ปลูกผักกินเอง วิถีทางรอดของคนเมือง

“ผักบุ้งพุ่งยอดกอดก่ายเสา ตำลึงผึ่งเถาเฝ้ารั้วบ้าน ฟักทองดอกเหลืองเรืองละลาน มะระแตกก้านห้อยผลรี มือแขวนตะกร้าคว้ายอดผัก เลือกหักยอดอ่อนช้อนใบคลี่ โน่นนิดนั่นหน่อยค่อยพอดี ผักมีรอบบ้านอาหารเรา น้ำพริกปลาทูคู่ผักสด เร่งคดข้าวแกงแย่งกันเข้า ปลูกผักกินเองพอบรรเทา แบ่งเบารายจ่ายสบายใจ” บทกลอน เก็บผักกิน โดย เพรางาย มณีโชติ ได้บอกเล่าถึงประโยชน์ของการปลูกผักกินเองได้อย่างชัดเจน ซึ่งเป็นวิถีชีวิตที่เริ่มจะเลือนหายไปจากคนเมือง

ปัจจุบันคนไทย โดยเฉพาะคนเมืองกำลังเผชิญกับวิกฤตเรื่องสุขภาพหลายด้าน ไม่ว่าจะเป็นโรคที่มีสาเหตุมาจากการรับประทานอาหารปนเปื้อนสารเคมีอย่าง “โรคมะเร็ง” รวมถึงโรคที่มาจากพฤติกรรมการบริโภค, วิกฤตเรื่องราคาอาหารแพง, พื้นที่เกษตรกรรมน้อยลง รวมถึงปัญหาเรื่องความเสื่อมโทรมของทรัพยากรธรรมชาติ และการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศ ซึ่งล้วนมีผลกระทบต่อความมั่นคงทางอาหารทั้งสิ้น

เราจะสามารถแก้ไขหรือรอดพ้นจากวิกฤติเหล่านั้นได้อย่างไร งานเสวนาเกษตรในเมือง เรื่อง “เกษตรในเมือง : ทางเลือก ทางรอดของอาหารคนเมือง” มีคำตอบ…

ปิยะพงษ์ บุษบงก์ นักวิจัยโครงการบทบาทเกษตรในเมืองในการเพิ่มความยืดหยุ่นของเมือง แผนงาน ความยุติธรรมด้านสิ่งแวดล้อมและการพัฒนาเมืองที่ยืดหยุ่น มหาวิทยาลัยลอนดอน ได้เล่าถึงบทเรียนเกษตรของคนเมืองในต่างประเทศ ว่าเทศบาลนครลอนดอน ประเทศอังกฤษ มีการสนับสนุนเรื่องเกษตรในเมืองอย่างจริงจัง โดยมีการกำหนดให้ในทุกๆ 100 เมตร จะต้องเห็นแปลงผักหรือพื้นที่สีเขียว ก่อนหน้านี้ฝ่ายนโยบายของลอนดอนได้มีการจัดสรรพื้นที่ให้ประชากรได้ปลูกผักโดยไม่ต้องเสียค่าใช้จ่าย และมีผู้สนใจมากมายจนทำให้มีพื้นที่ไม่เพียงพอต่อความต้องการจนต้องเปลี่ยนนโยบายเป็นการเปิดให้เช่าพื้นที่ซึ่งประชากรก็ยังให้ความสนใจเป็นจำนวนมากเช่นเดิม เมื่อประชาชนให้ความสนใจจึงทำให้เห็นถึงการพัฒนาที่ควบคู่ไปพร้อมๆ กัน

นอกจากนี้การบริหารของฝ่ายนโยบายของลอนดอนยังดำเนินกิจกรรมสร้างพฤติกรรมการปลูกผักให้แก่คนเมืองอย่างต่อเนื่องมีการประกวดแปลงผัก มีการจัดตั้งตลาดสีเขียว มีการสร้างเครือข่ายคนเมืองปลูกผัก มีการให้กู้เงินดอกเบี้ยต่ำเพื่อให้จัดตั้งร้านค้าที่จำหน่ายผลผลิตจากแปลงผักของตนเอง และมีโครงการขยายไปยังสถานที่ประการ โรงเรียน โรงพยาบาลต่างๆ อีกด้วย ให้เมืองหลวงอย่างลอนดอน กลายเป็นมหานครแห่งการเกษตรที่เป็นแบบอย่างที่ดีแก่เมืองอื่นๆ

