ละครซอ น้อยไชยา

น้อยไชยา

ในสมัยพระราชชายาเจ้าดารารัศมี พระองค์ทรงนิพนธ์ละครร้องแบบล้านนาขึ้นเรื่องหนึ่ง คือ “น้อยไชยา” โดยโปรดให้ท้าวสุนทรพจนกิจ เสนาแผนกกองรักษ์ของเจ้าอินทวโรรสสุริยวงส์เป็นผู้รจนาบทร้อง (เพลงซอ) ประกอบเรื่อง

คำว่า “น้อย” เป็นคำนำหน้าชื่อของผู้ที่เคยบวชเป็นสามเณรมาก่อน “ไชยา” เป็นชื่อตัวละครเอกในเรื่อง คำนี้แม้จะออกเสียงว่า “ไจยา” แต่เวลาเขียนต้องสะกดเป็น “ไชยา” ซึ่งมีความหมายว่า ชัยชนะ มีตัวอย่างมากมายที่เขียน ช  ในภาษาเขียนแต่ออกเสียง จ ในภาษาพูดเช่น เชียงใหม่ – เจียงใหม่,  เชียงราย – เจียงฮาย,  ชาวบ้าน – จาวบ้าน ฯลฯ ชื่อนี้มีหลายแห่งเขียน “ไจยา” ตามเสียงพูด แต่ขอเรียนให้ทราบว่าผิดหลักอักษรศาสตร์ มีบางแห่งเขียน “ใจยา” ยิ่งผิดใหญ่เพราะถ้าเขียนอย่างนี้ต้องอ่าน “ใจ๋ยา” ความหมายยิ่งเพี้ยนไปมาก

กุลบุตรของชาวล้านนาสมัยก่อน เมื่อเข้าไปบวชในพระพุทธศาสนา ไม่ว่าจะบวชเป็นสามเณรหรือพระภิกษุ จะได้รับการตั้งฉายาเป็นภาษาบาลี เพื่อใช้เรียกชื่อแทนชื่อเดิม เช่นเด็กชายมา บวชเป็นสามเณรได้รับฉายาว่า “คันธา” ก็จะเรียกชื่อว่า “คันธาสามเณร” หรือนายหมื่น บวชเป็นพระภิกษุได้รับฉายาว่า “เตชา” ก็จะเรียกชื่อว่า “เตชาภิกขุ” และหากลาสิกขาออกมาก็มักจะเรียกติดปากว่า “น้อยคันธา” (อ่าน – กันธา) และ “หนานเตชา” (อ่าน – เต๋จา) ไปโดยปริยาย

น้อยไชยา ก็เช่นเดียวกัน ตอนเป็นเด็กจะชื่อเด็กชายอะไรก็ได้ เมื่อเข้าไปบวชเรียน ก็ได้รับฉายาเป็นภาษาบาลีว่า “เชยฺยาสามเณร” เขียนตามอักขรวิธีของภาษาล้านนาเป็น “ไชยาสามเณร”  และเมื่อลาสิกขาออกมาก็ได้ชื่อว่า “น้อยไชยา” (อ่าน – ไจยา)

    เรื่องย่อ

พระยาสามล้านเป็นเพื่อนกับท้าวไชยลังกา โดยที่พระยาสามล้านมีเคหสถานอยู่บริเวณแจ่งกระต๊ำ ส่วนท้าวไชยลังกา ตั้งบ้านเรือนอยู่บริเวณนอกประตูเวียงเชียงใหม่ พระยาสามล้านมีบุตรชายชื่อ “ไชยา” และมีผู้ดูแลเป็นพี่เลี้ยงชื่อ “หนานตุ้ย” ท้าวไชยลังกามีลูกสาว ซึ่งกำพร้าแม่ตั้งแต่เล็ก ชื่อ “แว่นแก้ว” ผู้ดูแลเป็นพี่เลี้ยงแว่นแก้ว ชื่อ “นางเกี๋ยง” นอกจากนี้ท้าวไชยลังกายังมีภรรยาใหม่ชื่อ “อุษา” ครอบครัวทั้งสองใกล้ชิดกัน และหมายมั่นจะให้ไชยาและแว่นแก้วได้แต่งงานกัน ส่วนไชยากับแว่นแก้วก็รักใคร่ชอบพอกันอยู่แล้ว บังเอิญมีเศรษฐีโรงเลื่อยชาวไทใหญ่ชื่อ “ส่างนันตา” อาศัยอยู่แถบบ้านวังสิงห์คำ ติดลำน้ำปิง มีโอกาสได้พบเห็นแว่นแก้ว ก็รู้สึกพึงพอใจ ด้วยความที่ส่างนันตาเป็นคนใจร้อน จึงได้ไปเจรจาขอหมั้นหมายแว่นแก้วจากท้าวไชยลังกาและนางอุษา ฝ่ายนางอุษาซึ่งเป็นแม่เลี้ยงก็พออกพอใจ เพราะเห็นว่าเป็นเศรษฐีเจ้าของโรงเลื่อย มีฐานะดี ส่วนท้าวไชยลังกายังไม่ได้ตกปากรับคำเพราะจะต้องถามจากเจ้าตัว คือแว่นแก้วก่อน

