เจ้าผู้ครองปัตตานีองค์สุดท้าย

22 มีนาคม 2556 (04:05) โพสท์โดย คุณหนูฟ้า

พระยาวิชิตภักดี

(เต็งกูอับดุลกอเดร์ กามารุดดีน)

พระยาวิชิตภักดีศรีสุรวังษารัตนาเขตประเทศราช (เต็งกูอับดุลกอเดร์ กามารุดดีน) (มาเลย์: Tengku Abdul Kadir Kamaruddin) เจ้าผู้ครองปัตตานีในช่วงปี พ.ศ. 2442 - 2445 ถือเป็นเจ้าผู้ครองปัตตานีองค์ที่ 5 และเป็นเจ้าผู้ครองปัตตานีองค์สุดท้ายแห่งราชวงศ์กลันตันที่ปกครองปัตตานี

พระประวัติ

พระยาวิชิตภักดีศรีสุรวังษารัตนาเขตประเทศราช (เต็งกูอับดุลกอเดร์ กามารุดดีน) เป็นพระโอรสในพระยาวิชิตภักดีศรีสุรวังษารัตนาเขตประเทศราช (เต็งกูสุไลมานซารีฟุดดีน) โดยมีพระพี่น้องร่วมกัน 4 พระองค์ดังนี้ คือ

เต็งกูสุหลง ชายาเต็งกูบิตารา ชายาท่านนี้มีมารดาคือเต็งกูนิปูเตะ ธิดารายาเมืองสายบุรี

เต็งกูบือซาร์ ต่วนกัมบัล ชายาเต็งกูมูฮัมหมัด อุปราชเมืองปัตตานี

เต็งกูอับดุลกอเดร์ กามารุดดีน

เต็งกูมูฮัมหมัดซอและ

พระโอรส-ธิดา

เต็งกูอับดุลกอเดร์ กามารุดดีนมีทายาทจากเต็งกูบุตรีกลันตันด้วยกัน 6 พระองค์ โดยเป็นโอรส 3 พระองค์ และธิดา 3 พระองค์ ได้แก่

เต็งกูอะหมัดนูรุดดีน (เต็งกูศรีอาการายา) จากต่วนนามัสปะตานี

เต็งกูซูไบด๊ะ (เต็งกูบือซาร์) พระอัยกีในสมเด็จพระราชาธิบดีตวนกู ซัยยิด ซีรอญุดดีน รายาแห่งรัฐปะลิส ประเทศมาเลเซีย

เต็งกูยูโซฟชาฟุดดีน

เต็งกูราว์เดาะ ประไหมสุหรีรายาหะยี ฮาหมัดเประ

เต็งกูกามารีเยาะ ทายาทอินเจะมอร์นะปะตานี

เต็งกูยะห์ ชายาเต็งกูอับดุลกอเดร์ (เต็งกูปุตรา) บุตรรายาเมืองสายบุรี

เต็งกูมะห์มูดหมูดมะห์ยุดดีน

ตำแหน่งเจ้าผู้ครองปัตตานี

หลังจากพระยาวิชิตภักดีศรีสุรวังษารัตนาเขตประเทศราช (เต็งกูสุไลมานซารีฟุดดีน) พระบิดาได้สิ้นพระชนม์แล้ว เต็งกูอับดุลกอเดร์ กามารุดดีนจึงได้ขึ้นเป็นผู้ครองเมืองแทนนับเป็นรายาองค์ที่ 5 แห่งราชวงศ์กลันตันที่ปกครองปัตตานี

