่ายทหารมาร่วมฟังการสอบสวนตามข้อตกลงระหว่างกระทรวงกลาโหมกับกระทรวง
มหาดไทย เรื่องการปฏิบัติและประสานงานเกี่ยวกับกรณีที่ทหารเป็นผู้เสียหาย หรือเป็น
ผู้ต้องหาในความผิดอาญา พ.ศ.๒๔๙๘ แล้ว ผู้บังคับบัญชาจะสั่งให้นายทหารพระธรรมนูญ
ของหน่วยไปร่วมฟังการสอบสวน ตั้งแต่พนักงานสอบสวนเริ่มดำเนินการสอบสวนจนปิด
สำนวนการสอบสวนก็ได้

 

 

หน่วยงานรับผิดชอบในการสืบสวนสอบสวนคดีอาญาของกระทรวงกลาโหม

๑. กองบัญชาการทหารสูงสุด คือ กองพระธรรมนูญ กรมสารบรรณทหาร
มีผู้อำนวยการกองพระธรรมนูญ กรมสารบรรณทหาร เป็นผู้บังคับบัญชารับผิดชอบสืบสวน
สอบสวนคดีอาญา

๒. กองทัพบก คือ กรมสารวัตรทหารบก กรมจเรทหารบก สำหรับกองพระธรรมนูญ
กรมสารบรรณทหารบก มีผู้อำนวยการกองพระธรรมนูญ กรมสารบรรณทหารบก เป็นผู้บังคับ
บัญชารับผิดชอบสืบสวนสอบสวนคดีอาญา

๓. กองทัพเรือ คือ กรมสารวัตรทหารเรือ สถานีทหารเรือกรุงเทพ กรมจเรทหารเรือ
สำหรับกองพระธรรมนูญ กรมสารบรรณทหารเรือ มีผู้อำนวยการกองพระธรรมนูญ กรม
สารบรรณทหารเรือ เป็นผู้บังคับบัญชารับผิดชอบสืบสวนสอบสวนคดีอาญา

๔. กองทัพอากาศ คือ กรมสารวัตรทหารอากาศ สำนักงานผู้บังคับทหารอากาศ
ดอนเมือง กรมจเรทหารอากาศ สำหรับกองพระธรรมนูญ กรมสารบรรณทหารอากาศ มี
ผู้อำนวยการกองพระธรรมนูญ กรมสารบรรณทหารอากาศ เป็นผู้บังคับบัญชารับผิดชอบ
สืบสวนสอบสวนคดีอาญา

๕. กรมพระธรรมนูญ เป็นกรมที่ปรึกษา อันเป็นหน่วยขึ้นตรงต่อสำนักงาน
ปลัดกระทรวงกลาโหม มีหน้าที่เกี่ยวกับศาลทหาร อัยการทหาร นายทหารพระธรรมนูญ
ตลอดจนราชการในส่วนธุรการและวิชาการที่เกี่ยวกับกฎหมายและสังคมศาสตร์ นอกจากนั้น
ยังมีหน้าที่ให้คำแนะนำและควบคุมทางวิทยาการในหน้าที่ของนายทหารพระธรรมนูญ
อัยการทหาร อัยการศาลทหารในเวลาไม่ปกติ ซึ่งแต่งตั้งจากพนักงานอัยการหรือผู้ทรงคุณวุฒิ
ตุลาการศาลทหาร จ่าศาลทหาร รวมทั้งตุลาการศาลทหารและจ่าศาลทหารในเวลาไม่ปกติ
ซึ่งแต่งตั้งจากผู้พิพากษาศาลพลเรือน จ่าศาลพลเรือน หรือผู้ทรงคุณวุฒิ มีเจ้ากรม
พระธรรมนูญ เป็นผู้บังคับบัญชารับผิดชอบ และเป็นหัวหน้าเหล่าสายวิทยาการของทหาร
เหล่าพระธรรมนูญทั้งปวง

 

 

