พระนางสิงขรมหาเทวี

ศิลาจารึก หลักที่ ๒ จารึกวัดศรีชุม จัดแสดง ณ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร ภาพโดย  Mintada Duangmala 04 มีนาคม พุทธศักราช 2566

ในศิลาจารึกวัดศรีชุม

ในศิลาจารึกวัดศรีชุมบรรทัดที่สามสิบสาม จารึกโดยพระมหาเถรศรีศรัทธา ซึ่งเดิมประดิษฐานในพระมณฑปพระพุทธรูปพระนาม พระอจนะของโบราณสถานวัดศรีชุมในเขตอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ตำบลเมืองเก่า อำเภอเมืองสุโขทัย จังหวัดสุโขทัย ปัจจุบันเก็บรักษาและจัดแสดง ณ พิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติพระนคร นั้น จารึกถึงพระนางว่า

กอนผีฟาเจาเมิองสรโสธรปุรใหลูกสาวชีนางสุขรมหาเทวิกบบขนนไชยสริใหนามกยรแกพขุนผาเมิอ

ปริวรรตเป็นภาษาไทยในปัจจุบันความว่า:

ก่อนผีฟ้าเจ้าเมืองศรีโสธรปุระให้ลูกสาวชื่อนางสุขรมหาเทวีกับขรรค์ชัยศรีให้นามเกียรติแก่พ่อขุนผาเมือ-ง

พระรูปฉลองพระองค์ พระนางสุขรมหาเทวี พระชายา (ตามหลักฐานที่ปรากฏในศิลาจารึก) ด้านซ้าย และ ชะแม่นางมะเต็ง นางพระกำนัล (ตามความเชื่อในพื้นที่) ด้านขวา โดยปฏิมากรท้องถิ่น  ณ ด้านข้างพระรูปอนุสาวรีย์พ่อขุนผาเมือง ศูนย์พัฒนาศาสนาแคมป์สน มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย ตำบลแคมป์สน อำเภอเขาค้อ จังหวัดเพชรบูรณ์ ขอบพระคุณภาพจาก Chatchai dewa 17 กันยายน พุทธศักราช 2567  

ในความเชื่อตามศาสนาพื้นเมืองเดิมของไทย

ในความเชื่อตามศาสนาพื้นเมืองท้องถิ่นดั้งเดิมของไทย(ศาสนาผี - วิญญาณนิยม) พระนางได้รับการยกย่องและสักการะบูชา ในฐานะวีรสตรีเจ้าแม่ท้องถิ่นและพระหลักเมืองอารักษ์ผู้รักษาพระพุทธรูปนามพระพุทธมหาธรรมราชาและจังหวัดเพชรบูรณ์คู่กับพ่อขุนผาเมือง โดยมีศาลหรือศาสนสถานในท้องที่ที่อุทิศถวายพระนาง ที่มีชื่อเสียง อาทิเช่น ศาลพระนางสิงขรเทวี ริมแม่น้ำป่าสัก ตำบลลานบ่า อำเภอหล่มสัก หรือพระรูปฉลองพระองค์ ณ เจดีย์พระนางสิงขรเทวี ณ วัดโพนชัย ตำบลบ้านหวาย อำเภอหล่มสัก ศาลพ่อขุนผาเมืองบริเวณต้นจำปาขาว ณ โรงเรียนพ่อขุนอุปถัมภ์ บ้านห้วยโป่ง ตำบลบ้านหวาย อำเภอหล่มสัก และพระรูปฉลองพระองค์ ณ วัดนครเดิด ตำบลลานบ่า อำเภอหล่มสัก และ พระรูป ณ วัดสว่างอารมณ์ บ้านน้ำล้อมนาหลวง ตำบลบ้านโสก อำเภอหล่มสัก นอกจากนี้พระนางยังมีศาลอุทิศถวายในฐานะเทพีเทพอารักษ์ (ธรรมบาล เสื้อวัด มเหศักดิ์ หรือ มเหสักข์) ) ผู้รักษาวัดเขาพระ ตำบลเขาทราย อำเภอทับคล้อ จังหวัดพิจิตร เป็นต้น