การเปลี่ยนแปลงการปกครอง

ต่อมาในปี พ.ศ. 2445 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ทรงมีพระราโชบายในการเปลี่ยนแปลงการปกครองจาก 7 หัวเมือง ให้มารวมเป็นเมืองเดียว ยกเลิกอำนาจเจ้าเมืองทั้ง 7 โดยจัดตั้งเป็นมณฑลปัตตานี โดยพระองค์ทรงตระหนักถึงบรรดารายาทั้งหลายที่ต้องคัดค้าน แต่อย่างไรก็ตามพระองค์ก็ทรงส่งองคมนตรีท่านหนึ่งเพื่อมาปรึกษาหารือเรื่องราวดังกล่าว โดยสยามได้ให้คำมั่นสัญญาว่าจะมอบบำเหน็จบำนาญแก่รายาทั้งหลายจนถึงวาระสุดท้ายแห่งชีวิต แต่ทว่าสิทธิและรายได้ในเมืองปัตตานีจะต้องมอบรัฐบาลสยามในกรุงเทพฯ และรายาปัตตานีก็ไม่ต้องส่งดอกไม้เงินดอกไม้ทอง (บุหงามาส) ดังเช่นที่ทำมาตั้งแต่อดีต

บรรดารายาหลายองค์ก็เห็นด้วย และลงมือชื่อยินยอมในพระราชประสงค์ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ยกเว้นเต็งกูอับดุลกอเดร์ที่ไม่ยินยอม ด้วยเหตุนี้องคมนตรีชาวสยามจึงได้ใช้วิธีการที่แข็งกร้าวโดนการคุมตัวเต็งกูอับดุลกอเดร์ โดยรายาองค์อื่นๆยินยอมลงลายมือชื่อยกเว้นรายาระแงะ และรายารามัน ภายหลังรายาทั้งสองก็ยินยอมปฏิบัติตามในภายหลัง ต่อมาองคมนตรีได้นำตัวเต็งกูอับดุลกอเดร์ไปยังกรุงเทพมหานคร เพื่อให้รายาองค์นี้ลงลายมือลายชื่อ แต่เต็งกูอับดุลกอเดร์ก็ไม่ยินยอม ในที่สุดรายาพร้อมด้วยพรรคพวกถูกส่งกักขังที่เมืองพิษณุโลก บางคนก็เสียชีวิตกลางทาง และบางคนก็เสียชีวิตที่เมืองพิษณุโลก

หลังจากการเต็งกูอับดุลกอเดร์ถูกกักขังอยู่นานถึง 2 ปี 9 เดือน ในปี พ.ศ. 2448 พระองค์จึงได้รับพระบรมราชานุญาตให้เดินทางกลับเมืองปัตตานี แต่เมืองปัตตานีนั้นได้เปลี่ยนแปลงไป คือได้ทำการรวม 7 หัวเมืองเป็นเมืองเดียวกัน และอยู่ภายใต้การดูแลของเจ้าเมืองสงขลาซึ่งมีข้าหลวงใหญ่ พระยามหิบาลประจำที่เมืองปัตตานี บรรดาเจ้าเมืองก็ต่างรอรับเงินบำนาญจากรัฐบาลสยาม

สิ้นพระชนม์

หลังจากเต็งกูอับดุลกอเดร์ กามารุดดีนกลับมายังเมืองปัตตานีแล้ว ภายหลังพระองค์พร้อมด้วยครอบครัวได้อพยพไปประทับ ณ รัฐกลันตัน ประเทศมาเลเซียในปัจจุบัน จนถึงปี พ.ศ. 2476 เต็งกูอับดุลกอเดร์ กามารุดดีนก็สิ้นพระชนม์ โดยหลังจากการสิ้นพระชนม์ของพระองค์ ปัตตานีจึงอยู่ในขอบขัณฑสีมาของสยามตั้งแต่บัดนั้น

อาณาจักรปัตตานี

อาณาจักรปัตตานี (มาเลย์: كراجأن ڤتاني; Kerajaan Patani) ตั้งอยู่ทางตอนใต้ของประเทศไทย ในพื้นที่จังหวัดปัตตานี ยะลา และนราธิวาสในปัจจุบัน ไม่มีข้อสรุปแน่ชัดว่าอาณาจักรปัตตานีถือกำเนิดขึ้นเมื่อใด และใครเป็นผู้ก่อตั้ง แต่น่าจะมีความสืบเนื่องไปถึงสมัยลังกาสุกะ ซึ่งมีอายุราวพุทธศตวรรษที่11 เดิมอาณาจักรปัตตานีนับถือศาสนาพุทธนิกายมหายาน แต่ในราวพุทธศตวรรษที่ 21 ได้เริ่มเปลี่ยนไปนับถือศาสนาอิสลาม และมีความเจริญรุ่งเรืองมาก โดยบางช่วงอาณาจักรแผ่ขยายครอบคลุมถึงกลันตันและตรังกานู ตอนกลางของมาเลเซีย แต่หลังการสิ้นสุดราชวงศ์ศรีวังสา อาณาจักรปัตตานีก็เริ่มเสื่อมลง จนตกอยู่ในอำนาจของสยามในปี พ.ศ. 2329 และกลายเป็นเมืองขึ้นเรื่อยมาจนถึงปี พ.ศ. 2445ก็ถูกรวมเข้าเป็นส่วนหนึ่งของสยามประเทศ