เมื่อแว่นแก้วรู้เรื่องที่ส่างนันตามาขอหมั้นหมายตน จึงรีบให้พี่เลี้ยงของตนคือนางเกี๋ยง ไปนัดหมายไชยาให้ไปปรึกษาเรื่องนี้กันที่ห้วยแก้ว น้อยไชยา แว่นแก้ว และพี่เลี้ยงทั้งสอง ก็ไปพบกันตามที่นัดหมาย บังเอิญส่างนันตาเกิดมาพบเข้า จึงมีปากเสียงและส่างนันตาได้หาเรื่องน้อยไชยาจนเกิดทะเลาะวิวาทกัน ส่างนันตาโกรธมากและขู่จะไปฟ้องศาล                 เมื่อกลับมาจากห้วยแก้วแล้ว ส่างนันตาได้เอาเรื่องนี้ไปฟ้องท้าวไชยลังกาที่บ้าน พร้อมใส่ความว่าไชยาและแว่นแก้วประพฤติเลยประเพณี ท้าวไชยลังกาจึงเรียกแว่นแก้วกับนางเกี๋ยง ออกมาถามความจริง ทั้งสองคนก็ปฏิเสธว่าไม่ได้ทำอย่างนั้น ส่างนันตาจึงไปฟ้องศาลเพื่อให้ตัดสินความ เมื่อส่างนันตานำความไปถึงโรงถึงศาลแล้ว ศาลก็ทำการไต่สวนความเป็นมาว่าเรื่องราวเป็นอย่างไร ฝ่ายของส่างนันตาได้ใส่ความต่าง ๆ นานา น้อยไชยาก็ได้แก้ข้อกล่าวหาที่ฟ้อง ศาลจึงต้องถามคนกลาง คือ แว่นแก้วว่าเป็นอย่างไร ผลสุดท้าย ศาลก็ตัดสินว่าไชยาไม่มีความผิดใด ๆ ทั้งสิ้น ส่างนันตาโกรธมากถึงกับกล่าวอาฆาตไชยาไว้

หลังจากกลับจากศาลแล้ว น้อยไชยาจึงให้พ่อของตน คือ พระยาสามล้านไปสู่ขอแว่นแก้วจากท้าว ไชยลังกา ท้าวไชยลังกาก็อนุญาตให้ทั้งสองแต่งงานกัน ส่วนส่างนันตาซึ่งผิดหวังจากแว่นแก้ว และเคียดแค้นน้อยไชยามาก ก็คอยหาโอกาสที่จะแก้แค้นให้ได้

น้อยไชยาได้ยกขบวนขันหมากมาทำพิธีแต่งงานกันที่บ้านท้าวไชยลังกา และในขณะที่กำลังส่งตัวเข้าหอนั้น ทางส่างนันตาก็ได้ลอบยิงน้อยไชยา น้อยไชยาเสียชีวิตหรือไม่ เรื่องนี้เล่ากันเป็นสองกระแส โดยที่กระแสหนึ่งว่า ไชยาเสียชีวิตทันที อีกกระแสหนึ่งว่า ไชยาหนีเอาตัวรอด และกลับมาอยู่กินกับแว่นแก้วอย่างมีความสุข
ฟ้อนน้อยไชยา

