"อำแดงเหมือนกับนายริด".......เรื่องจริงจากคดีประวัติศาสตร์ไทย...

วันหนึ่งฝนตกหนัก หลวงพี่ริดนั่งรอเรือข้ามฟากที่ท่าน้ำฝั่งหนึ่ง ปรากฏเหลือบไปเห็นคนพายเรือแล้วล่มตามแรงลมที่พัดกระหน่ำ หลวงพี่ริดรีบกระโดดลงไปว่ายน้ำเพื่อช่วยเหลือ แล้วพากลับขึ้นฝั่งท่าน้ำ ปรากฏว่าคนที่หลวงพี่ริดช่วยนั้นเป็นหญิงสาวชื่ออำแดงเหมือนอยู่ในสภาพเปลือยท่อนบน ทำให้หลวงพี่ริดตกใจสุดขีด

ที่วัดขนุน หลวงพี่ริดต้องการสึกแต่สมภารวัด คัดค้านและแย้งว่าเป็นเรื่องเหตุสุดวิสัย ไม่ถือต้องอาบัติปาราชิก ทำให้หลวงพี่ริดครองผ้าเหลืองต่อไป อย่างไรก็ตามหลวงพี่ริดไม่เป็นอันทำกิจของสงฆ์ คิดเหม่อลอยแก่หญิงสาวที่ตนได้ช่วยเหลือในสภาพเปลือยท่อนบน ขณะเดียวกันกับอำแดงเหมือนก็นั่งเหม่อลอยคิดถึงหลวงพี่ริดที่ได้ช่วยเหลือตนรอดพ้นจากจมน้ำตาย

 

 

 

ฝ่ายพ่อแม่อำแดงเหมือนคือนายเกตกับอำแดงนุ่นไม่ต้องการให้ลูกสาวเรียนหนังสือเพราะทนเป็นขี้ปากชาวบ้านเอาไปนินทาไม่ไหว สมภารจึงบอกกล่าวใหอำแดงเหมือนได้รับทราบทำให้อำแดงเหมือนต้องเรียนหนังสือด้วยตัวเองในเรือนพร้อมกับดูแลคุณย่าที่ไม่สบายไปในตัว

วันหนึ่งมีงานทอดกฐินภายในวัดโดยนายภูเป็นเจ้าภาพและเกิดชอบพอกับอำแดงเหมือนที่ไปร่วมงานนั้น จึงดำเนินการไปสู่ขออำแดงเหมือนกับฝ่ายพ่อแม่ พ่อแม่อำแดงเหมือนไม่ติดขัดใจเพราะทราบว่านายภูเป็นผู้กว้างขวางและมีอิทธิพลในท้องถิ่น แต่อำแดงเหมือนไม่ยินยอมและคุณย่าซึ่งถือเป็นหัวหน้าครอบครัวก็เห็นดีไปกับอำแดงเหมือน ทำให้ฝ่ายพ่อแม่ต้องพักเรื่องนี้ไว้ก่อน

อำแดงเหมือนไม่สบายใจจึงไปที่วัดเพื่อบอกความในใจแก่หลวงพี่ริด หลวงพี่ริดมิอาจทำอะไรได้เพราะเป็นเรื่องของทางโลก ต่อมาอำแดงเหมือนทราบจากคุณย่าว่าหลวงพี่ริดต้องบวชเป็นพระตลอดชีวิต มิเช่นนั้นหากสึกออกมาต้องชะตาขาด(ตามความเชื่อสมัยโบราณ)

ต่อมาคุณย่าสิ้นบุญเสียชีวิต นายเกตได้ทีจึงฉุดเอาอำแดงเหมือนลูกสาวไปให้กับนายภูถึงเรือนแต่อำแดงเหมือนหนีรอดออกมาได้ แล้วไปที่วัดในยามค่ำคืนเพื่อขอให้หลวงพี่ริดช่วยเหลือ หลวงพี่ริดได้แต่สำรวมด้วยอุทิศให้กับพระพุทธศาสนาแล้ว พอดีพ่อแม่กับพวกนายภูตามมาพบ จึงจับตัวอำแดงเหมือนไปที่เรือนนายภูอีกครั้ง

คืนหนึ่งเกิดไฟไหม้เรือนหลังหนึ่งของนายภู อำแดงเหมือนฉวยโอกาสขณะที่ผู้คนกำลังระดมช่วยกันดับไฟ กระโดดลงคลองว่ายน้ำหนี พวกนายภูว่ายตามหาแต่ไม่พบจึงเกิดลือกันว่าอำแดงเหมือนจมน้ำตาย ทั้งหมดจึงเลิกติดตามหาอำแดงเหมือนตั้งแต่บัดนั้น

หลวงพี่ริดทราบข่าวก็เกิดความสลดใจที่ตัวเองมีส่วนทำให้อำแดงเหมือนต้องมาตายปัจจุบันทันด่วน ไม่สามารถครองผ้าเหลืองได้อีกต่อไป สมภารแย้งว่าสึกไม่ได้มิเช่นนั้นจะต้องตายเมื่อพ้นจากทางธรรม หลวงพี่ริดจึงว่าไม่กลัวความตายแล้ว สมภารจึงจำยอมให้สึก