ประวัติ

เมืองปัตตานีพัฒนาขึ้นมาจากหมู่บ้านเล็กๆ ริมฝั่งทะเล เมื่อมีเรือสินค้ามาจอดแวะอยู่บ่อยๆ เมืองก็ขยายตัวออกไป มีผู้คนมาอาศัยหนาแน่น รายาศรีวังสาจึงย้ายเมืองหลวงจาก "โกตามะห์ลิฆัย" เมืองหลวงเก่ามายังปัตตานี สมัยนั้นการติดต่อกับต่างชาติ โดยเฉพาะอินเดียและอาหรับได้ส่งผลสำคัญคือการยอมรับนับถือศาสนาอิสลามในสมัยของราชาอินทิราโดยชาวปาไซที่ทำการรักษาอาการป่วยของราชาอินทิรา และการดัดแปลงอักษรอาหรับเป็นอักษรยาวี นอกจากนี้ยังติดต่อกับอาณาจักรอยุธยาอย่างใกล้ชิด พ.ศ. 2106 พม่ายกทัพมาล้อมกรุงศรีอยุธยา รายามุซซอฟาร์ได้ส่งทัพไปช่วย แต่เมื่อมาถึงปรากฏว่ากองทัพปัตตานีกลับบุกเข้าไปในเมือง แม้จะยึดพระราชวังไว้ได้ แต่สุดท้ายก็ถูกตีตอบโต้กลับมา รายามุซซอฟาร์สิ้นพระชนม์ขณะยกทัพกลับ พระศพถูกฝังไว้ที่ปากอ่าวริมแม่น้ำเจ้าพระยา โอรสของพระองค์จึงได้ชื่อว่า รายาปาเตะสิแย จากเหตุการณ์นี้ทำให้ความสัมพันธ์กับอยุธยาตกต่ำลง ขณะที่เหตุการณ์ภายในก็เต็มไปด้วยการแย่งชิงอำนาจในหมู่เครือญาติเรื่อยมา จนกระทั่งไม่มีผู้สืบทอดอำนาจหลงเหลือ บัลลังก์รายาจึงตกเป็นของสตรีในที่สุด

อาณาจักรปัตตานีในช่วงสมัยรายาฮีเยา(พ.ศ. 2127-2159) ถึงรายากูนิง (พ.ศ. 2178-2231) ซึ่งล้วนเป็นกษัตรีย์ ถือเป็นอาณาจักรของชาวมลายูที่มี ความรุ่งเรืองมากที่สุด หลังจากมะละกาตกเป็นเมืองขึ้นของโปรตุเกส ทำให้ปัตตานีกลายเป็นศูนย์กลางการค้าขายและมีความรุ่งเรืองมาก ดังบันทึกของชาวต่างชาติว่า

“พลเมืองปัตตานีมีชายอายุ 16-60 ปี อยู่ถึง 150,000 คน เมืองปัตตานีมีผู้คนหนาแน่น เต็มไปด้วยบ้านเรือน บ้านเรือนราษฎรนับตั้งแต่ประตูราชวังถึงตัวเมืองปลูกสร้างเรียงรายไม่ขาดระยะ หากว่ามีแมวเดินบนหลังคาบ้านหลังแรกไปยังหลังสุดท้าย ก็เดินได้โดยไม่ต้องกระโดดลงบนพื้นดินเลย”

และ “ปัตตานีมีแคว้นต่างๆ อยู่ภายใต้การปกครองถึง 43 แคว้น รวมทั้งตรังกานู และกลันตันด้วย”

