ทำไมคนเราต้องมีพฤติกรรมก้าวร้าวด้วยน่ะ มันเกิดจากอะไรกันแน่???
จริงๆทุกคนก็มีพฤติกรรมก้าวร้าวได้ทั้งนั้นแหละ โดยทั่วไปพฤติกรรมก้าวร้าวเกิดได้จากหลายส่วนด้วยกัน ทั้งด้านสารสื่อประสาท พันธุกรรม และสมอง
เรามาเริ่มกันเลย
อย่างแรกเลยเราต้องเข้าใจก่อนว่าสมองส่วนที่ควบคุมอารมณ์ การยับยั้งชั่งใจ คือสมองส่วนหน้าผาก (prefrontal cortex)
แต่ก่อนที่จะพูดถึงงานที่เกี่ยวกับพฤติกรรมก้าวร้าวในคน เราจะพูดงานในสัตว์ทดลองกันก่อน เพื่อจะได้เข้าใจภาพรวมมากขึ้น
การศึกษาในสัตว์ทดลองที่เลือกนำเสนอนั้นคือแมว
แมวมีพฤติกรรมก้าวร้าวได้อย่างไรน้า???
จากการศึกษาการฝั่ง electrode และการกระตุ้นสมองส่วน periaguductal gray matter (PAG) แมวจะแสดงลักษณะความก้าวร้าว แสดงเป็นผู้ล่า และจู่โจมเกิดขึ้น
วิธีการทดลองคือ นำหนูที่ผ่านการสลบ เอาไปใส่ในกรงที่มีแมว และกระตุ้น PAG ปรากฎว่าแมวมีความเป็นผู้ล่าทันที
อ่ะที่นี้เราต้องเข้าใจว่าก่อนที่สัญญาณหรือข้อมูลจะถูกมาที่ PAG มันมีการรับสัญญาณมาจากสมองส่วน Amygdala และ hypothalamus จากนั้นข้อมูลถูกส่งมาที่ PAG อีกที ซึ่งเป็นส่วนที่คอยตัดสินใจ ว่าจะจู่โจม หรือยอมแพ้ ถ้าเกิดว่ามันจู่โจมหรือแสดงพฤติกรรมความเป็นผู้ล่า ดุร้าย ventral PAG ก็จะทำงาน และถ้ามันยอมแพ้หรือหนี dorsal PAG ก็จะทำงาน
เรามาดูส่วนของคนกันบ้าง
มาเริ่มกันที่ สารสื่อประสาทก่อนดีกว่า นั้นก็คือ serotonin หรือ 5-HT นั้นเอง
ในตอนแรกนักวิทยาศาสตร์ เข้าใจกันว่า 5-HT มันยับยั้งพฤติกรรมก้าวร้าว
แต่ต่อมามีการศึกษาพบว่า 5-HT ที่ลดลง แสดงพฤติกรรมที่มีความเสี่ยงสูง (โอกาสตายสูง) ยกตัวอย่างเช่น อยู่ ๆ กวางเข้าไปจู่โจมสิงโต โดยที่มันไม่ได้คิดว่ามันจะต้องตาย
ในขณะที่ 5-HT ที่เพิ่มขึ้น (โอกาสรอดสูง) นั้นคือกวางมันรู้ว่าถ้าเข้าใกล้สิงโต มันจะตาย มันเลยเลือกที่จะไม่เข้าใกล้สิงโตเพื่อให้ตัวมันรอด
จากการศึกษานี้ เขาเลยพบว่าจริงๆแล้ว 5-TH หรือ serotonin ไม่ได้ยับยั้งโดยตรง แต่มันจะมาควบคุมพฤติกรรมความเสี่ยง (risky behavior) อีกทีหนึ่ง เพื่อประเมินว่าสิ่งที่จะทำมีความเสี่ยงมาก-น้อยแค่ไหน เช่น บางคนไม่กล้าเล่นตีลังกา เพราะกลัวว่าจะล้ม (มีการไตรตรองก่อนเล่น) ในขณะที่อีกคนเล่นเลยโดยไม่ได้นึกถึงความปลอดภัย เป็นต้น
เรื่องพันธุกรรมกันบ้าง
genotype ที่สัมพันธ์กับพฤติกรรมก้าวร้าวคือ short allele (5-HTT)
จากการแสกนสมอง คนที่มี allele ดังกล่าว เขาจะทนไม่ได้กับอะไรที่ก่ำกึ่ง ยาก ๆ เช่นเมื่อให้โจทย์ยากๆ เขาจะดูกระวนกระวายไปหมด อะไรนิดอะไรหน่อย เขาจะตื่นเต้น ทำนองนั้น ในขณะที่คนที่มี long allele (5-HTT) เขากลับเฉย ๆ ปกติ อะไรก็ได้
งานด้านสมองกันบ้าง
ตอนแรกนักวิทยาศาสตร์เชื่อว่าสมองส่วน ventromedial prefrontal cortex (vmPFC) ควบคุมอารมณ์ แต่ปัจจุบันพบว่ามันไม่ได้ควบคุมอารมณ์นะ แต่เพียงแค่ว่ามัน detect ได้ว่าตอนนี้เรากำลังอยู่ในอารมณ์ไหน ทำให้เรารู้ตัว เช่น ตอนนี้เรารู้ว่ากำลังโกรธแล้วนะ และมันก็จะควบคุมการตอบสนอง เป็นต้น
แล้วถ้า vmPEC เสียหายละ???