นายริดเดินทางกลับบ้านปรากฏว่าเห็นอำแดงเหมือนกำลังหุงข้าวในเรือน อำแดงเหมือนจึงเล่าให้ฟังเมื่อหนีออกมาได้ก็มุ่งหน้ามาที่เรือนนี้ใกล้วัดท้ายน้ำ ปากเกร็ด ตามคำบอกเล่าของนายริดคราวที่เรียนหนังสือในวัด พ่อแม่นายริดมีความเมตตาอนุญาตให้อาศัยอยู่โดยทำงานในเรือนเป็นการตอบแทน จากนั้นทั้งคู่มีใจรักต่อกัน กินอยู่ด้วยกันในเรือนอย่างมีความสุข

ความทราบไปถึงนายเกต อำแดงนุ่นและนายภู นายภูจึงฟ้องร้องต่อศาลเมืองนนทบุรี มีพระนนทบุรีเป็นผู้พิพากษากล่าวหาว่านายริดแย่งเอาอำแดงเหมือนซึ่งเป็นภรรยาของตนไป ศาลเมืองนนทบุรีรับคำฟ้องคดีความจึงเริ่มขึ้น อำแดงเหมือนปฏิเสธยังมิได้ตกเป็นเมียให้แก่นายภู เพราะมิได้อยู่ในห้องสองต่อสองกับนายภู ตนหลับนอนอยู่ชานเรือนทุกคืนมีบรรดาบ่าวไพร่เห็นเป็นประจักษ์พยานเป็นจำนวนมาก นายภูอ้างว่าได้สู่ขอฝ่ายพ่อแม่อำแดงเหมือนอย่างถูกต้องตามประเพณี ฝ่ายพ่อแม่มีใจยินดียกลูกสาวให้ตน ในที่สุดพระนนทบุรีตัดสินความให้นายภูชนะคดีเพราะตามกฎหมายผู้หญิงไม่มีสิทธิเรียกร้อง สิทธิ์ขาดตกอยู่กับฝ่ายพ่อแม่หรือผู้ชายเท่านั้น อำแดงเหมือนคัดค้านและเกิดการโต้เถียงรุนแรงกับพระนนทบุรี พระนนทบุรีโกธรจัดสั่งจองจำอำแดงเหมือนไว้ก่อน

คืนหนึ่งฝนตกหนักนายริดแอบเข้าไปในคุกเพื่อช่วยอำแดงเหมือนหลบหนี ทั้งคู่หนีไปไกลข้ามวันข้ามคืนก็พบกับขบวนแห่เรือพหุหยาตราชลมารค อำแดงเหมือนจึงตัดสินใจไปถวายฎีกาพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ณ พระที่นั่งสุทไธศวรรย์ ปีพ.ศ. 2408

พระองค์ทรงอ่านคำร้องและชำระความจนถึงที่สุดแล้ว ปรากฏว่าทรงตัดสินให้อำแดงเหมือนพ้นผิดให้ไปอยู่กับนายริดตามความสมัครใจได้

รัชกาลที่ 4 มีพระบรมราชวินิจฉัยว่า ให้อำแดงเหมือนอยู่กินเป็นภรรยานายริดได้ เพราะอำแดงเหมือนมีอายุถึง21ปีแล้ว ควรเลือกสามีได้ตามใจชอบ แต่ให้นายริดจ่ายเบื้ยละเมิดและค่าฤชาธรรมเนียแก่บิดาของอำแดงเหมือน และให้นายภูเลิกอายัด และยกฟ้องเถ้าแก่ของนายริด

อีกทั้งยังมีพระบรมวินิจฉัยในเรื่องการเห็นผู้หญิงเป็นทรัพย์สินชนิดหนึ่งว่า "บิดามารดาไม่ได้เป็นเจ้าของบุตรชายบุตรหญิง ดังหนึ่งคนเจ้าของโค กระบือ ช้าง ม้า จะตั้งราคาขายตามใจชอบใจได้... บิดามารดายากจนจะขายบุตรยอมให้ขายจึงขายได้ ถ้าไม่ยอมให้ขายก็ขายไม่ได้ ฤายอมให้ขายถ้าบุตรยอมรับนี่(หนี้) ค่าตัวเพียงไร ก็ขายได้แต่เพียงเท่านั้น กฎหมายเก่าอย่างไรผิดไปจากอย่างนี้อย่าเอา" (ประกาศพระราชบัญญัติลักษณะลักภา จ.ศ.1227 (พ.ศ.2408) ตีพิมพ์ในประชุมประกาศรัชกาลที่ 1)

กล่าวคือ ตัดสินให้พ่อแม่อำแดงเหมือนเป็นฝ่ายคืนเงินค่าตัว โดยไม่ให้มาบังคับเอาจากอำแดงเหมือนและนายริด และหากอำแดงเหมือนได้เอาทรัพย์สินของพ่อแม่ติดตัวไปตอนที่หนีไปอยู่กับนายริด และพ่อแม่ทวงคืนก็ต้องคืนให้

กล่าวโดยสรุป นอกจากคดีอำแดงเหมือนจะเป็นจุดเริ่มต้นเสรีภาพการแต่งงานของหญิงสามัญแล้ว ยังได้นำไปสู่การออกประกาศพระราชบัญญัติลักภา จ.ศ.1227 (พ.ศ.2408) เพื่อแก้ไขหลักกฎหมายเดิมซึ่งให้อำนาจอิสระแก่บิดามารดาสามารถจำหน่ายจ่ายบุตรได้ตามใจของตน โดยได้มีการจำกัดอำนาจอิสระของบิดามารดา คดีอำแดงเหมือนจึงเป็นคดีประวัติศาสตร์ที่น่าสนใจและจดจำเพื่อประกอบการศึกษาวิชาสิทธิมนุษยชนได้อย่างดีเยี่ยม...