การที่อาณาจักรปัตตานีรุ่งเรืองจนเป็นคู่แข่งทางการค้าของอาณาจักรอยุธยา รวมไปถึงการที่ปัตตานียกทัพตีเมืองพัทลุงและนครศรีธรรมราช ในปีพ.ศ. 2173 ก่อให้เกิดสงครามตามมาถึง 3 ครั้ง ในปี พ.ศ. 2173 พ.ศ. 2175 และพ.ศ. 2177 สร้างความเสียหายให้กับเศรษฐกิจของทั้ง 2 ฝ่ายเป็นอย่างมาก แต่ถึงปีพ.ศ. 2178 รายาอูงูเสด็จสวรรคต นำไปสู่การเจริญสัมพันธไมตรีที่แน่นแฟ้นของ 2 อาณาจักรขึ้นใหม่ในช่วงสั้นๆ ราชวงศ์ศรีวังสาสิ้นสุดลง เมื่อกองทัพกลันตันยกทัพตีเมืองปัตตานีแตกในปี พ.ศ. 2231 รายากูนิงเสด็จหนีไปและสิ้นพระชนม์ที่แคว้นปาหังทางตอนใต้ หลังจากนั้นมาอาณาจักรปัตตานีก็ไม่สามารถกลับมารุ่งเรืองได้อย่างเก่าอีก และอยู่ภายใต้การปกครองของกลันตัน เศรษฐกิจที่ซบเซาทำให้อาณาจักรอ่อนแอลง

รัตนโกสินทร์

ในปี พ.ศ. 2329 รัชกาลที่ 1 ทรงยกทัพตีเมืองปัตตานีไว้ได้ ปัตตานีจีงเป็นประเทศราชของสยามตั้งแต่บัดนั้น กองทัพสยามได้เผาทำลายบ้านเมืองพระราชวัง จนหมดสิ้น แล้วได้ยึดเอาทรัพย์สมบัติและปืนใหญ่ที่หล่อในสมัยรายาบีรูไป 3 กระบอก แต่เหลือมาถึงกรุงเทพเพียง 1 กระบอก คือปืนใหญ่พญาตานี ปัจจุบันอยู่หน้ากระทรวงกลาโหม ความไม่พอใจต่อการปกครองของชาวสยาม ก่อให้เกิดกบฏขึ้นในปี พ.ศ. 2334 และ พ.ศ. 2351 รัชกาลที่ 2 จึงแยกอาณาจักรปัตตานีเป็น 7 หัวเมือง แต่ก็ยังเกิดการกบฏอีกในปี พ.ศ. 2374 และ พ.ศ. 2381 รัชกาลที่ 3 จึงทรงตัดสินพระทัยให้ราชวงศ์กลันตันปกครองปัตตานีต่อมา และกวาดต้อนเอาเชลยศึกมาตั้งถิ่นฐานริมคลองแสนแสบ กระทั่งปีพ.ศ. 2445 รัชกาลที่ 5 ทรงเตรียมการปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาล การปกครองโดยราชวงศ์กลันตันจึงยุติลง และถือเป็นปีสิ้นสุดของอาณาจักรปัตตานี ซึ่งกลายเป็นส่วนหนึ่งของสยามโดยสมบูรณ์ มณฑลปัตตานีก่อตั้งขึ้นในปีพ.ศ. 2449 แต่ถึงปีพ.ศ. 2466 ชาวบ้านจำนวนมากก็ออกมาชุมนุมประท้วงข้าราชการและเจ้าหน้าที่ในท้องถิ่น รัชกาลที่ 6 จึงทรงออกพระบรมราโชบายสำหรับมณฑลปัตตานี เมื่อ 2 กรกฎาคม พ.ศ. 2466 ไว้ 6 ข้อเพื่อแก้ไขความไม่เป็นธรรมของเจ้าหน้าที่และข้าราชการ และนำไปสู่การยุบมณฑลปัตตานีเป็น 3 จังหวัด คือ ปัตตานี ยะลา และนราธิวาส จนถึงทุกวันนี้