แท่งอะไรในมือขุนนาง

เคยสงสัยมั้ยว่าเวลาดูซีรีย์สมัยราชวงศ์ถัง ขุนนางจีนเวลาเข้าเฝ้ามักจะมีแท่งไม้แบนๆติดมือเข้ามาในท้องพระโรงเสมอ แท่งที่ว่านั้นคือแท่งอะไร

แท่งไม้นี้เรียกว่า ฮู้ (笏) เรียกเต็มเป็นทางการคือ “เฉาฮู้” （朝笏）แปลว่าแผ่นฮู้ว่าราชการ ลักษณะเป็นวัตถุแบนยาวทำจากหยก งาช้าง หรือไม้ไผ่แล้วแต่ฐานะของขุนนางที่ถือ ระดับต่ำก็ถือแผ่นไม้ไผ่ ระดับสูงก็ถือของมีค่าขึ้นไป หน้าที่การใช้งาน ฟังแล้วอาจจะตกใจ คือใช้เป็นสมุดจดรายงาน กล่าวคือ เวลาเข้าเฝ้าจะต้องกราบทูลเรื่องราวต่างๆ ขุนนางเหล่านี้จะต้องมีแผ่นฮู้บอกตำแหน่งถือติดมือเข้าเฝ้าด้วย นอกจากจะเพื่อบอกยศในเวลาเดียวกันยังใช้เป็นสมุดจดเวลากราบทูลเรื่องต่างๆ โดยขุนนางจะเขียนเรื่องต่างๆโดยย่อไว้ด้านในแผ่นฮู้ด้านที่หันเข้าหาตัว เวลากราบทูลเรื่องใด ก็อ่านไปเรื่อยๆ เหตุที่ไม่ใช้กระดาษเพราะดั้งเดิมประเทศจีนยังไม่ได้ประดิษฐ์กระดาษ จึงใช้วัสดุอื่นๆแทนกระดาษ ไปๆมาๆแม้มีกระดาษแล้วก็ใช้กันเรื่อยมาด้วยความเคยชิน

เฉาฮู้ในแบบต่างๆ

แผ่นฮู้นี้แต่เดิมไม่ได้กำหนดขั้นไว้ แต่ในสมัยราชวงศ์ถังมีข้อกำหนดไว้ว่า ข้าราชการระดับห้าขึ้นไปจะสามารถใช้แผ่นฮู้ทำจากงาช้างได้ ข้าราชการระดับหกลงมาใช้ได้เฉพาะแผ่นฮู้ทำจากไม้ไผ่ ในสมัยราชวงศ์หมิงจะเริ่มจำกัดผู้ใช้แผ่นป้ายนี้ให้น้อยลง กล่าวคือ ข้าราชการระดับห้าขึ้นไปเท่านั้นที่จะมีแผ่นฮู้ทำจากงาช้างใช้ ข้าราชการระดับห้าลงไปไม่มีสิทธิใช่แผ่นฮู้ มีการบันทึกไว้ในหนังสือหลี่จี้ (礼记) ว่าแผ่นฮู้นี้จะมีขนาด ๒ ฉื้อ (ประมาณ ๑ ในสามเมตร) ๖ นิ้ว (สั้นกว่าหน่วยวัดนิ้วในปัจจุบัน)

ปรกติแล้วข้าราชการคนหนึ่งจะมีแผ่นฮู้ติดตัวได้ ๑ แผ่น แต่ว่าถ้าเกิดงานหลวงยุ่งมาก เรื่องที่ต้องถวายรายงานเยอะ จะใช้ ๑ แผ่นก็ไม่พอ ทางการอนุญาตให้มีมากกว่า ๑ แผ่นได้ โดยใส่แผ่นฮู้สำรองไว้ที่กระเป้ด้านหลังเรียกว่า “กระเป๋าฮู้” หรือ “ฮู้หนัง” (笏囊) จะทูลเกล้าถวายรายงานเรื่องใดก็ค่อยๆหยิบขึ้นมาจากเป้สะพายหลัง คนที่เริ่มการใช้เป้ฮู้นี้เป็นข้าราชการผู้ชราสมัยราชวงศ์ถังนามว่าจางจิ่วหลิง (张九龄) จุดประสงค์คือเพื่อผ่อนแรงแบกเอกสารประดามีไม่ต้องหอบเต็มมือ แต่ภายหลังข้าราชการท่านอื่นเห็นแล้วรู้สึกชอบใจ ดูเอกสารเยอะดี แสดงถึงความขยัน ดังนั้นเลยพกกันบ้าง

เป้ใส่ฮู้นี้บางคนพกไว้เพื่อโก้ แต่บางคนพกไว้เพราะเอกสารเยอะจริงๆ จนในที่สุดพกไม่ไหว เลยต้องให้มีเลขาแบกตาม นึกภาพไม่ออกให้นึกถึงภาพข้าราชการผู้ใหญ่มีเลขานุการหิ้วเอกสารตามเจ้านายของตนนั้นแหล่ะ
ธรรมเนียมการถือแผ่นฮู้ที่มีมานับพันปีถูกยกเลิกไปในสมัยราชวงศ์ชิง มีข้อสันนิษฐานว่าในสมัยราชวงศ์ชิงขุนนางชาวแมนจูล้วนขี่ม้าเป็นนิจ จะเข้าเฝ้าทีแบกแผ่นป้ายติดตามไปทีย่อมไม่สะดวกนั่งอ่านเอกสารจากกระดาษพับยาวเข้าเฝ้าดูง่ายกว่า
ด้วยเหตุนี้เวลาเราดูละครสมัยราชวงศ์ชิงจึงไม่มีแผ่นป้ายบนมือแต่อย่างใด แต่ขณะละครสมัยราชวงศ์ถังทุกคนล้วนถือกันถ้วนหน้า

ภาพการเข้าเฝ้าของขุนนางราชวงศ์ชิง

ทุกวันนี้ถ้าถามว่ามีที่ใดยังใช้อยู่ คำตอบคือมี ในจีนก็เป็นนักบวชลัทธิเต๋าใช้ถือเวลาประกอบพิธีของลัทธิ ในญี่ปุ่นก็ใช้โดยผู้ประกอบพิธีของศาสนาชินโต

ถือว่าถ้าไปญี่ปุ่นและจีนหากได้ร่วมชมพิธีของลัทธิเต๋ากับชินโต นับว่าได้ดูการใช้แผ่นฮู้ของจริงได้โดยไม่ต้องดูผ่านละครย้อนยุคเลยทีเดียว

ภาพนักบวชชินโตที่ญี่ปุ่น