อำนาจหน้าที่อื่น ๆ ของนายทหารพระธรรมนูญ

นายทหารพระธรรมนูญ มีหน้าที่ในเรื่องอื่น ๆ ดังต่อไปนี้

ก. ให้คำแนะนำทางกฎหมายแก่ผู้บังคับบัญชา ฝ่ายอำนวยการและผู้บังคับ
หน่วยรอง ในเรื่องราวที่เกี่ยวกับกฎหมายทหาร คำสั่ง คำชี้แจง ข้อบังคับของ กห. และ
ข้อบังคับของหน่วยกฎหมายในประเทศ รวมถึงพระราชบัญญัติของรัฐบาล ระเบียบข้อบังคับ
ของรัฐ และกฎหมายท้องถิ่น กฎหมายต่างประเทศ ข้อตกลงเกี่ยวกับสถานภาพของกำลัง
ทหาร และกฎหมายระหว่างประเทศ

ข. กำกับดูแลและควบคุมการบริหารงานการศาลทหาร และเรื่องทางกฎหมาย
อื่น ๆ ภายในหน่วยบัญชาการโดย

๑) ติดต่อโดยตรงกับผู้บังคับบัญชาในเรื่องการศาลทหาร

๒) ตรวจสอบและให้ข้อเสนอการปฏิบัติที่เหมาะสมต่อข้อกล่าวหาไปยังผู้มี
อำนาจเกี่ยวข้องก่อนที่จะนำคดีขึ้นพิจารณาในศาลทหารทั่วไป ทบทวนหลักฐานการพิจารณา
คดีโดยศาลทหารทั่วประเทศ และตุลาการศาลทหาร และให้ข้อเสนอถึงการปฏิบัติซึ่งควรจะ
กระทำให้กับผู้มีอำนาจเกี่ยวข้อง

๓) จัดทนายตามที่บัญญัติไว้ในธรรมนูญศาลทหาร

๔) ทบทวนหลักฐานการพิจารณาคดีโดยศาลทหารพิเศษ และศาลทหารกลาง
เพื่อหาความเหมาะสมทางกฎหมาย ริเริ่มกำหนดข้อแก้ไขตามที่เห็นสมควรเมื่อเห็นว่าจำเป็น
และเป็นผู้ดูแลรักษาหลักฐานการพิจารณาคดีของศาลทหารพิเศษและศาลทหารกลาง

๕) จัดทำและดำเนินกรรมวิธีการติดต่อทางเอกสาร เกี่ยวกับผู้กระทำผิดที่ถูก
ลงทัณฑ์นอกอำนาจศาล ตรวจสอบคำร้องขอผ่อนผันโทษตามรูปคดีที่เห็นสมควร และให้
ข้อเสนอแก่ผู้บังคับบัญชา

๖) ให้ข้อเสนอในนโยบายเกี่ยวกับสภาพการคุมขังผู้ต้องหา ก่อนและหลังการ
พิพากษาของเจ้าหน้าที่ฝ่ายทหาร ซึ่งจะนำมาบังคับใช้ แนะนำและช่วยเหลือเจ้าหน้าที่ฝ่าย
อำนวยการอื่น ๆ และหน่วยรองในการบังคับให้เป็นไปตามนโยบายการคุมขังที่ได้กำหนดไว้

๗) ร่วมกับนายทหารฝ่ายการสารวัตร ให้ข้อเสนอแนะนโยบายเกี่ยวกับการ
ติดต่อกับเจ้าหน้าที่รักษากฎหมาย และเจ้าหน้าที่ศาลฝ่ายพลเรือน

ค. ทบทวนรายงานของนายทหารสอบสวน และของคณะกรรมการนายทหารเพื่อ
พิจารณาหาความเหมาะสมทางกฎหมาย และให้ข้อเสนอตามที่เห็นสมควรต่อผู้บังคับบัญชา
จัดหาทนายให้ในเมื่อได้รับการร้องขอและเมื่อมีทนายพอ และอยู่ในอำนาจทำได้ตามระเบียบ
ข้อบังคับของ ทบ.ด้วย