โดยพระรูปฉลองพระองค์ได้รับการยอมรับว่ามีอายุมากที่สุดและปรากฏชื่อเสียงของพระนางมากที่สุด คือ พระรูปฉลองพระองค์ ณ พระรูปหล่อพ่อขุนผาเมือง ภายใน ศูนย์พัฒนาศาสนาแคมป์สน มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย ตำบลแคมป์สน อำเภอเขาค้อ จังหวัดเพชรบูรณ์ ซึ่งปรากฏอยู่สองจุดคือ ด้านข้างพระบรมราชอนุสาวรีย์พ่อขุนผาเมืองหนึ่งจุดซึ่งจัดสร้างทีหลังและบริเวณก่อนถึงทางเข้าพระรูปหล่อหนึ่งจุดซึ่งจัดสร้างครั้งแรก อันอยู่กับฝั่งเดียวกับพระพุทธรูป ตรงข้าม พระรูปหล่อพ่อขุนผาเมือง

 

 ศาลเก่าพระนางสิงขรมหาเทวี ในฐานะเสื้อวัด ณ วัดเขาพระ ตำบลเขาทราย อำเภอทับคล้อ จังหวัดพิจิตร ภาพโดย North Phattraprasit 20 กุมภาพันธ์ พุทธศักราช 2561 ในรูปคือศาลเดิมก่อนการบูรณะใหม่ในปัจจุบัน

 

 ป้ายจารึกประวัติของพ่อขุนผาเมือง ณ ด้านล่างฐานพระรูปอนุสาวรีย์พ่อขุนผาเมือง ศูนย์พัฒนาศาสนาแคมป์สน มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย ตำบลแคมป์สน อำเภอเขาค้อ จังหวัดเพชรบูรณ์  ด้านที่ ๓ ซึ่งแผ่นจารึกนี้เป็นประวัติมาจากการตำนานมุขปาฐะท้องถิ่น ไม่ปรากฏในหลักฐานชั้นต้นทางโบราณคดีหรือประวัติศาสตร์ใดๆ ออกนามของพระนางสุขรมหาเทวีว่า " พระนางสิงหเทวี "  ขอบพระคุณภาพจาก BC Kitsumritroj ๐๑ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๕๖๕

 

ป้ายจารึกประวัติของพ่อขุนผาเมือง ณ ด้านล่างฐานพระรูปอนุสาวรีย์พ่อขุนผาเมือง ศูนย์พัฒนาศาสนาแคมป์สน มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย ตำบลแคมป์สน อำเภอเขาค้อ จังหวัดเพชรบูรณ์  ด้านที่ ๔ ซึ่งแผ่นจารึกนี้เป็นประวัติมาจากการตำนานมุขปาฐะท้องถิ่น ไม่ปรากฏในหลักฐานชั้นต้นทางโบราณคดีหรือประวัติศาสตร์ใดๆ ออกนามของพระนางสุขรมหาเทวีว่า " พระนางสิงหเทวี "  ขอบพระคุณภาพจาก BC Kitsumritroj ๐๑ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๕๖๕

พระรูปฉลองพระองค์ พระนางสุขรมหาเทวี ( ออกพระนามสะกดแบบขัอมูลเดิม คือ สิงขรเทวี) โดยปฏิมากรท้องถิ่น ณ วัดโพนชัย ตำบลบ้านหวาย อำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์ ภาพโดย เกศแก้ว อัญมณี 10 พฤศจิกายน พุทธศักราช 2567

 