การที่ vmPEC จะเสียหาย เช่น เกิดอุบัติเหตุ โดยปกติแล้ว คนเราต้องยับยั้งความเสียใจได้ แต่คนดังกล่าวเขาไม่สามารถยับยั้งความเสียใจได้ เนื่องจากเขาไม่มี vmPEC ที่จัดการกับอารมณ์ เขาไม่สามารถวิเคราะห์ได้ว่าตอนนี้กำลังทำอะไรอยู่ เช่น เมื่ออยู่ต่อหน้าผู้ใหญ่ หรือหน้าชั้น เขาจะไม่รู้ว่าต้องแสดงพฤติกรรมแบบไหน พฤติกรรมที่แสดงออกมาอาจไม่ถูกกาละเทศะ
ต่างจากคนปกติที่มี vmPEC ที่คอยช่วยประเมิน วิเคราะห์ จาก ความจำ ประสบการณ์ จะถูกมาประมวลว่า ในสถานการณ์แบบนี้มีผู้ใหญ่ เราควรจะอยู่แบบไหน จะดูความเหมาะสม เป็นต้น
อีก area หนึ่งทีจะพูดคือ Orbithofrontal cortex เรื่องมันมีอยู่ว่า Phineas Gage ก่อนหน้าที่เขาจะเกิดอุบัติเหตุ เขาเป็นคนดี สุภาพ แต่หลังจากได้รับอุบัติบริเวณดังกล่าว เขากลายเป็นอีกคนละคนไปเลย คือมีพฤติกรรมก้าวร้าว ยับยั้งไม่ได้
โดยปกติแล้วคนเราจะรับรู้พฤติกรรมทางอารมณ์ (Amygdala) ก่อน เช่น มือเหงื่อออก หัวใจเต้นตุ้บ ๆ แล้วสมองส่วน Orbithofrontal cortex จะรับรู้จากสัญญาณดังกล่าว มันจะไกด์ได้ว่า ต่อไปจะต้องทำพฤติกรรมอันไหน เป็นต้น
แล้วถ้า Amygdala เสียหายละ??
ถ้าแบบนี้แย่ละ เนื่องจากสัญญาณทุกอย่างจะรับมาจาก Amygdala หมด ถ้ามันเสีย คนนั้นก็จะไม่มีเหงื่อออกที่มือ หัวใจก็ไม่ได้เต้นตุ้บ ๆ เขาก็ไม่รู้ว่าตอนนี้ตัวเองกำลังเหยียบตะปู เนื่องจากไม่มีการตอบสนองทางร่างกายเลยทำนองนั้น ทำให้เขาทำสิ่งที่เสี่ยงตลอด
คนกลุ่มนี้เขาไม่คิดที่จะกลับตัว เพราะเขาไม่รู้ว่าสิ่งที่เขาทำมันไม่ดี ถ้าคนปกติเวลาจะทำชั่วแต่ละครั้ง เช่นจะเปิดเว็บการพนัน เขาจะตื่นเต้น กลัว (ผลจากการทดสอบโดยวิธีการตรวจ skin conductance)
เครดิตภาพปกจาก pexels โดย Liza Summer
อ้างอิงจาก: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7549659/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5716918/