ความเข้าใจเรื่องสัตว์ในสมัยโรมัน

รู้หรือไม่ว่าไฮยีนาเปลี่ยนเพศได้ปีละครั้ง...ใครดื่มน้ำนมหมูจะกลายเป็นโรคเรื้อน...แพะหายใจได้ทั้งทางหูและจมูก...ช้างสืบพันธุ์เพราะความรัก 

เรื่องราวเหล่านี้มาจากข้อเขียนสมัยโรมันที่หากมองจากสายตาของวิทยาศาสตร์สมัยใหม่ย่อมเป็นเรื่องเหลวไหล ไร้สาระและน่าขบขัน แต่ครั้งหนึ่งข้อมูลเหล่านี้เคยเป็น “ความจริง” ที่ผู้คนเมื่อเกือบสองพันปีก่อนรับรู้และน่าจะได้ใช้ในการดำรงชีวิตด้วย

เอกสารโบราณของชาวโรมันนามว่า เคลาดิอุส เอลิอานุส (Claudius Aelianus) ซึ่งมีชีวิตอยู่ในช่วงปลายคริสต์ศตวรรษที่ 1 ถึงต้นคริสต์ศตวรรษที่ 2 ชื่อ “ว่าด้วยอุปนิสัยของสัตว์ต่าง ๆ” (De Natura Animalium) เป็นข้อมูลสังเขปเกี่ยวกับความรู้เรื่องชีวิตสัตว์ต่าง ๆ ในเวลานั้น


หนังสือ“ว่าด้วยอุปนิสัยของสัตว์ต่าง ๆ” ของเอลิอานุส ฉบับแปลจากภาษากรีกเป็นภาษาละติน พิมพ์ ค.ศ. 1750 ที่มาของภาพ

เอลิอานุส หรือที่ฝรั่งนิยมเรียกว่า เอเลียน (Aelian) บอกว่าเขารวบรวมข้อมูลจากงานของนักเขียนคนอื่น ๆ และจากรายงานต่าง ๆ ที่บอกเล่าเหตุการณ์แปลก ๆ มาเรียบเรียงไว้ด้วยกันเป็นเอกสารที่แสดงความเข้าใจของคนโรมันต่อสัตว์ต่าง ๆ แม้บางเรื่องจะเป็นความเชื่อผิด ๆ ชนิดคนละทางกับความเป็นจริงเลยก็ตาม

ดูเหมือนเอเลียนจะตื่นเต้นมากกับเรื่องราวและข้อมูลของช้างและโลมา เขาบันทึกเรื่องราวว่าด้วยความเฉลียวฉลาดของสัตว์ทั้งสองไว้จำนวนมาก นอกจากนี้ยังมีหลายส่วนที่กล่าวถึงการสืบพันธุ์ของสัตว์ต่าง ๆ รวมไปถึงคำแนะนำและสูตรการกระตุ้นให้สัตว์เกิดอาการ “เป็นสัด” เช่น การให้สัตว์ดมน้ำหอม หรือการใช้น้ำผึ้ง พริกไทยหรือปูนขาวถูบริเวณอวัยวะเพศ เป็นต้น


รูปสัตว์ต่าง ๆ ได้แก่ วัว กวาง ไก่ ไก่ฟ้า และนก พร้อมลวดลายเถาองุ่นประดับจากโมเสกสมัยโรมัน ขุดค้นพบในซีเรีย
อายุราวกลางศตวรรษที่ 5 ที่มาของภาพ

ต่อไปนี้เป็นเรื่องราวของสัตว์ต่าง ๆ 10 ข้อ ที่บันทึกไว้ในเอกสารของเอลิอานุส และอย่างที่บอกไปถึงเขาจะไม่รู้เกี่ยวกับสัตว์อีกหลายชนิดและบางชนิดเขาก็ยังเข้าใจผิด ๆ ไปอีกด้วยก็ตาม แต่สิ่งที่เขาบันทึกไว้ย่อมเป็นข้อมูลชั้นดีที่แสดงความเชื่อของชาวโรมันต่อสิ่งที่อยู่รอบตัว

1. ถ้าม้าขัดเบา ปัสสาวะไม่ออก ให้หญิงสาวใช้ผ้าคาดเอวที่เธอสวมอยู่ตีเข้าไปที่หน้าม้า มันจะถ่ายปัสสาวะออกมาจำนวนมากทันทีและเอาการเจ็บปวดก็จะลดลงไปด้วย

2. ว่ากันว่าที่อินเดียมีการผลิตม้ามีเขาซึ่งนำมาใช้เป็นภาชนะใส่เครื่องดื่มได้ และหากใครใส่ยาพิษลงไปในเครื่องดื่มนั้น แต่เมื่อนำใส่ในเขาม้าแล้วดื่ม พิษก็จะหมดไป ไม่สามารถทำอันตรายได้


ม้าเขาเดียวหรือยูนิคอร์น น่าจะเป็นความเข้าใจของคนโบราณที่มีต่อ“แรด” โดยเฉพาะการสร้างเรื่องให้ดูมหัศจรรย์มากขึ้นกับสัตว์
จากเอเชียตัวนี้ ที่มาของภาพ