    ฟ้อนน้อยไชยา

ฟ้อน น้อยไชยา เป็นการฟ้อนแสดงท่าประกอบ (รำตีบท) ในฉากที่ไชยากับแว่นแก้วขับซอโต้ตอบกันที่ห้วยแก้ว สำหรับกระบวนฟ้อน พระราชชายาเจ้าดารารัศมี ทรงประดิษฐ์ขึ้นโดยมีท้าวสุนทรพจนกิจเป็นผู้รจนาบทซอ ทำนองซอที่ใช้ คือ ทำนองล่องน่าน (ปัจจุบันเรียกทำนองพระลอหรือพระลอล่องน่าน) ส่วนการแต่งกายไม่ได้กำหนดไว้แน่นอน เท่าที่พบเห็นส่วนใหญ่จะแต่งกายแบบล้านนานิยม หากจะให้ สอดคล้องกับเผ่าพันธุ์ไชยาควรแต่งกายแบบไทยวน (คนเมือง) เพราะไชยาเป็นชาวเชียงใหม่ และแว่นแก้วควรแต่งกายแบบสตรีไทเขิน เพราะแว่นแก้วเป็นลูกสาวชาวไทเขิน ที่อาศัยอยู่บริเวณนอกประตูเชียงใหม่

          "น้อยไจยา" เคยถูกนำไปสร้างเป็นภาพยนต์ 
          นำแสดงโดย ไชยา สุริยันต์ -  เพชรา เชาวราษฎร์ 
          ในภาพยนตร์เรื่อง"น้อยไจยา"ครั้งนั้น มีเพลงประกอบ 3 เพลง คือ  น้อยใจจยา ขับร้องโดย สุเทพ วงศ์กำแหง กลิ่นแก้วเสียงซึง ขับร้องโดยสุเทพ-สวลี และเพลง หมื่นแสนรัญจวน ขับร้องโดยสุเทพ

          คนรุ่นก่อน..อาจจจะรู้จักเพลง"น้อยไจยา"ในเวอร์ชั่นของสุเทพ วงศ์คำแหง ซึ่งประพันธ์คำร้อง ทำนอง โดยธาตรี ธนิต ผลประเสริฐ

มวลดอกไม้มีเสน่ห์ที่เกสร 
หมู่ภมรซอนเซาะสู่คู่ภิรมย์ 
หอมเอยช่างหอมหวน เย้ายวนให้ชวนชม 
ภมรสู่สมหมายใจจะชม มิข่มความอาลัย 
คนจะงาม ศักดิ์ศรีที่ความซื่อตรง 
รักมั่นคงถือความรักยง เหนือยิ่งสิ่งใด 
ไม่ผันไม่แปร ความรักที่แน่แก่ใจ 
ไม่มีรักใด ดังรักของน้อยไจยา

          แต่เมื่อคืน ผม"เคลิ้ม"กับ"น้อยไจยา"...ฉบับ จรัล & สุนทรี 
          เคลิ้มจนอดนำมาเล่าและให้ฟังไม่ได้..

..........ดนตรี......... 
(จรัล) ปวง ดอกไม้ เบ่งบานสลอน.... ฝูงภมร ภู่ผึ้งสอดไซร้ ดอกพิกุลของเปิ้นต้นใต้ ลมปัดไม้มาสู่บ้านตู๋ ฮู้แน่ซัดเข้าสอดสองหู ว่าสีจมปู ถูกป้อมเก๊าเนิ้ง.... เก๊ามันต๋าย ป๋ายมันเซิ่ง ลำกิ่งเนิ้ง ต๋ายโก่นตวยแนว ดอกพิกุล ก่คือดอกแก้ว ไปเป๋นหองเปิ้น แล้ว เหนอ

....ดนตรี..... 
(สุนทรี) แปม เก๊าเนิ้ง กิ่งมันบ่ถอน.... บ่ไหวคลอนเฟือนเตี่ยงมันแต้เล่า ต๋ามกำลม เปิ้นปัดออกเข้า 
มีแต่เก๊า ไหวหวั่นคลอนเฟือน กิ่งมันแต้ บ่แซสะเหลือน บ่เหมือนลมเจย ลำเพย ก่จะนั้น.... ใจ๋คำญิง นี้หนิมเตี่ยงมั่น บ่เป๋นหองเปิ้น..คนใด ยังเป๋นกระจก แว่นแก้วเงาใส บ่ไหวคลอนเงี่ยง จาย เหนอ

