เมื่อคนญี่ปุ่นเหยียดคนเชื้อสายญี่ปุ่น ความย้อนแย้งเชิงเชื้อชาติในมุมมองของคนญี่ปุ่นต่อชาวบราซิลเชื้อสายญี่ปุ่นอพยพ

ภาพ สาวๆ ในขบวนพาเหรด งานเทศกาลแซมบ้าคาร์นิวัล ฮะมะมัตซึ ชิซึโอะกะ โดย Rebecca Liew Lee Chin

เรื่องราวญี่ปุ่นโดยสังเขป จากเพจเฟซบุ๊ค ญี่ปุ่นโดยสังเขป : Japan in a Nutshell  ได้สรุปเรื่องราวการย้อนแย้งของสังคมญี่ปุ่นที่เหยียดคนในชาติตัวเอง โดยเล่าเรื่องราวนี้ว่า เมื่อคนญี่ปุ่นเหยียดคนเชื้อสายญี่ปุ่น ความย้อนแย้งเชิงเชื้อชาติในมุมมองของคนญี่ปุ่นต่อชาวบราซิลอพยพ

สัปดาห์นี้ ผมเดินทางมาทำงานชั่วคราวที่เมืองฮะมะมัตซึ (浜松 Hamamatsu) ส่วนหนึ่งของจังหวัดชิซึโอกะ (静岡 Shizuoka แปลตรงตัวว่า Silent Hills) ซึ่งอยู่กึ่งกลางระหว่างเมืองโอซะกะกับกรุงโตเกียว

ท่านที่เคยเดินทางมาฮะมะมัตซึ คงจะสังเกตได้ว่า แผ่นป้ายทั้งส่วนราชการและเอกชนในเมืองนี้ นอกจากภาษาญี่ปุ่นและอังกฤษแล้ว ยังมีภาษาโปรตุเกสห้อยท้ายอยู่ด้วยทุกครั้ง หรือบางที่ก็มีแค่ภาษาญี่ปุ่นกับภาษาโปรตุเกสเท่านั้น

ที่เป็นเช่นนี้ เพราะเมืองฮะมะมัตซึมีประชากรชาวบราซิลอพยพเป็นอันดับต้นๆ ในประเทศญี่ปุ่นครับ วันนี้จึงขอเก็บเรื่องนี้มาเล่าสู่กันฟัง

ญี่ปุ่นกับการเหยียดเชื้อชาตินั้นเป็นของคู่กัน สำหรับครอบครัวคนบราซิลอพยพในฮะมะมัตซึเองก็หนีไม่พ้นความจริงข้อนี้ครับ คนญี่ปุ่นหยิบยื่นความต่ำต้อยด้อยค่าให้กับคนกลุ่มนี้เสมือนเป็นพลเมืองชั้นสอง ไม่ว่าจะเป็นคนบราซิลอพยพรุ่นแรก หรือเป็นลูกหลานที่เกิดในประเทศญี่ปุ่นในรุ่นต่อๆ มา

ความย้อนแย้งที่น่าสนใจคือ คนบราซิลอพยพส่วนใหญ่ในประเทศญี่ปุ่นเป็นลูกหลานคนญี่ปุ่นที่อพยพไปยังอเมริกาใต้ตั้งแต่ช่วงก่อน ค.ศ. 1990s เพื่อแสวงหาความก้าวหน้าร่ำรวย แต่ก็ผิดหวัง เมื่อรัฐบาลญี่ปุ่นประกาศเชิญชวนลูกหลานคนญี่ปุ่นในต่างแดน (日系 นิกเก nikkei) และครอบครัวให้เดินทางกลับคืนมาตุภูมิ ชาวบราซิลเชื้อสายญี่ปุ่นจึงพากันอพยพเข้ามา

เหตุที่มีนโยบายอย่างนั้น เพราะช่วงนั้นญี่ปุ่นเกิดปัญหาเศรษฐกิจฟองสบู่และขาดแคลนแรงงานครับ จึงพยายามหาทางเพิ่มเติมแรงงาน ทั้งที่ถูกกฎหมายและผิดกฏหมาย

รัฐบาลญี่ปุ่นมีความเชื่อว่า ถ้าเป็นคนเชื้อสายญี่ปุ่น ต่อให้เกิดในต่างประเทศก็ยังคงเป็นญี่ปุ่น สามารถที่จะปรับตัวเข้ากับคนในประเทศได้ แต่สำหรับคนบราซิลอพยพกลุ่มนี้กลับไม่เป็นไปอย่างที่รัฐบาลญี่ปุ่นคาดหวัง สาเหตุสำคัญมี 2 อย่างคือ 1) ภาษา คนบราซิลอพยพทั้งหมดพูดภาษาโปรตุเกส และ 2) คนญี่ปุ่นในประเทศปฏิเสธที่จะร่วมสังฆกรรมกับชาวบราซิลอพยพ เพราะถึงแม้จะเป็นคนเชื้อสายญี่ปุ่น แต่ก็ไม่ใช่ญี่ปุ่นแท้ เป็นพวกเลือดผสม