ง. กำกับดูแลการฝึกการพิจารณาคดีทางทหารและการฝึกศึกษาเรื่องกฎหมาย
อื่น ๆ ภายในหน่วยบัญชาการ

จ. เมื่อได้รับการร้องขอ ให้คำแนะนำต่อบุคคลที่มีหน้าที่การเงิน ตามรายการ
สำรวจและรายงานการสูญหายของเงินทุน

ฉ. ให้ความช่วยเหลือและแนะนำทางกฎหมายแก่กำลังพลฝ่ายทหาร ครอบครัว
และบุคคลอื่น ๆ ตามที่กำหนดไว้เกี่ยวกับปัญหาส่วนบุคคล ปัญหาทางแพ่งและปัญหาทาง
กฎหมายและกำกับดูแลโครงการช่วยเหลือทางกฎหมายและการป้องกันอาชญากรรมของ
หน่วยบัญชาการ

ช. กำกับดูและและบริหารงานเกี่ยวกับเรื่องราวทั้งปวงในการเรียกร้องสิทธิและ
การให้ข้อเสนอถึงการปฏิบัติที่ต้องทำ รวมทั้งการออกใบรับรองการชำระเงิน ถ้าเห็นสมควร

ซ. ให้ข้อคิดเห็นและคำแนะนำทางกฎหมายที่เกี่ยวกับกฎหมายระหว่างประเทศ
ทั้งที่เป็นจารีตประเพณี และแบบธรรมเนียม ข้อบังคับกรุงเฮก สนธิสัญญาเจนีวา ปี ๑๙๔๙
ข้อตกลงเกี่ยวกับสถานะของกองกำลัง และเกี่ยวกับการใช้กฎหมายของรัฐในต่างประเทศ
ให้คำแนะนำถึงปัญหาทางกฎหมายของต่างชาติ และปัญหากฎหมายระหว่างประเทศส่วน
บุคคล

ฌ. ตรวจสอบสัญญาการจัดหา ให้คำแนะนำทางกฎหมายเกี่ยวกับข้อขัดแย้ง
และปัญหาอื่นในการจัดหาเมื่อจำเป็น จัดหาทนายให้กับคณะกรรมการพิจารณาคำร้อง
เกี่ยวกับสัญญาของเหล่าทัพในกรณีการขอผ่อนผันตามระเบียบว่าด้วยการเร่งรัดการ
ดำเนินงาน และให้คำแนะนำทางกฎหมายเกี่ยวกับการใช้ประโยชน์ และการจำหน่าย
ทรัพย์สินของทางราชการ

ญ. กำกับดูแลการดำเนินงานเกี่ยวกับเรื่องการดำเนินคดีอาชญากรสงคราม
ในหน่วยบัญชาการ รวมถึงการให้คำแนะนำทางกฎหมายเกี่ยวกับการละเมิดกฎหมาย
ระหว่างประเทศ

ฎ. ให้คำแนะนำเกี่ยวกับทัศนะทางกฎหมายของกิจการพลเรือน การช่วยเหลือ
ทางทหารต่อเจ้าหน้าที่พลเรือน การบรรเทาทุกข์ และการป้องกันฝ่ายพลเรือน เงินเดือน
การเลื่อนยศ การลดยศ การให้ออกจากราชการ กิจกรรมที่ได้รับอนุมัติ การอุทธรณ์ต่อ
คณะกรรมการบริหาร และการร้องเรียนตามธรรมนูญศาลทหาร

ฐ. ให้คำแนะนำทางกฎหมายเกี่ยวกับเงินทุนนอกเหนืองบประมาณ เงินบริจาค
การใช้และจำหน่ายทรัพย์สินของรัฐ ที่ตั้งทางทหาร การช่วยเหลือเจ้าหน้าที่พลเรือนโดยทหาร
การบรรเทาทุกข์ และการป้องกันฝ่ายพลเรือน