3. แพะมีความสามารถในการรักษาหมอกในดวงตาที่แพทย์เรียกว่า ต้อ (cataract) ได้ เรียกได้ว่าคนต่างหากที่เรียนรู้วิธีรักษาต้อในดวงตาจากแพะ เมื่อแพะมีหมอกในดวงตามันจะเข้าไปในพุ่มไม้แล้วใช้หนาม
สีลูกตา จนหนามนั้นเจาะของเสียให้ไหลออกมา แต่ลูกตาดำกลับไม่เป็นอันตรายและแพะก็ยังมองเห็นได้ต่อไป นอกจากนี้แพะยังรู้ว่าน้ำลายมนุษย์เป็นอันตรายถึงตาย มันจึงหลีกเลี่ยงไม่เข้าใกล้ แพะหายใจได้ทั้งทางหูและจมูก


ภาพวาดแพะลงสีจากเอกสารต้นฉบับตัวเขียนในสมัยกลาง ที่มาของภาพ

4. ถ้าตุ๊กแกตกลงไปในไวน์ มันจะไม่จมไวน์ตาย แต่หากมันตกลงไปในน้ำมัน มันตายแน่นอน น้ำมันที่ตุ๊กแกตกลงไปก็มีกลิ่นน่าคลื่นไส้ แล้วถ้าใครชิมน้ำมันจะถึงกับอาเจียนออกมา

5. ถ้าปีนี้คุณเห็นไฮยีนาตัวผู้ ปีหน้าคุณจะเห็นสัตว์ตัวเดียวกันเป็นตัวเมีย พวกมันเป็นทั้งตัวผู้และตัวเมียในเวลาเดียวกัน มันเปลี่ยนเพศกันปีละครั้ง


ไฮยีนาตามความเข้าใจของคนโบราณเป็นสัตว์ที่มักขุดศพที่ไม่ได้รับการฝังดีนักไปกินเป็นอาหาร ที่มาของภาพ

6. ว่ากันว่าเสียงร้องของนกกระสามาจากสมองที่มีสารบางอย่างซึ่งกระตุ้นให้ผู้หญิงเกิดความต้องการทางเพศได้

7. ด้วงไฟเกิดในทุ่งข้าวสาลีและต้นไม้หลายชนิดรวมทั้งต้นมะเดื่อ หนอนผีเสื้อเกิดในต้นถั่วเช่นเดียวกับแมงมุม ขณะที่ซากม้าเป็นแหล่งกำเนิดที่ดีของตัวหมาร่า

8. เฮโรโดตุสกล่าวว่าอูฐมีกระดูก 4 ท่อนที่ต้นขาหลัง และอีก 4 ท่อนที่หัวเข่า แต่อวัยวะเพศของมันซึ่งอยู่ระหว่างขาหลังทั้งคู่หันไปในทิศทางเดียวกับหาง

9. ชาวอียิปต์ชื่อมาเนโธกล่าวว่าใครที่กินน้ำนมหมูจะกลายเป็นโรคเรื้อนและแผลผุพองน่าเกลียดทั่วร่างกาย แต่ก็เชื่อกันว่าเนื้อหมูนั้นมีรสชาติหวานกว่าเนื้อสัตว์ทั้งหลาย ความจริงข้อนี้เห็นได้ชัดจากการทดลอง
เมื่อใดก็ตามที่หมูกินตัวซาลามานเดอร์เข้าไป มันไม่เป็นอะไรเลย แต่ถ้าใครกินเนื้อหมูนั้นเข้าไปจะตายทันที


โรงฆ่าและชำแหละหมูในสมัยกลาง ที่มาของภาพ

10. ช้างพลายสืบพันธุ์กับช้างพังไม่เพียงแต่เพื่อบำบัดความใคร่ที่เกิดขึ้นเท่านั้น มันต้องการมีผู้สืบสกุล สร้างครอบครัวและให้กำเนิดลูกหลานเหมือนมนุษย์ แต่มีเพียงครั้งเดียวในชีวิตเท่านั้นที่ความต้องการเปลี่ยนไปเป็นความรัก ขณะที่อูฐไม่เคยสืบพันธุ์ให้ใครเห็น หรืออย่างน้อยก็ไม่มีใครยืนยันว่าเคยเห็นอูฐจับคู่กัน ส่วนการสืบพันธุ์ของงูเกิดขึ้นพร้อมกับการปล่อยกลิ่นเหม็นรุนแรงออกมาจำนวนมาก


ช้างในความเข้าใจของผู้วาดภาพประกอบในเอกสารฝรั่งเศสสมัยกลาง ที่มาของภาพ

แม้ว่าปัจจุบันความเข้าใจเรื่องธรรมชาติวิทยาและการดำรงชีวิตของสัตว์ต่าง ๆ จะก้าวหน้าไปไกลกว่าสมัยของเอลิอานุสมากแล้วก็ตาม เราก็ยังต้องยอมรับว่าเมื่อเกือบสองพันปีก่อน ผู้คนในยุคนั้นก็ได้อาศัยความรู้เช่นที่ยกมาข้างต้นนี้เองในการใช้ชีวิต ไม่ว่ามันจะถูกหรือผิดในวันนี้ มันคือความรู้ที่เป็นจริงจังและเหมาะสมสำหรับผู้คนในยุคนั้น