เลข ISBN หลังหนังสือบอกอะไร ?
หากเราพลิกดูด้านหลังหนังสือ ตรงมุมล่างจะเห็นบาร์โคดและตัวเลขระบุอยู่ ตัวเลขเหล่านี้เราเรียกว่าเลข ISBN เลข ISBN คืออะไร เกิดขึ้นตั้งแต่เมื่อไหร่ ใครเป็นคนตั้งใช้ เพื่อวัตถุประสงค์ใด และตัวเลขแต่ละตัวบ่งบอกถึงอะไร วันนี้ทีคำตอบค่ะ
เลข ISBN หรือ International Standard Book Number เป็นเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ ถูกกำหนดให้ใช้สำหรับสิ่งพิมพ์หนังสือทั่วไป เพื่อเป็นเอกลักษณ์ของหนังสือแต่ละชื่อเรื่อง เรียกได้ว่าเป็นเหมือนกับบัตรประชาชนของหนังสือเล่นนั้นๆ ก็คงจะไม่ผิด ทั้งนี้ก็เพื่อความสะดวก และความถูกต้องในการควบคุมข้อมูลสิ่งพิมพ์ในด้านการสั่งซื้อ หรือการแลกเปลี่ยน การบริการ เมื่อกำหนดให้หนังสือไปแล้ว ห้ามนำกลับมาใช้ซ้ำอีกโดยเด็ดขาด
การกำหนดเลข ISBN เกิดขึ้นในปี พ.ศ. 2509 โดยบริษัทผู้จัดพิมพ์และขายหนังสือ ดับเบิลยู เอช สมิธ ซึ่งตอนแรกเรียกว่า SBN หรือ Standard Book Numbering ต่อมาได้ถูกใช้เป็นมาตรฐานสากล ISO 2108 ในปี พ.ศ. 2513 และมีหมายเลขมาตรฐานสากลประจำวารสาร (the International Standard Serial Number หรือ ISSN) ใช้สำหรับนิตยสารที่ออกตามกำหนดเวลา ผู้กำหนดเลขให้แต่ละประเทศทั่วโลกและมอบหมายให้หน่วยงานในแต่ละประเทศเป็นผู้บริการเลข ISBN สำเร็จรูปให้กับสำนักพิมพ์ สำหรับประเทศไทยมอบให้สำนักหอสมุดแห่งชาติ เป็นผู้บริการเลข ISBN
ซึ่งส่วนประกอบรหัส ISBN มีตัวเลข 10 หรือ 13 หลัก โดยแบ่งเป็น 4-5 ส่วน ตัวเลขแต่ละส่วนถูกแบ่งให้ชัดเจนด้วยเครื่องหมาย (-) หรือเว้นวรรค
ส่วนที่ 1 เป็นรหัส 13 ตัว ขึ้นต้นด้วยรหัสของ European Article Numbering-Uniform Code Council คือ 978 หรือ 979 (รหัส 10 ตัว จะไม่มีส่วนนี้)
ส่วนที่ 2 รหัสประเทศ โดยสำหรับประเทศไทย ในหนังสือเล่มเก่าจะใช้ 974 แต่เนื่องด้วยรหัสส่วนนี้ ใช้เต็มจำนวนแล้ว จึงได้กำหนดรหัสชุดใหม่เป็น 616 จากการตรวจสอบที่เว็บไซต์ International ISBN Agency พบว่าได้มีรหัสชุด 611 เตรียมไว้ถ้าหากรหัสชุด 616 เต็มคาดการณ์ว่าก็จะมีการเปลี่ยนไปใช้ 611 เป็นรหัสในส่วนที่ 2 สำหรับประเทศไทย
ส่วนที่ 3 รหัสสำนักพิมพ์ เช่นสำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยนเรศวร ใช้ 616
ส่วนที่ 4 รหัสชื่อเรื่อง เป็นลำดับของสิ่งพิมพ์ที่ผลิตจากสำนักพิมพ์นั้น ๆ
ส่วนที่ 5 เลขตรวจสอบ ใช้ตรวจในระบบคอมพิวเตอร์จากการคำนวณเลข 12 ตำแหน่ง ของส่วนที่ 1-4
การคำนวณเลขตรวจสอบของ ISBN หลักสุดท้าย
การคำนวณเลขตรวจสอบของ ISBN หลักสุดท้าย สำนักงาน ISBN สากลมีคู่มืออย่างเป็นทางการ โดยใช้การคำนวณเลขคณิตมอดุลาร์จากเลข ISBN 9 หลักแรก คือ คูณเลข ISBN หลักแรกด้วย 10 หลักที่สองด้วย 9 หลักที่สามด้วย 8 ไปจนถึงหลักที่เก้าด้วย 2 นำผลคูณทั้ง 9 จำนวนมาบวกกัน แล้วคำนวณมอดุลาร์ 11 สำหรับกรณีที่หาค่ามอดุลาร์ได้ 10 จะใช้ตัวอักษร X พิมพ์ใหญ่ในภาษาอังกฤษแทน
ตัวอย่าง: การคำนวณหาเลขตรวจสอบของ ISBN 974-472-362-?
= 9×10 + 7×9 + 4×8 + 4×7 + 7×6 + 2×5 + 3×4 + 6×3 + 2×2
= 90 + 63 + 32 + 28 + 42 + 10 + 12 + 18 + 4
= 299
299 / 11 = 27 เศษ 2
11 - 2 = 9
ดังนั้นเลขตรวจสอบคือ 9 และเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือที่สมบูรณ์คือ ISBN 974-472-362-9 สูตรคณิตศาสตร์ในการคำนวณคือ{\displaystyle x_{10}=-(10x_{1}+9x_{2}+8x_{3}+7x_{4}+6x_{5}+5x_{6}+4x_{7}+3x_{8}+2x_{9})\,({\bmod {1}}1)} สำหรับ ISBN 13 หลัก การคำนวณเลขตรวจสอบหลักสุดท้ายทำวิธีเดียวกันกับ EAN-13ซึ่งเลขตัวนี้ระหว่าง ISBN-13 กับ ISBN-10 อาจไม่เหมือนกันเพราะคำนวณคนละวิธี (นี่ยากเหมือนกันนะเนี่ย)
https://th.wikipedia.org/wiki/เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ
https://www.nupress.grad.nu.ac.th/international-standard-book-number/
https://km.phuket.psu.ac.th/archives/1352