ในวัฒนธรรมร่วมสมัย

เรื่องราวและบทบาทของพระนางในฐานะพระอัครมเหสีของพระยาเมืองและมีความเกี่ยวข้องกับประวัติศาสตร์สมัยอาณาจักรสุโขทัยและมีความผูกผันกับตำนานท้องถิ่นของพระพุทธรูปพระนาม พระพุทธมหาธรรมราชา ในประเพณีอุ้มพระดำน้ำของเทศกาลสารทไทยและเกี่ยวข้องกับตำนานมุขปาฐะของจังหวัดเพชรบูรณ์ ได้รับการสร้างสรรค์ในนาฏศิลป์ไทยเป็น ระบำสิงขรมหาเทวี โดยมหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ์ โดยได้สร้างสรรค์ขึ้นในปีพุทธศักราช 2537 และอีกหนึ่งระบำของนาฏศิลป์ไทยที่ได้รับการกล่าวถึงมากที่สุดในฐานะที่เกี่ยวข้องพระนางคือ ระบำอัปสรฟ้อนไฟ ของสถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์ จากการแสดงละครเวทีอิงประวัติศาสตร์ เรื่อง นางเสือง ซึ่งจัดแสดงในปีพุทธศักราช 2511 ปีพุทธศักราช 2547 และ พุทธศักราช 2556  นอกจากนี้ในพระนางยังเป็นตัวละครในละครโทรทัศน์ เรื่อง พ่อขุนผาเมือง ทางช่องสถานีวิทยุโทรทัศน์กองทัพบก และ นางเสือง ในปีพุทธศักราช 2535 ทางช่องสถานีโทรทัศน์สีกองทัพบกช่อง 7ซึ่งรับบทโดย รชนีกร พันธุ์มณี

ในส่วนของการแสดงละครเวทีหรือนิยายมุขปาฐะโดยชาวบ้านท้องถิ่นในอดีต มักแต่งนิยายให้พระนางเป็นผู้ร้ายในการแสดงละครเวทีหรือนิยายมุขปาฐะนั้น โดยมักมีฉากการฟาดฟันโต้เถียงระหว่างพระนางกับพระนางเนาวรงค์เทวี (เจ้าแม่เข็มทอง) พระชายาเดิมตามตำนานท้องถิ่นมุขปาฐะซึ่งไม่ปรากฏตามหลักฐานทางประวัติศาสตร์และโบราณคดีแต่อย่างใด และเล่าถึงการล่มสลายของเมืองราดของพ่อขุนผาเมืองและอัตวินิบาตกรรมของพระนางซึ่งไม่ปรากฏตามหลักฐานทางประวัติศาสตร์และโบราณคดีเช่นกัน โดยพระนางตกเป็นจำเลยของเรื่องเล่ามุขปาฐะท้องถิ่นที่หาที่มาไปมิได้ตามกระแสชาตินิยมในช่วงระยะเวลาหนึ่ง โดยในปัจจุบันการแสดงละครเวทีหรือนิยายมุขปาฐะโดยชาวบ้านท้องถิ่นมักไม่กล่าวถึงเรื่องราวเหล่านี้ตามกระแสชาตินิยมแล้ว

เอกสารข้อมูลในแนวเชิงจิตวิญญญาณ หรือ แนวอิทธิฤทธิ์ปาฎิหาริย์ ที่กล่าวถึงพระนางในอีกหนึ่งมุมมองที่หาพบได้ยากในประวัติศาสตร์ชาตินิยมในช่วงนั้นตามกระแสชาตินิยม จากกรณีศึกษา. : เอกสารถ่ายสำเนา ๑ แผ่น (๒ หน้า ซึ่งน่าเสียดายว่าพบเพียงแผ่นเดียว) ณ หอจดหมายเหตุเพ็ชรบูรณ์ ถนนหลักเมือง ตำบลในเมือง เทศบาลเมืองเพชรบูรณ์ ขอบพระคุณภาพและข้อมูลจาก วีรยุทธ์ วงศ์อุ้ย วันอาทิตย์ที่ ๒๐ ตุลาคม พ.ศ.๒๕๖๗

 

 พระรูปฉลองพระองค์ พระนางสิงขรมหาเทวี โดยปฏิมากรท้องถิ่น ณ วัดสว่างอารมณ์ บ้านน้ำล้อมนาหลวง ตำบลบ้านโสก อำเภอหล่มสักจังหวัดเพชรบูรณ์ ภาพโดย Pornchai Julnil 16 กุมภาพันธ์ พุทธศักราช 2560

 

พระรูปฉลองพระองค์ พระนางสิงขรมหาเทวี โดยปฏิมากรท้องถิ่น  ณ บริเวณ วัดหนองไฮ ตำบลสระกรวด อำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ์ ภาพโดย ใหญ่ ไร้ร่องรอย 29 มีนาคม พุทธศักราช 2566