คนบราซิลอพยพถูกกีดกันการเข้าสังคม เป็นชนชั้นแรงงาน ได้ทำงานเฉพาะในส่วนที่คนญี่ปุ่นไม่ต้องการทำ ความแปลกแยกในสังคมยิ่งบีบคั้นให้คนบราซิลอพยพจับกลุ่มรวมตัวกันเพื่อรักษาอัตลักษณ์แบบบราซิล พูดภาษาโปรตุเกส นับถือคริสต์คาทอลิก ยึดถือประเพณีพื้นเมืองเดิม จัดเทศกาลแซมบ้าคานิวัล ฯลฯ แม้คนเหล่านี้มีเชื้อสายญี่ปุ่น แต่กลับรู้สึกผูกพันกับบราซิลมากกว่าแผ่นดินของบรรพบุรุษตนเอง

ลูกหลานของชาวบราซิลอพยพมักถูกข่มเหงรังแก ทั้ง harass และ bully โดยลูกหลานคนญี่ปุ่น ด้วยเหตุที่เป็นคนเลือดผสม จนหลายคนเลือกหลบหนีออกจากโรงเรียน ไม่ได้เรียนต่อ โดยที่หน่วยงานราชการก็ไม่ได้ให้ความช่วยเหลือเด็กกลุ่มนี้อย่างจริงจัง

ตามปกติ ถ้าเด็กหนีเรียน หรือหายไปจากโรงเรียนโดยไม่ทราบสาเหตุ ทางโรงเรียนจะแจ้งให้ทางการทราบ แล้วร่วมมือกันตามหาเด็ก หรือติดต่อทางบ้านเพื่อค้นหาสาเหตุ หาทางแก้ไข เพื่อให้เด็กได้กลับเข้าเรียนหนังสือ แต่มาตรการนี้ก็ใช้ได้เฉพาะกับเด็กญี่ปุ่นเท่านั้น ส่วนลูกหลานของคนบราซิลอพยพและเชื้อชาติอื่นๆ จะหายก็หายไป โรงเรียนไม่เดือดร้อน ไม่สนใจติดตาม

เมื่อสองปีที่แล้วมีรายงานผลสำรวจว่า มีลูกหลานชาวบราซิลอพยพจำนวนมากที่ไม่มีโอกาสได้เรียนต่อ เพราะถูกข่มเหงรังแกจากเพื่อน ถูกแบ่งแยกกีดกันโดยคุณครูญี่ปุ่น ถูกปล่อยปละละเลยโดยหน่วยงานราชการ เมื่อออกจากโรงเรียนแล้วก็หางานทำไม่ได้ พูดภาษาญี่ปุ่นก็ไม่คล่อง สุดท้ายก็จมอยู่ในวงจรอุบาทว์เหมือนรุ่นพ่อแม่

เมื่อปี 2009 รัฐบาลญี่ปุ่นภายใต้การนำของพรรคอนุรักษ์นิยม LDP (พรรครัฐบาลในขณะนี้ แต่นายกรัฐมนตรีคนละคน) ยื่นมือเข้าช่วยเหลือคนบราซิลอพยพ โดยการเสนอให้เงินสนับสนุนคนละ 3000$ เพื่อเป็นค่าตั๋วเครื่องบินเดินทางกลับบราซิล พร้อมให้เงินขวัญถุงอีกคนละ 2000$ โดยมีเงื่อนไขว่า จะต้องไม่กลับมาทำงานในประเทศญี่ปุ่นอีกเป็นอันขาด

ปัจจุบัน ในบรรดาลูกหลานชาวบราซิลเชื้อสายญี่ปุ่นจำนวนมากกว่า 300,000 คน มีคนที่ได้รับสัญชาติญี่ปุ่นแล้วประมาณ 25,000 คน และมีครอบครัวที่ยอมรับเงินค่าตั๋วเครื่องบินจากรัฐบาลเพื่ออพยพไปยังบราซิลปีละประมาณ 4000 คน

นับจากปี 1990 ที่เปิดโอกาสให้ชาวบราซิลเชื้อสายญี่ปุ่นเดินทางเข้าประเทศ ผ่านเวลามาเกือบ 30 ปี ปัญหานี้ยังคงเป็นปัญหา และคงจะเป็นไปเรื่อยๆ จนกว่าลูกหลานชาวบราซิลอพยพเหล่านี้จะรับเงินจากรัฐบาลญี่ปุ่นแล้วเดินทางไปบราซิลจนหมดนั่นแหละครับ

แต่จะเดินทางกลับไปในฐานะอะไร อันนี้ไม่แน่ใจเช่นกันครับ

รัตนาดิศร
ชิซึโอะกะเก็ง ฮะมะมัตซึชิ
29 มีนาคม 2560