 

 

นายทหารพระธรรมนูญจัดเป็นฝ่ายอำนวยการประเภทใด

โดยปกติฝ่ายอำนวยการมี ๓ ประเภท ได้แก่ ฝ่ายอำนวยการประสานงาน
ฝ่ายกิจการพิเศษ และฝ่ายยุทธบริการ และฝ่ายอำนวยการประจำตัว ผู้บังคับบัญชาอาจ
ให้มีพวกฝ่ายอำนวยการพวกใดพวกหนึ่ง หรือทั้งสามพวกก็ได้ และผู้บังคับบัญชาอาจมี
เสนาธิการเป็นหัวหน้าฝ่ายอำนวยการเพื่อสั่งการ/กำกับดูแลฝ่ายอำนวยการก็ได้

 

ประเภทของนายทหารฝ่ายอำนวยการ ทั้ง ๓ ประเภท ได้แก่

๑) นายทหารฝ่ายอำนวยการประสานงาน เป็นฝ่ายอำนวยการหลัก หรือ
ฝ่ายเสนาธิการของผู้บังคับบัญชา ประกอบด้วยสายงานที่เกี่ยวข้องกันคือ การกำลังพล
การข่าวกรอง ยุทธการ การส่งกำลังบำรุง กิจการพลเรือน และการปลัดบัญชี ฝ่าย
อำนวยการประสานงานจะช่วยเหลือผู้บังคับบัญชา ด้วยการปฏิบัติงานในหน้าที่ โดยการ
ประมาณการ วางแผน จัดทำแผน/คำสั่ง และกำกับดูแลการปฏิบัติทั้งปวงในหน่วยบัญชาการ
และยังประสานการปฏิบัติกับหน่วยต่าง ๆ เพื่อให้มั่นใจว่าการใช้ทรัพยากรและกำลังทหาร
ก่อให้เกิดประโยชน์สูงสุด และบรรลุตามภารกิจที่ได้รับมอบ เพื่อให้บรรลุภารกิจนั้น ฝ่าย
อำนวยการประสานงานจะเสนอความต้องการ ขอรับข่าวสารและข้อเสนอแนะ ตลอดจน
กำกับดูแลการปฏิบัติของฝ่ายกิจการพิเศษ และฝ่ายยุทธบริการ ทั้งยังเป็นผู้ทำให้มั่นใจว่า
ข่าวสารและข้อเสนอแนะจากฝ่ายกิจการพิเศษและฝ่ายยุทธบริการเหล่านั้น ได้มีการ
ประสานกับฝ่ายอำนวยการที่เกี่ยวข้องแล้ว

๒) นายทหารฝ่ายกิจการพิเศษ/นายทหารฝ่ายยุทธบริการ เป็นผู้ช่วยเหลือ
ผู้บังคับบัญชาด้วยการปฏิบัติงานในส่วนที่เกี่ยวกับงานในหน้าที่ซึ่งต้องการความชำนาญเป็น
พิเศษ ตามสาขาวิชาชีพเทคนิคและงานในหน้าที่อื่น ๆ ที่มีขอบเขตน้อยกว่าหน้าที่ของฝ่าย
อำนวยการประสานงาน แต่มีลักษณะเฉพาะเจาะจงมากกว่า และมีความสัมพันธ์อย่าง
กว้างขวางกับเรื่องเทคนิค การปฏิบัติและเรื่องของเหล่า/สายยุทธบริการ โดยทั่วไปฝ่ายกิจการ
พิเศษและฝ่ายยุทธบริการ จัดเป็นแผนกที่ปฏิบัติงานแตกต่างกันไปตามวิชาชีพ เทคนิค และ
งานในหน้าที่พิเศษอื่นในหน่วยบัญชาการนั้น