พระนางสุขรมหาเทวี (พระนางสิงขรมหาเทวี) ในสื่อภาพยนตร์ต่างๆ

พระนางสุขรมหาเทวี (พระนางสิงขรมหาเทวี) ในชุด ระบำอัปสรฟ้อนไฟ จากการแสดงละครเวทีอิงประวัติศาสตร์ เรื่อง นางเสือง ซึ่งจัดแสดงในปีพุทธศักราช 2511 โดย สถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์  

พระนางสุขรมหาเทวี (พระนางสิงขรมหาเทวี) จากการแสดงละครเวทีอิงประวัติศาสตร์ เรื่อง นางเสือง ซึ่งจัดแสดงในปีพุทธศักราช 2547 โดย สถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์

พระนางสุขรมหาเทวี (พระนางสิงขรมหาเทวี) จากการแสดงละครเวทีอิงประวัติศาสตร์ เรื่อง นางเสือง ซึ่งจัดแสดงในปีพุทธศักราช 2556 โดย สถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์

พระนางสุขรมหาเทวี (พระนางสิงขรมหาเทวี) จากการแสดง ลิเกคณะ ขวัญใจ - ผาภูมิ มาลัยนาค  โดย อ. เด่นชัย เอนกลาภ ครั้งที่ 3 พุทธศักราช 2552 ชุด ศึกนครธม - Nakhon Thom War รับบทโดย เพชรพรรณารายณ์ เอนกลาภ/ สกุณา รุ่งเรือง ลิขสิทธิ์ บริษัท โรส มีเดีย แอนด์ เอ็นเตอร์เทนเมนต์ จำกัด ซึ่งในการแสดงชุดนี้ ยังคงปรากฏบทบาทพระนางสุขรมหาเทวีให้เป็นผู้ร้าย ตามกระแสชาตินิยมในช่วงเวลานั้นอยู่

พระนางสุขรมหาเทวี (พระนางสิงขรมหาเทวี) จากการแสดง ลิเกคณะ ขวัญใจ - ผาภูมิ มาลัยนาค  พุทธศักราช 2555 ชุด วีรบุรุษที่โลกลืม - Legend of King Pha Muang  รับบทโดย จันทรา ดาราทิพย์ ลิขสิทธิ์ บริษัท โรส มีเดีย แอนด์ เอ็นเตอร์เทนเมนต์ จำกัด ซึ่งในการแสดงชุดนี้ ยังคงปรากฏบทบาทพระนางสุขรมหาเทวีให้เป็นผู้ร้าย ตามกระแสชาตินิยมในช่วงเวลานั้นอยู่
 

พระนางสุขรมหาเทวี (พระนางสิงขรมหาเทวี) จากการแสดง ของ กำลังพล จาก ม.พัน.๒๘ พล.ม.๑  โดย สภาวัฒนธรรมจังหวัดเพชรบูรณ์ เมื่อ ปีพุทธศักราช ๒๕๕๘ ยังคงปรากฏบทบาทพระนางสุขรมหาเทวีให้เป็นผู้ร้าย ตามกระแสชาตินิยมในช่วงเวลานั้นอยู่ ปัจจุบันยังคงใช้ในสื่อประชาสัมพันธ์ของ พิพิธภัณฑ์พ่อขุนผาเมือง บริเวณอนุสาวรีย์พ่อขุนผาเมือง อำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์ โดยยังคงไม่ได้แก้ไขชำระบทบาทของพระนางใหม่แต่อย่างใด

พระนางสุขรมหาเทวี (พระนางสิงขรมหาเทวี) จากการแสดง ละครโทรทัศน์ เทิดพระเกียรติ  (พุทธศักราช 2535) เรื่อง นางเสือง ช่อง 7 รับบทโดย รชนีกร พันธุ์มณี และ สิรคุปต์ เมทะนี ที่รับบท พ่อขุนผาเมือง ภาพจากหนังสือเรื่องย่อละครไทย-Moouanbooks 25 สิงหาคม 2015