....ดนตรี..... 
(จรัล) ตั๋ว .ปี้น้อยจักขอถาม.... ต๋าม กำลมเปิ้นมาเล่าอู้ ว่านายมีจู้ บ้านวังสิงห์คำ ฝ่ายตางปู้นเปิ้นมาใส่ผะจ๋ำ บ้านวังสิงห์คำ เปิ้นมาหมั้นก่ไว้แล้ว....ตางฝ่ายปั๋นตั๋ว น้องนางแว่นแก้ว ก่ตกลงแล้ว บ่ไจ่กาหา เปิ้นจะกินแขก แต่งก๋านก่วิวาห์ เมื่อใดจา .ปี้น้อยไคร่ฮู้เก้า.... ส่วนไจยาบ่สมเปิงเจ้า เพราะเขียมเข้าของ..เงินทอง ฝ่ายตางนาย บ่หมายเกี่ยวข้อง มาละหมองต่ำ ก้อย เหนอ

....ดนตรี..... 
(สุนทรี) ตั๋ว น้องนี้บ่ลาไหลหลง.... ก๋านตกลงก่ยังบ่แล้ว จึงเจิญตั๋ว.มาห้วยแก้ว เพราะใคร่ฮู้กำฟู่กำจ๋า 
จึงเจิญน้อย .ปี้มาเปิกษา จะว่าใดจา ตั๋วน้องก่ไคร่ฮู้.... ก๋านตี้มาฟู่อู้ จะเอาเป็นจู้กาว่าเอาเป๋นเมียหรือจักลบล้างลืมลายหน่ายเสีย บ่เอาเป๋นเมีย 
หรือจักทิ้งเสียแล้ว.... หรือเอาเป๋น เมียนางจ้างแก้ว อยู่เป๋นจู้้ ข้างเตียมคิง ขอบอกนายหื้อแน่ใจ๋จริง บ่อำพรางนาถ น้อง เหนอ 
(จรัล) บ่จุ๊หลอกน้อง หื้อหม่นหมองหมาง ..... บ่ล่อลวงพราง แม่นางฮ้างแคว 
ปี้หมายเอาเป๋น เมียนางจ้างแก้ว ..... บ่หื้อคลาดแคล้ว เรื่องกำสีเนห์ 
หลอนแก้วน้อง ใจ๋ยังบ่เหว ..... เตี้ยงสมคะเน เหมือนปี้กึ๊ดเล่า .... 
หลอนปี้จุ๊ ก่ยังล่ายเจ้า ..... ขอหื้อฟ้าผ่า หัวแม่เมียต๋าย 
ลูกแม่หญิง อู้เล่นก่บ่ดาย ..... ลูกป้อจาย อู้แต้ก่บ่ฟัง.... 
หลอนนายต๋าย ไปเป๋นไก่ตั้ง ..... ปี้น้อยจักต๋าย เป๋นพืน 
ฟู่บ่ถูก วันพูกก่บ่ขืน ..... ฟู่มะคืน ตึงบ่ขืนเมื่อเจ๊า .... 
ก๋านฮักกั๋น หองข้าตึงเจ้า ..... เผียบเหมือนเหล้า .. กับปาง 
ปากกำได ปี้ก็ตึงอ้าง ..... บ่ใจ้จ๋างจาก น้องเหนอ

(สุนทรี) หลอนว่าแต้ เหมือนดังกำจ๋า ..... น้องขอสัญญา กับตั๋วปี้น้อย 
บ่ขอฮักไผ ซักเต้าเกิ่งก้อย ..... ขอฮักปี้น้อย ไจยานี้ก่คนเดว 
คนอื่นนับร้อย ตึงบ่แลบ่เหลว ..... จะขอฮักเดวจายเดว ก่เต้านี้.... 
หลอนว่าน้องจุ๊ หรือสัปปะหลี้ ..... ขอหื้อฟ้าผ่า หัวป้อผัวต๋าย 
ลูกแม่หญิง บ่ไจ้ว่าบ่ดาย ..... ลูกป้อจาย ขี้จุ๊ก่แต้ๆ .... 
กิ๋นก่ยังตึ้งแก้ สะเรียมยำใส่แย้ ..... บะเขือแจ้ยำใส่เตา 
ก่อนปี้น้อยไจยา ฮักแต้ข้าเจ้า ..... ก็ยินดีจิ่ม แต้เหนอ