๓) นายทหารฝ่ายอำนวยการประจำตัว เป็นผู้ช่วยเหลือผู้บังคับบัญชาในเรื่อง
กิจการเฉพาะ หรืองานในหน้าที่พิเศษ นายทหารฝ่ายอำนวยการประจำตัวอยู่ภายใต้การ
ควบคุมโดยตรงของผู้บังคับบัญชา แทนที่จะผ่านเสนาธิการหรือรองผู้บังคับหน่วย ฝ่าย
อำนวยการประจำตัวประกอบด้วยนายทหารคนสนิทที่มีอัตราการจัดตาม อัตราการจัดอาวุธ
ยุทโธปกรณ์ (อจย.) และ/หรือ อัตราเฉพาะกิจ (อฉก.) หรือนายทหารที่ผู้บังคับบัญชาเลือกไว้
คอยให้คำแนะนำโดยตรง เช่น นายทหารจเร นายทหารพระธรรมนูญ เป็นต้น นายทหาร
ฝ่ายอำนวยการประจำตัวนี้อาจทำหน้าที่ทั้งเป็นฝ่ายอำนวยการประจำตัว เป็นฝ่ายกิจการ
พิเศษ หรือ ฝ่ายอำนวยการประสานงานก็ได้

 

 

ความสัมพันธ์ระหว่างนายทหารพระธรรมนูญกับฝ่ายอำนวยการอื่น ๆ

ในการปฏิบัติหน้าที่ของนายทหารพระธรรมนูญ บางกรณีอาจได้รับการประสาน
งานจากฝ่ายอำนวยการอื่น ๆ เพื่อขอรับข่าวสารและข้อเสนอแนะจากนายทหารพระธรรมนูญ
หรือที่เรียกกันทั่ว ๆ ไปว่า การประสานงานของฝ่ายอำนวยการ ซึ่งได้แก่กิจการที่จะให้ได้มา
และส่งเสริมการทำงานร่วมมือกันของเจ้าหน้าที่ทุกฝ่ายเพื่อช่วยให้งานที่ได้รับมอบนั้นบรรลุ
ผลสำเร็จ ในการนี้นายทหารพระธรรมนูญนอกจากจะต้องรอบรู้งานในหน้าที่เป็นอย่างดีแล้ว
ยังจะต้องมีคุณสมบัติของฝ่ายอำนวยการด้วยดังนี้ คือ

ก. รู้หลักมนุษย์สัมพันธ์เป็นอย่างดี

ข. มีบุคคลิกซึ่งช่วยให้สามารถปฏิบัติงานร่วมกับผู้อื่นได้อย่างฉันท์มิตร

ค. มีอุดมการณ์และมาตรฐานความคิด

ง. มีสติปัญญาและความเชื่อมั่นในตนเองอย่างสูงในการชี้แจงเรื่องราวต่อผู้บังคับ
บัญชาและผู้อื่น

จ. ซื่อตรงต่อหน้าที่ มั่นคงเสมอต้นเสมอปลาย

ฉ. จะต้องระมัดระวังเป็นพิเศษที่จะไม่ละเมิดความไว้วางใจของผู้บังคับบัญชา
หรือนำเรื่องราวที่ผู้บังคับบัญชาต้องการจะรักษาไว้เป็นความลับมาเปิดเผย

 

 

อำนาจการบังคับบัญชานายทหารพระธรรมนูญ

นายทหารเหล่าพระธรรมนูญ ที่สังกัดกองบัญชาการทหารสูงสุด กองทัพบก
กองทัพเรือ และกองทัพอากาศ ย่อมอยู่ภายใต้การบังคับบัญชาของหัวหน้าส่วนราชการที่ตน
สังกัดอยู่ ส่วนการแต่งตั้งโยกย้ายเป็นอำนาจของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม โดย
กรมพระธรรมนูญ เป็นผู้ดำเนินการ ในทางวิทยาการ ให้นายทหารพระธรรมนูญหน่วยรอง
ฟังความเห็นนายทหารพระธรรมนูญหน่วยเหนือตามลำดับสายงาน.