ปิยะพงษ์บอกว่า สำหรับวิกฤติอาหารในประเทศไทย สาเหตุหลักเกิดจากการแบ่งการพัฒนาเมืองกับการพัฒนาชนบท เช่นพื้นที่หนึ่งเป็นอุตสาหกรรม อีกพื้นที่หนึ่งเป็นเมืองใหญ่ ส่วนบางพื้นที่ก็มีเพียงการทำเกษตรกรรม ในยุคทุนนิยมทำให้ประชากรมีความต้องการสูงต่างพยายามเข้ามาอยู่ในพื้นที่ที่มีความเจริญก้าวหน้าและทิ้งพื้นที่เกษตรกรรม จำนวนเกษตรกรลดลง แต่ความต้องการกลับเพิ่มสูงขึ้น ทำให้เกิดความพิการในระบบนิเวศ จนเป็นผลกระทบต่อความมั่นคงทางอาหาร

“จากปัญหาที่เกิดขึ้นหากเราสามารถสร้างการเกษตรได้ในทุกพื้นไม่ว่าจะเป็นพื้นที่ไหนก็ตามโดยไม่มีการแบ่งแยก ถ้าการเกษตร พาณิชย์ และอุตสาหกรรมสามารถอยู่ด้วยกันได้ในพื้นที่เดียวกัน เรื่องเกษตรในเมืองจึงเป็นเรื่องที่ควรให้ความสำคัญ เพราะเกษตรในเมืองจะช่วยให้พื้นที่ที่เคยพิการกลับมามีความสมบูรณ์ ปัญหาด้านความมั่นคงทางอาหารก็จะไม่เกิดขึ้น”

สำหรับประเทศไทยนั้น เกษตรในเมืองจะสามารถเป็นทางเลือกทางรอดให้แก่ประชาชนได้จริงหรือไม่?

กิ่งกร นรินทรกุล ณ อยุธยา รองผู้อำนวยการมูลนิธิชีววิถี และผู้ขับเคลื่อนโครงการกินเปลี่ยนโลก ให้คำตอบว่า ภายใต้ปัญหาอุตสาหกรรมอาหาร ปัญหาอุตสาหกรรมบริโภค ปัญหาอุตสาหกรรมยา ปัญหาการจัดสรรพื้นที่ ที่กำลังครอบคลุมวิถีชีวิตของคนในปัจจุบันอยู่ เกษตรในเมืองเป็นส่วนหนึ่งของระบบอาหารทั้งหมด ซึ่งระบบอาหารประกอบด้วย ผู้ผลิต ผู้บริโภค และการที่จะทำให้ผู้ผลิตกับผู้บริโภคมาเจอกันนั้นคือการกระจายอาหาร โดยในปัจจุบันมีการกระจายการตลาดแบบสมัยใหม่ ซึ่งมีการสำรวจพบว่า ภายในห้างสรรพสินค้ามีการขายอาหารถึง 80% ซึ่งมักจะเป็นอาหารจากโรงงานอุตสาหกรรม ผ่านกระบวนการต่างๆ เพื่อยืดอายุในการบริโภค เพื่อให้เพียงพอต่อความต้องการของผู้บริโภค เมื่อมีอาหารเหล่านี้เข้ามาครอบครองการใช้ชีวิตของคนเมือง ทำให้ห่างไกลต้นทางของอาหารมากขึ้น

การทำเกษตรในเมือง จะช่วยให้ชีวิตคนเมืองกลับมาเข้าใกล้ต้นทางของอาหารมากขึ้นและทำให้ที่จะทำให้เป็นคนกินที่รู้จักเลือก เป็นคนกินที่มีส่วนร่วมในการพัฒนาระบบอาหารให้เหมาะสมและเป็นธรรม

ด้วยเหตุนี้ หน้าที่ปลูกผักไม่ใช่หน้าที่ของเกษตรกรอีกต่อไป แต่เป็นหน้าที่ของเราทุกคนที่จะร่วมสร้างมหานครแห่งการเกษตร เพื่อให้สามารถเข้าถึงอาหารได้ทั้งทางกายภาพ สังคม เศรษฐกิจ อย่างพอเพียง ปลอดภัยและมีคุณค่าทางโภชนาการ เพื่อชีวิตที่ดีและสุขภาพที่แข็งแรงอย่างยั่งยืน…

เรื่องโดย : กิดานัล กังแฮ Team Content www.thaihealth.or.th